Tekst źródłowy strony Albania Veneta

[[Kategoria:0+]]
[[Kategoria:Strony importowane z polskiej Wikipedii]]
{{Uwaga polska|
|strona  = https://pl.wikipedia.org/wiki/Albania_Wenecka
|autorzy = https://pl.wikipedia.org/wiki/Albania_Wenecka&action=history
|nota    = polski
}}
{{W}}
{|
 |- style="vertical-align:top;"
 |
== Notka ==

[[Plik:Dalmazia1560.png|thumb|left|300px|Albania Wenecka około 1560 – różowy obszar na południe od Dubrownika]]
[[Plik:Montenegro venezia.PNG|thumb|left|300px|Albania Wenecka na mapie współczesnej Czarnogóry]]
[[Plik:Cattaro Ragusa von Reilly 1789.jpg|thumb|left|300px|Mapa Zatoki Kotorskiej (1789).]]

'''Albania Wenecka''' ([[język włoski|wł.]] ''Albania Veneta'') – posiadłości [[Republika Wenecka|Republiki Weneckiej]] na należącym dziś do [[Czarnogóra|Czarnogóry]] i [[Albania|Albanii]] odcinku wybrzeża [[Morze Adriatyckie|Morza Adriatyckiego]]. Pozostawały we władaniu Republiki Weneckiej od początku XV wieku do jej upadku w 1797 r. Nazwa odróżnia je od należącej do [[Imperium Osmańskie]]go „Albanii Osmańskiej”.

Albania Wenecka stanowiła w zasadzie pas wybrzeża o szerokości do kilkunastu kilometrów, jednak okresowo obejmowała również miasta leżące w głębi lądu. W swym największym zasięgu Albania Wenecka rozciągała się od południowego krańca [[Republika Raguzy|Republiki Dubrownickiej]] na północy po port Durazzo (dziś [[Durrës]]) na południu.

Pierwszą wenecką posiadłością na wybrzeżu północnoalbańskim był port Durrës, przejęty pokojowo od albańskiego księcia [[Jerzy Thopia|Jerzego Thopii]] w 1392 r. Również w tym roku Wenecja uzyskała z rąk książąt [[Dukagjinowie|Dukagjinów]] port Alessio ([[Lezhë]]) u ujścia [[Drin]]u. W kwietniu 1396 r. książę [[Jerzy II Balszić]] przekazał Wenecji miasto Scutari ([[Szkodra]]) i zrzekł się praw do miast Drivast ([[Drisht]]), Dagno ([[Danj]]) i Satti ([[Shati]]). Po nabyciu Durrës, Lezhë i Scutari Wenecja uzyskała mocną pozycję w północnej Albanii, będącej wówczas terenem walk między książętami albańskimi, [[Serbia|Serbią]] i Turcją. Druga faza ekspansji zaczęła się w 1420 r, gdy miasto Cattaro ([[Kotor]]) oddało się pod protektorat Wenecji. W 1421 r. Wenecja uzyskała port Dulcigno ([[Ulcinj]]) i przejściowo (do 1423 r.) port Budua ([[Budva]]). W 1425 r. pod protektoratem Wenecji znalazły się powiązana z Kotorem osada Grbalj ([[Radovanići]]), gmina [[Paštrovići]] i pas wybrzeża od Budvy do Antivari ([[Bar (Czarnogóra)|Bar]]). Dalsze postępy zostały zahamowane przez przewagę Serbów. Dopiero w 1442 r. Wenecja odzyskała Budvę, w 1443 – Bar, a w latach 1444–1447 uzyskała Shati i Danj. Było to apogeum władztwa weneckiego w północnej Albanii.

Po upadku powstania [[Skanderbeg]]a (1455-1479) Wenecja zawarła 25 stycznia 1479 r. z Turcją pokój w Stambule. Na mocy tego układu Republika utraciła na rzecz Turków wszystkie posiadłości poza wybrzeżem Zatoki Kotorskiej, w szczególności Szkodrę, Lezhë i Drisht, i jedynie czasowo, jako rekompensatę za utratę Szkodry, zachowała Budvę, Bar, Ulcinj i Durrës. W 1482 r. Turcy zajęli Castelnuovo ([[Herceg Novi]]). W toku kolejnej wojny wenecko-osmańskiej (1499–1503) w 1501 r. Turcy odebrali Wenecji Durrës, jednak pokój kończący tę wojnę pozostawił w rękach Wenecji Bar i Ulcinj. Miasta te Wenecja utraciła na rzecz imperium osmańskiego w 1573 r. wraz z częścią Albanii Weneckiej leżącą na południe od Budvy. W 1687 r. Wenecja zbrojnie odzyskała Herceg Novi. Ostatecznie pod władzą Republiki Wenecji pozostało tylko wybrzeże [[Zatoka Kotorska|Zatoki Kotorskiej]] z portami Cattaro ([[Kotor]]), Risano ([[Risan]]), Perasto ([[Perast]]), Teodo ([[Tivat]]) i Castelnuovo ([[Herceg Novi]]) oraz przylegający od południa do ujścia tej zatoki brzeg otwartego morza z portem Budua ([[Budva]]). Obszar ten pozostał w granicach Republiki Wenecji do jej upadku w 1797 r.

Albania Wenecka była zarządzana przez namiestnika (''provveditore''), rezydującego w Szkodrze. Miastami bezpośrednio włączonymi do Republiki Weneckiej zarządzało po dwóch urzędników mianowanych przez [[Signoria|Signorię]]: cywilny [[podesta]] i wojskowy kapitan. W miastach, które utrzymały wewnętrzną autonomię, Republikę reprezentował konsul (''bailo'').

Miasta Albanii Weneckiej stanowiły ośrodki kupieckie zajmujące się głównie tranzytowym handlem z [[Lewant]]em, a w mniejszym stopniu – wywozem towarów z północnej Albanii: soli, ałunu, rudy żelaza, ryb, wełny i zboża. W miastach istniały manufaktury, jednak o niewielkiej wydajności.

Ludność Albanii Weneckiej była mieszana narodowościowo. Początkowo przeważali [[języki romańskie|romańskojęzyczni]] [[Dalmatyńczycy]]. Po podbiciu Bałkanów przez Turków osmańskich do miast weneckich napłynęły rzesze uchodźców [[Serbowie|serbskich]] i [[Albańczycy|albańskich]]. Pod koniec XVII wieku Dalmatyńczycy wciąż stanowili dwie trzecie ludności miast, natomiast Słowianie – już ponad połowę ludności terenów wiejskich. Grupy ludności albańskiej mieszkały na południu Albanii Weneckiej, w okolicach Ulcinja i Durrës. Według oficjalnych danych austriackich po włosku mówiło 32% mieszkańców Kotoru w 1880 r. i już tylko 13,6% w 1910 r. Dziś reliktem ludności romańskiej w Czarnogórze jest grupa 0,5 tys. [[Włosi|Włochów]], używających [[Język wenecki|dialektu weneckiego]], mieszkających w Kotorze i Peraście.

W czasach napoleońskich dzieje polityczne Albanii Weneckiej były burzliwe. W 1797 r. zaczęła być okupowana przez wojska francuskie, po czym, z mocy [[pokój w Campo Formio|pokoju w Campo Formio]] z 17 października tego samego roku, przekazana Austrii. Jednak już z mocy [[pokój w Preszburgu|pokoju w Preszburgu]] z 26 grudnia 1805 r. Albania Wenecka została przyłączona do napoleońskiego [[Królestwo Włoch (1805–1815)|Królestwa Włoch]]. W 1806 r. była okupowana przez [[Rosja|Rosję]], która zwróciła ją Francji na mocy [[pokój w Tylży|pokoju w Tylży]] z 7 lipca 1807 r. W 1809 r. została włączona, wraz z pozostałymi byłymi weneckimi posiadłościami nad Adriatykiem i z byłą Republiką Dubrownicką, do [[Prowincje Iliryjskie|Prowincji Iliryjskich]]. Po upadku Napoleona ziemie te na mocy postanowień [[kongres wiedeński|kongresu wiedeńskiego]] zostały przyłączone do [[Cesarstwo Austrii|Cesarstwa Austriackiego]] jako [[Królestwo Dalmacji]], przy czym na przełomie lat 1813–1814 były krótko okupowane przez Czarnogórę, która zainstalowała w [[Dobrota|Dobrocie]] tymczasowy rząd, ale po nadejściu wojsk austriackich oddała ten obszar bez walki. Na mocy [[Traktat berliński (1878)|traktatu berlińskiego]] z 13 lipca 1878 r. przyłączono do austriackiej Dalmacji turecką gminę Spizza ([[Sutomore]]) – 40&nbsp;km² z 1650 mieszkańcami. W 1913 r. Czarnogóra uzyskała należący dawniej do Wenecji pas wybrzeża z portami Bar i Ulcinj. Po upadku [[Austro-Węgry|Austro-Węgier]] w 1918 r. dawna Albania Wenecka została włączona do nowo powstałej [[Jugosławia|Jugosławii]]. Podczas włoskiej okupacji w latach 1941–1943 tereny te stanowiły Prowincję Kotorską w Gubernatorstwie Dalmacji. Po II wojnie światowej zostały przyłączone do Czarnogóry, w której składzie pozostają do dzisiaj.

== Bibliografia ==
* [[Jerzy Hauziński]], Jan Leśny ''Historia Albanii'', Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1992, {{ISBN | isbn = 83-04-03893-5}}.

|
{{Infobox Former Subdivision
| _noautocat             = 
| native_name            = ''Albania Veneta''<br>'''Arbëria Venedikase'''<br>'''Mletačka Albanija'''<br>Млетачка Албанија
| conventional_long_name = Albania Wenecka
| common_name            = 
| subdivision            = 
| nation                 = [[Republic of Venice]]
| status_text            = kolonia [[Republika Wenecka|Republiki Weneckiej]]
| government_type        = [[Gubernator]]
| title_leader           = Doża
| title_deputy           = Provveditore
| leader1                = 
| year_leader1           = 
| deputy1                = 
| year_deputy1           = 
| legislature            = 
| house1                 = 
| house2                 = 
| type_house1            = 
| type_house2            = 
| capital                = 
| latd                   = 
| latm                   = 
| latNS                  = 
| longd                  = 
| longm                  = 
| longEW                 = 
| national_motto         = 
| national_anthem        = 
| political_subdiv       = 
| today                  = {{Flag|Montenegro}}<br />{{Flag|Albania}}
| year_start             = 1392
| year_end               = 1797
| event_start            = utworzenie
| date_start             = 
| event_end              = likwidacja
| date_end               = 
| event1                 = 
| date_event1            = 
| event2                 = 
| date_event2            = 
| event3                 = 
| date_event3            = 
| event4                 = 
| date_event4            = 
| event5                 = 
| date_event5            = 
| life_span              = 
| era                    = 
| event_pre              = 
| date_pre               = 
| event_post             = 
| date_post              = 
| 1x1_min = tak
| image_flag             = Flag of the Serene Republic of Venice.svg
| image_border           = 
| image_flag_caption = 	
| image_coat_caption =
| flag_type              = 
| flag                   = Flag of Venice
| image_coat             = Coat of arms of Venetian Albania (1701).svg
| symbol_type            = 
| symbol                 = Armorial of Albania
| image_map              = Venetian seaside properties in Montenegro 1448.png
| image_map_caption      = Venetian possessions in Montenegro and Northern Albania, 1448
| p1                     = Zeta pod rządami Balšići
| flag_p1                = Balsic small COA.svg
| border_p1              = no
| image_p1               = 
| p2                     = Serbski Despotat
| flag_p2                = Coat of arms of the Serbian Despotate.svg
| border_p2              = no
| image_p2               = 
| p3                     = Principata e Topiajve{{!}}Księstwo Albanii
| flag_p3                = Topia coat of arms.svg
| border_p3              = no
| image_p3               = 
| s1                     = Królestwo Dalmacji
| flag_s1                = Flag of the Kingdom of Dalmatia.svg
| border_s1              = 
| image_s1               = 
| s2                     = İşkodra Sancağı
| flag_s2                = Flag of the Ottoman Empire (Thicker Crescent).svg
| border_s2              = 
| image_s2               = 
| stat_year1             = 
| stat_area1             = 
| stat_pop1              = 
| footnotes              = 
}}
|}

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Historia Wenecji]]
[[Kategoria:Krainy historyczne Czarnogóry]]
[[Kategoria:Krainy historyczne Włoch]]