Aba nemzetség
| Strona | Autorzy | Nota |
| [3] | [4] | Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku angielskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku angielskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
| Strona | Autorzy | Nota |
| [5] | [6] | Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku węgierskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku węgierskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
| Strona | Autorzy | Nota |
| [7] | [8] | Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
|
Aba nemzetség (pol. Aba (ród), słow. Abovci) − możnowładczy klan z północy Węgier historycznych (obecnie Słowacji). Wywodzi się według legendy od króla Węgier Aby. Ich przodkowie mogli należeć do plemiennych przywódców Kabarów (Kabarowie to trzy plemiona koczownicze, które wstąpiły do federacji plemion Madziarów w IX wieku)[. [1] Gesta Hungarorum („Czyny Węgrów”) wspomina, że Ede i Edemen, przodkowie rodu, przejęli ziemię wokół gór Matra, zwłaszcza w Gyöngyöspata w komitacie Heves, po podbiciu Kotliny Karpackiej przez Madziarów (około 895). Gesta Hunnorum et Hungarorum (Hunowie i Węgrzy, 1282-85) łączy rodzinę z wodzem Hunów Attilą. W XII, a szczególnie w XIII w. (okres rozdrobnienia feudalnego na Węgrzech) miał wielkie posiadłości w północno-wschodnich Węgrzech, sięgające po grzbiet Karpat i praktycznie był niezależny od władzy centralnej. Abowie zostali pokonani dopiero 15 czerwca 1312 r. przez króla Karola Roberta w bitwie pod Rozgoniem (ob. Rozhanovce k. Koszyc), która to bitwa zapoczątkowała proces ograniczania niezależności węgierskich możnowładców. Aba to szlachecki klan (rodzaj) Królestwa Węgier. Csaba był prawowitym synem Attyli przez córkę greckiego cesarza Honoriusza. Csaba z kolei miał dwóch synów, Edemena i Eda. Edemen wkroczył do Panonii z wielką świtą ojca i matki (jego matka jest Chorasminianinem), kiedy Węgrzy wrócili po raz drugi, więc Ed pozostał w Scytii z ojcem. Csaba jest przodkiem klanu Aba.[2]|Gesta Hunnorum et Hungarorum[3][4] Samuel Aba był najwybitniejszym członkiem rodziny, który został królem Węgier (1041–1044). Klan mógł być nazywany od jego imienia. Amade Aba jest kolejnym wybitnym potomkiem klanu; w pierwszej dekadzie XIV wieku posiadał kilka zamków i posiadłości w północnej i północno-wschodniej części królestwa. W ciągu wieków klan podzielił się na kilka rodów. Dzisiaj jest dziewiętnaście rodów szlacheckich, które pochodzą bezpośrednio z królewskiego domu Aba i należą do Klanu Aba – „Genus Aba”. Są to: Athinai, Báthory z klanu Aba, Báthory de Gagy, Bertóthy, Budaméry, Chicken, Csobánka, Frichi, Gagyi, Hedry, Keczer, Kompolthi, Laczkffy de Nádasd, Lapispataky, Rhédey, Sirokos, Somosy, Sirokay, Somosy de Somos, Vendéghy i Vitéz. Różni członkowie gałęzi Rhédey von Kis-Rhéde z klanu Aba piastowali wiele urzędów królewskich i zdobyli wiele dziedzicznych tytułów. Wśród nich: wojewody (księcia) i księcia Transylwanii, hrabiów Rhédey von Little Rhéde, dziedziczny tytuł hrabiego palattyna Świętego Cesarstwa Rzymskiego, papieskieskiego hrabiego palatyna Pałacu Laterańskiego i hrabina von Hohenstein. Obszar zamieszkiwaniaStarożytne posiadłości Abów znajdowały się w regionie Gyöngyös wokół gór Mátra oraz w dolinie rzeki Hernád. Były one podstawą do utworzenia komitatu Újvár, który jako jedyny w czasie powstania państwa składało się z dwóch oddzielnych części, a które później zostało podzielone na komitaty Heves i Abaúj (w nazwie tego osataniego zachowała się również nazwa klanu). Wszystko to wskazuje, że król István stworzył system komitatowy oparty na terytoriach etnicznych.[5] Kiedy ustanowiono system komitatów królewskich, niezamieszkałe tereny leśne i letnie pastwiska stawały się na ogół własnością króla, ale znamy dwa wyjątki od tej reguły. Klan Csák mógł zatrzymać całe Vértes w komitacie Fejér, a klan Aba część lasów wzdłuż gór Mátra i Hernád. Sugeruje to, że obie rodziny były bliskimi krewnymi króla, dlatego otrzymały prawa, które István zarezerwował dla siebie.[6] Według Anonymusa książę Árpád osiedlił Abów w lasach Mátra. Historia klanuWedług Anonymusa przodkowie klanu, Ed i Edomén byli wodzami Kumanów, a ich wnuk Pota, zbudowali zamek w Mátraalja. Król Samuel również pochodził z klanu Pota (Pata). Historia Anonymusa jest błędna, ponieważ Kumanie pojawili się w Europie dopiero po śmierci Aby. „Cumans” może tutaj oznaczać Kabarów. W tym samym czasie Gyöngyöspata w Mátraalján nosi imię Paty. Pata Aba Sámuel mógł mieć przodka z czasów Taksony lub Gézy. Według Anonima przodkowie rodu: Ed i Edömén byli wodzami, a ich wnuk Pota kazał wybudować zamek w Mátraalján. Król Samuel również pochodził z klanu Pota (Pata). Narracja Anonimusa jest błędna, ponieważ Kunowie pojawili się w Europie dopiero po śmierci Aby. „Kunok” może tutaj oznaczać kabary. W tym samym czasie Gyöngyöspata w Mátraalján nosi imię Paty. Pata Aba Sámuel mógł mieć przodka z czasów Taksony lub Gézy.[7] Ojcem Aby Sámuela mógł być Csaba (Ceba), który jako dworzanin, czyli palatyn, był obecny wraz z arcybiskupem Sebestyénem na konsekracji opactwa Panonhalma około 1005 roku. Przodek o imieniu Csaba nawiązuje do faktu, że około 1067 roku syn Aby Péter Csabarákosa – dzisiejszy Rákoscsaba – przekazał swój majątek opactwu Százd. Ich własnością mógł być również Csobaj, Csabamezeje (dzisiejszy Csábóc) w komitacie Zemplén. Za legendą o księciu Csabie, o którym Anonim mówi, że jest przodkiem Abá, może stać ten Csaba. Ed i Edömén mogli być kabarskimi szlachcicami od czasów podboju. Później palatynem był także Aba Sámuel.[8] Według historyków ród ostatecznie nazwał się Aba, ponieważ stosunki majątkowe z czasów króla Istvána były w późniejszych czasach uważane za podstawę prawną.[9] Z klanu w XI i XII wieku znany jest tylko król węgierski Sámuel Aba, choć świadectwo z 1067 r. (o konsekracji klasztoru w Százdu) wymienia Pétera z Aba, który być może był synem króla Sámuela. Jednak od XIII wieku członkowie tego klanu znajdują się wśród najwyższych dostojników narodowych. Jednym z nich jest biskup o imieniu Demeter, urodzony w komitacie Bodrog w 1238 roku. Za panowania Béli IV dynastia klan się na dwie części: jedna część stanęła po stronie starszego króla, druga po stronie młodszego króla. Za László IV jeden z członków rodziny, Finta, był nie tylko palatynem, ale także głównym sędzią Kumanów, inny z nich, Péter, był sędzią królewskim, a trzeci, Amádé, był ispanem Szebeni. Finta został oskarżony o obrazę Jego Wysokości i król pozbawił go godności (1281). Za panowania Andrása III Amadé został palatynem kraju i stopniowo stał się panem północno-wschodnich Węgier. Inni potomkowie rodzaju odgrywali mniejszą rolę w życiu kraju. XIV. w połowie wieku zarejestrowano 27 gałęzi (rodzin) klanu. Każda gałąź została nazwana na cześć swojej posiadłości. Ocalałe rodziny z klanu Aba:
Magyar Nagylexikon[12] wymienia rody o zupełnie innych nazwach (nazywa się je tutaj rodzinami):
Nazwa klanu zachowała się m.in. w następujących nazwach osad: Gałęzie rodzaju prawdopodobnie kilkakrotnie wchodziły w relacje pokrewieństwa, wzmacniając ich jedność. Tak więc na przykład prawdopodobne jest, że Aba Amadé i István Csirke mogli być kuzynami (Kristó, s. 62). Znani członkowie klanu
Rodziny klanu Aba / Gałęzie klanuLőrinc Aba, który nie jest tym samym, co królewski asztalnokmester i ispán Sopron znany z gałęzi Atyinai-ág, był dwukrotnym asztalnokmester (1279–80 i 1284–86). Péter o nazwisku Aba na przełomie wieków XIII i XIV w. był ispánem komitatu Újvár i wiadomo, że jego krewny, Amadé Aba, który zbudował swoją władzę jako pan prowincjonalny, wziął kilka spraw z jego dworu i poddał je własnemu jurysdykcji (Kristó, s. 32). I. Adácsi-ág- pierwsi znani członkowie: Bernát, Péter, Miklós (1337) II. Amadé-ágGenealogia
HistoriaW 1280 r. rodzina była już bardzo bogata. Wskazuje na to umowa, z jaką Dávid Aba i jego synowie (Péter, Finta i Amadé) kupili tzw. część „ziemi Felida” i jednocześnie wsie Egyházasida (Malá Ida}, Algard i Pólyi (Poľov}) zostały nabyte w drodze wymiany, tak że za uzyskane w ten sposób dobra dali trochę ziemi z Abaúj i 300 marek jako różnica w wartości dla rodziny Ruszków, którzy pod koniec wieku, w niepewnej sytuacji politycznej, otrzymali cały szereg darowizn majątkowych. Dávid miał trzech synów i wszyscy trzej doszli do ważnych godności państwowych (Kristó). Péter Aba, najstarszy syn, posiadał kilka godności państwowych. W 1294 brał udział w kampanii króla Andrása III przeciwko klanowi Borsa, został ciężko ranny na zamku Adorján i wkrótce potem zmarł. W przypadku braku męskiego potomka, jego majątek odziedziczył jego młodszy brat Amadé Aba. Finta Aba za panowania László IV stał się jednym z najbardziej wpływowych panów. Jednak z powodu swoich ekscesów został oskarżony o obrazę Jego Wysokości w 1281 roku, a król pozbawił go godności. Finta zbuntował się przeciwko królowi, ale László Kun, który był jednym z najlepszych dowódcą swoich czasów, szybko i twardą ręką stłumił jego opór. Majątek Finty odziedziczył także jego młodszy brat Amadé. Najbardziej znanym członkiem całej rodziny stał się Amadé Aba, jeden z najbardziej znanych pomniejszych kiskirálya początku XIV wieku. Wyciągnął wnioski z upadku Finty i w burzliwych warunkach zawsze wspierał króla węgierskiego, który wydawał się najbardziej prawowity. W ramach tej polityki przyłączył się już w 1304 roku do Károla Róberta i znacząco pomógł mu w zdobyciu władzy. Nigdy otwarcie nie skonfrontował się z królem, ale w międzyczasie nieustannie budował swoje lenno, nawet wbrew interesom króla. Gałąź Amadé pojawia się w przywilejach z 1280 roku; pierwszym znanym członkiem jest ispán Dávid (ojciec Amadé). Ostatnimi znanymi członkami są dzieci Amadé Aby (sześciu synów, jedna córka).[16] Dwóch synów poległo w bitwie pod Rozgonami:
Dzieci Amadé Wiemy o sześciu synach i jednej córce Aba Amadé[17]. Synowie:
Córka Katalin wyszła za mąż za Mórica Csáka, póżniejszego błogosławionego. Jest prawdopodobne, że Naɡy Aba (lub „Szép Aba”), który brał udział[18] w bitwie jako zastępca dowódcy armii pomocniczej Máté Csáka i poległ w niej, nie był członkiem rodzaju pomimo podobieństwa nazwy. Po śmierci ich ojca król prawnie zlikwidował jego małe królestwo. Przeciwko temu wdowa i synowie Amadé dwukrotnie zbuntowali się, ale Károl stłumił ich powstania. W ten sposób Aba stał się pierwszym małym królestwem, któremu udało się ponownie zintegrować z organizacją władzy centralnej. Po osiedleniu się w Kassie chłopcy dołączyli do familiaris Máté Csáka w nadziei na pomoc wojskową. Zaatakowali z bronią majątki królewskie, ale Róbert Károly zadał im decydującą klęskę pod Kassą. Czterech synów, którzy przeżyli, wycofało się do posiadłości w komitacie Ung (i częściowo Zemplén); tam próbowali zbudować dla siebie nową bazę władzy. Udawali poddanie się królowi, na znak czego jako dowódcy wojsk królewskich walczyli z klanem Borsa w bitwie pod Debreczynem w 1317 roku. W grudniu 1317 r. król ponownie – już prawnie i egzekucyjnie – odebrał im majątek uzyskany w wyniku zdobycia władzy w komitacie Abaúj i zwrócił go prawowitym właścicielom, rodzinie Hontpázmány. Przeciwko tej decyzji synowie Amadé ponownie zbuntowali się (po raz ostatni); pod koniec 1317[19] i 1318[20] roku przyłączyli się do powstania Pétera syna Petenye. Powstańcy splądrowali m.in. zamki i posiadłości rodziny Nagymihályi, która pozostała lojalna wobec króla. Kilku członków rodziny było torturowanych. Król wysłał przeciwko niemu swojego doświadczonego dowódcę armii, Mikcsa Ákosa. Mikcs bardzo szybko stłumił powstanie (jeszcze przed 20 marca 1318 r.). W szczególności Abákowie wytrwale bronili zamków Ung i Nevicke (ten ostatni przez László Ákos), ale Mikcs walczył z ich twierdzami „silnym oblężeniem” (Kristó 1978, s. 93). Skonfiskowano wówczas cały majątek chłopców, a oni sami uciekli do Polski. III. Apos-ág- przodek Apos
IV. Aszalay- és Szikszai-ág- Marhard ága (1252-1271), főispán komitatu Újvár (1246-1254) V. Atyinay-ág- przodek: Péter comes VI. Bodon ág 1. 2.
VII. Bodon ág
VIII. Bodrog- Keresztúri-ág- przodek: I. Artolf (1212-1214), wszyscy fia Prügy (Pued Prud), 1252-1272 IX. Borh- Bodon-ág
X. Csente-ág- przodek: Csente I. János (1289) XI. Csirke-ág- przodek: Ábrahám
XII. Csobánka ág- przodek: Csobánka comes. Na początku XIV wieku ich majątki koncentrowały się w komitacie Heves, więc klan musieli wejść do rodu Máté Csáka. Prawdopodobnie kilku członków oddziału walczyło w oddziałach Máté Csáka w bitwie pod Rozgonami (Kristó 1978 s. 82). XIII. Debrei/Debrői-ág- przodek: I. Makján
XIV. Gagyi ág- przodek: Gereven (1285-1296); przodek rodów: Gagyi, Gagyi Báthory i Vendéghy. XV. Galgóczy-ág- przodek: I. Aba comes
XVI. Györkey-ág- przodek: I. György
XVII. Kompolty-ág- przodek: I. Kompolt
Gałąź posiadała majątki głównie w komitacie Heves (Kristó, 1978, s. 75). Z tej gałęzi wywodzi się rodzina Kompolty z Nany, który później zyskał znaczenie w kraju. László Kompolthy, wysłany do Györkére przez Róberta Károly’ego, który zbliżał się do Kassy jako lokator, został zabity na początku czerwca 1212 r. przez miejscowych, podburzonych przez jego dalekich krewnych (Kristó 1978, s. 76). XVIII. Lipóczi/Lipóci-ág- przodek: Sükösd
Gałąź Lipóc posiadała majątki zarówno na Zadunaju (przypuszczalnie w jego południowej części), jak iw komitacie Sáros. Ród Nekcsei (Nekcsey), którego nazwa pochodzi od tego, że jego posiadłości leżały wokół Nekcse, wyrósł z tej gałęzi jako zwolennicy Karola Roberta. Kilku członków rodziny brało udział po stronie królaw bitwie pod Rozgonami; wśród nich należy podkreślić pozycję Sándora Lipóciego (Kristó 1978, s. 75–76).
XIX. Litéri-ág- przodek: Márton XX. Nádasdy-ág- przodek: Aba
XXI. Rédei-ágak
XXII. Solymosy-ág- pozostały dwa fragmenty drzewa genealogicznego: ród Benenik i ród Mihály.
XXIII. Somosy-ág- przodek I. Péter. Z tego rodu pochodziły rodziny Bagaméry, Kőszegi i Somosy. XXIV. Szalánczy-ág- przodek Csoma
Z tego rodu pochodziły również Jobbágyi, Sirokay, Fricsy i Hedry. XXV. Tarjáni-ág- przodek György
XXVI. Ugray-ág- przodek I. Miklós
XXVII. Verpeléti ág- przodek Demeter
XXVIII. Egyes tagok
Przypisy
Źródła
Dowiedz się więcej |
| |||||||||||||||||||||||
