Wybrane elementy perspektywy

W praktyce zawodowej architekta rysowanie perspektyw jest jedyną metodą rzutową, dzięki której obraz odwzorowany na płaszczyżnie rysunku jest najbardziej zbliżony do rzeczywistego obrazu doznawanych przez nas wrażeń przestrzennych. Musimy jednak pamiętać, że otrzymujemy obraz płaski, gdyż nie uwzględniamy stereoskopii, występującej w procesie widzenia. Niezależnie od miejsca obserwacji - czy to na ziemi, czy w przestrzeni, stojąc lub leżąc - człowiek widzi perspektywicznie. Zjawisko to najprościej można zilustrować rysunkiem (rys.III).

Problem odwzorowania otaczającej człowieka rzeczywistości zaprzątał umysły najwybitniejszych myślicieli, budowniczych i twórców.

Próby rozwiązania problemu perspektywy podejmowali: Francesco di Giorgio, Pietro Della Francesca, Filippo Brunelleschi, Leonardo da Vinci, Donato Bramante, Giuseppe Valeriani, Jakub Kubicki, Gotfried Semper, Auguste Choisy, Kazimierz Bartel, Leon M. Suzin, Stanisław Latour, Adam Szymski.

Jak wspomniano na wstępie, nauczanie rysunku odręcznego powinno być podbudowane wiedzą zaczerpniętą z wykładów geometrii wykreślnej. Podsumowanie wielowiekowych rozważań i analiz zostało ujęte w ramy nauki zwanej teorią perspektywy.

A oto ogólne zasady i wybrane podstawowe pojęcia, zdaniem autora niezbędne w procesie nauczania rysunku odręcznego.

Wyobraźmy sobie (patrz rys.III   ) poziomą płaszczyznę terenu (P ) i dowolny punkt na niej - stanowisko (S), w którym stoi człowiek obserwator (O) spoglądający na interesujący go obiekt z zamiarem narysowania go. W dalszych naszych rozważaniach ważniejsza będzie jednak inna płaszczyzna - płaszczyzna horyzontu (P ) - równoległa do pierwszej i umieszczona na wysokości oka h obserwatora. Odległość tych dwóch płaszczyzn - wysokość (h) wynosi: dla obserwatora siedzącego 1,2m, dla stojącego zaś- 1,6m. Rzut na płaszczyznę terenu punktu, w którym na tej płaszczyźnie znajduje się oko obserwatora (O) pokrywa się ze stanowiskiem obserwatora.
 Następnie wyobraźmy sobie, że pomiędzy obserwatora i obserwowany obiekt wstawimy płaszczyznę prostopadłą do dwóch wyżej opisanych (płaszczyzna obrazu (L )). Linia wzroku, leżąca na h płaszczyźnie horyzontu i prostopadła do płaszczyzny obrazu, przebije ją w punkcie głównym (G). Odcinek OG, tj. odległość płaszczyzny obrazu od oka obserwatora zwie się głębokością tłową. Doświadczenie wykazało, że obserwator widzi dobrze, tzn bez zniekształceń w stożku o kącie wierzchołkowym wynoszącym ok.30 . Jeśli osią główną stożka widzenia uczynimy tę linię wzroku, o której mówiliśmy dotychczas, to stożek ten przetnie się z płaszczyzną obrazu okręgiem. Obraz zawarty w tym okręgu zwie się polem dobrego widzenia. W dalszych naszych rozważaniach ważniejszy będzie jednak inny stożek - z tą samą osią główną, jednak o kącie wierzchołkowym 45 , przecinający się z płaszczyzną obrazu innym okręgiem. Obraz zawarty w nim zwie się kołem głębokości lub kołem oddalenia.

Płaszczyzna obrazu przecina się z płaszczyzną horyzontu krawędzią -  linią horyzontu (L ), wspomniany zaś powyżej okrąg przecina się z linią horyzontu w dwóch punktach. Zwane są one punktami oddalenia lub punktami głębokości albo śladami zbiegu wszystkich prostych poziomych, tzn. równoległych do płaszczyzny terenu i horyzontu, nachylonych do tła pod kątem 45  (Z i 45 Z). Płaszczyzna przeprowadzona przez oko obserwatora i prostopadła do płaszczyzny terenu przecina się z nią krawędzią (linia zanikania (L  )), płaszczyzna zaś obrazu przecina się z płaszczyzną terenu krawędzią - linią (L ). Linia leżąca na płaszczyźnie obrazu przechodząaą przez punkt główny i prostopadła do płaszczyzny terenu zwie się pionem głównym obrazu (Pg). Odcinek GM (przebicie płaszczyzny terenu przez pion główny obrazu) zwie się wysokością horyzontu.

W codziennej praktyce rysunek opisujący przestrzeń trójwymiarową musi być przedstawiony na dwuwymiarowym arkuszu papieru. Patrząc na rysunek opisany wyżej, wyobrażmy sobie sytuację, w której odkładamy płaszczyznę obrazu na płaszczyznę terenu w kierunku oka obserwatora, osią zaś układu uczyńmy krawędź L . Uzyskany obraz przedstawiono na rysunku III.
 W praktyce zawodowej architekta rysowanie perspektyw jest jedyną metodą rzutową, dzięki której obraz odwzorowany na płaszczyżnie rysunku jest najbardziej zbliżony do rzeczywistego obrazu odbieranych przez nas wrażeń przestrzennych. Musimy jednak pamiętać, że otrzymujemy obraz płaski, gdyż nie uwzględniamy stereoskopii, występującej w procesie widzenia. Jak w każdej teorii niezbędne jest przyswojenie sobie podstawowych pojęć i zasad.

Aby przedstawiony tutaj w zarysie problem konstruowania rysunku perspektywicznego był zgodny z wielowiekowym doświadczeniem, godzi się jeszcze wspomnieć - tytułem stwierdzenia bez wnikliwego omówienia - o perspektywie trójzbiegowej, której ideogram przedstawiono na rysunku III /17.

Występowanie dowolnych punktów zbiegu, będących śladami dowolnych prostych równoległych, znalazło praktyczne zastosowanie w konstrukcjach perspektywicznych, przedstawionych na rysunkach :
 (...)

Na zakończenie trzeba dodać, że błyskawiczny rozwój komputeryzacji nie ominął również zagadnienia teorii perspektywy. Komputery znalazły zastosowanie w poszukiwaniu najlepszych ujęć perspektywicznych projektowanych kompozycji, należy jednak podkreślić, że pozostały bezradne wobec problemu wrażliwości estetycznej i swoiście rozumianej maniery rysunkowej, zwanej także konwencją.

Rysunki do części III