|
Csák II. Máté (pol. Mateusz II Csák, słow. Matúš Čák II, rum. Matei Csáki al II-lea) (* ok.1235, † 1283÷4), węgierski szlachcic, oligarcha, właściciel ziemski i dowódca wojskowy, który zajmował kilka świeckich pozycji za panowania królów Béli IV, Istvána V i IV. László. Bratanek pierwszego członka rodu Trencsén klanu Csák. Stryj oligarchy Csák III. Máté.
Rodzina
Urodził się około 1235 r. jako jeden z czterech synów Mateusza I, założyciela i pierwszego członka rodu Trencsén, mistrza skarbu (1242-1245) i Margit z niezidentyfikowanej rodziny szlacheckiej.[1] Braćmi Máté byli: Márk, ispán komitatu Hont w 1247 r. (brak dalszych informacji na jego temat); István, stolnik królewski od 1275 do 1276 i od 1276 do 1279; oraz I. Péter, który zajmował potężne pozycje, w tym był palatynem (1275-1276; 1277; 1278; 1281) i który ponadto był ojcem Mateusza III.[2] Miał także młodszą siostrę, która poślubiła morawskiego szlachcica Zdzisława Sternberga, lojalnego stronnika klanu Csák[2]. Ich syn Stefan Sternberg (lub „Czech”) odziedziczył później pozycję rodu z powodu braku bezpośredniego męskiego spadkobiercy po śmierci Mateusza III w 1321 r.[2]
Mateusz II poślubił nieznaną szlachciankę z niezidentyfikowanego rodu.[1] Małżeństwo było bezdzietne, a jego bracia już umarli w tym czasie, w wyniku czego w 1283 r. wyznaczył swojego siostrzeńca, Mateusza III, aby odziedziczył jego własność i majątek na dużą skalę[3], co położyło podwaliny pod faktyczną niezależność domeny obejmującej północno-zachodnią część królestwa (dziś w przybliżeniu zachodnia połowa dzisiejszej Słowacji i części północnych Węgier).[4]
Kariera
Jego imię po raz pierwszy wspomniano w autentycznej karcie królewskiej z 13 czerwca 1270 r., gdy służył jako wojewoda Siedmiogrodu (1270–1272), co wskazywało, że Máté uzyskał wpływy dopiero po śmierci króla Beli IV, dlatego był lojalnym zwolennikiem książę Stefan, który zbuntował się przeciwko rządom swojego ojca i objął rządy nad Siedmiogrodem w latach 60. Według karty wydanej w 1273 r. Máté II uczestniczył w bitwie pod Isaszegiem w 1265 r., W której Stefan odniósł strategiczne zwycięstwo nad armią ojca.[2] Następnie Béla IV został zmuszona do zaakceptowania władzy Stefana we wschodniej części królestwa. 23 marca 1266 r. ojciec i syn potwierdzili pokój w klasztorze NMP na wyspie Królików.[3] Województwo Siedmiogrodu i dochód z komitatu Szolnok stanowiły nagrodę dla Máté, gdy Stefan V wstąpił na tron w 1270 r. Brał udział w kampanii wojskowej przeciwko królowi Czech Ottokarowi II w 1271 r.[2] Pełnił funkcję wojewody Siedmiogrodu aż do nagłej śmierci Stefana V w sierpniu 1272 r., po tym jak zastąpił go Geregye Miklós, były zwolennik Beli IV.[5] Jedynie prawomocnie przyjęta nieautentyczna karta określa Máté II jako wojewodę w kwietniu 1273 r.[6]
 Zamek Tapolcsány (Podhradie, Słowacja) W czasie, gdy pojawiły się napięcia między Belą IV a jego synem Stefanem, rozwinęły się dwie rywalizujące ze sobą grupy oligarchów; pierwsza z nich prowadzona przez Henryka I Kőszegiego („Henryk Wielki”), obejmująca także klany Gutkeled i Geregye, podczas gdy gałąź Trencsén klanu Csák zdominował drugą grupę. Po koronacji Stefana V w 1270 r. przywódcy partii Beli IV uciekli za granicę przed potencjalnym odwetem, ale wrócili na Węgry, gdy korona przeszła na nieletniego Władysława IV w sierpniu 1272 r. Podczas nominalnej regencji królowej Elżbiety Kumanki obie strony chciały wziąć udział w sprawowaniu władzy. Rywalizacja między obiema stronami była ograniczona do kolejnych lat.[5] Według historyka Bálinta Hómana w ciągu pierwszych pięciu lat Władysława IV miało miejsce dwanaście „zmian rządu”.[3] Ten rodzaj „politycznego wahadła” dobrze ilustruje fakt, że Máté II działał jako Ban Slawonii od 27 listopada 1272 r. do kwietnia 1273 r., zastępując rywala Joachima Gutkeleda. Został jednak zastąpiony przez rywala, [[Kőszegi I. Henrik|Henryka I Kőszegiego.[2] Następnie Máté II pełnił funkcję sędziego królewskiego i ispána Bánya w komitacie Nyitra latem 1273 r.[6] Wkrótce jednak został ponownie ignorowany, ponieważ Gutkeled II. Miklós przeciwna grupa zastąpiła go jako sędziego królewskiego sędziego królewskiego.[2] W następnym roku Máté odzyskał wpływy polityczne w sądzie, gdy został mianowany wojewodą Siedmiogrodu w 1274 roku i sprawował ten urząd do następnego roku z niewielką przerwą, gdy Mikołaj Geregye objął stanowisko na kilka miesięcy.[5] W latach 1275–1276 był mistrzem skarbu.Poza tym pełnił również funkcję ispána w Pozsony oraz w komitatach: Baranya i Bánya.[6] W 1276 r. po raz czwarty pełnił funkcję wojewody, zastępując swojego dalekiego krewnego, Ugrina III Csáka.[5]
1
Máté przez cały czas pozostawał stronnikiem króla, zgodnie z tradycją klanu Csák. Natomiast rodzina Kőszegi stopniowo przejawiała swoją nielojalność wobec dynastii Arpadów, przede wszystkim, gdy Henryk Wielki wrócił na Węgry z wygnania w Czechach w 1272 r., mordując Belę z Maczwy, wnuka Beli IV i dzieląc terytorium Maczwy między baronów. W 1272 r. razem z Joachimem Gutkeledem schwytał i uwięził małoletniego Władysława IV, a po zwolnieniu króla dwa lata później wtrącił do więzienia młodszego brata króla księcia Andrzeja. W sierpniu 1274 r. wybuchł konflikt zbrojny między obiema grupami oligarchów. Tymczasem na początku 1273 r. Máté II walczył z czeskim Ottokarem II w Styrii i Karyntii, który również twierdził, że jest tytularnym królem Niemiec.[2] Máté był jednym z dwóch dowódców (drugim był jego rywal Gutkeled II. István) armii węgierskiej w bitwie pod Suchymi Krutami 26 sierpnia 1278 r., podczas której król Ottokar II zginął.[1] Odwaga i bohaterstwo Máté podczas bitwy zostały udokumentowane przez niemieckie kroniki.[2]
Po swoim ostatnim sprawowaniu funkcji wojewody (1276 r.) przez następne dwa lata pełnił jedynie funkcje administracyjne; był ispánem komitatów: Moson (1277–1278), Sopron (1277–1279) i Vas (1277).[6] Wkrótce jednak jego kariera polityczna osiągnęła szczyt, gdy w grudniu 1278 r. został mianowany palatynem, zastępując na tym stanowisku swojego brata Piotra I. Poza tym został również sędzią plemienia Kumanów[2], ispánem Bánya i komitatu Somogy.[6] Jako palatyn odegrał aktywną rolę w zawarciu pokoju między Gutkeledami a slawońską rodziną Babonić po serii wojen granicznych. Zgodnie z przywilejem królewskim w imieniu króla przekazał „prawdę” w imieniu króla w Sopron w lutym 1279 r., kiedy rozkazał egzekucję obywatela miasta, Piotra. Później Władysław IV podarował ziemię Piotra Denisowi Osl, który wcześniej uratował życie Máté w bitwie pod Suchymi Krutami. Fakt ten wyraźnie pokazuje, że Máté II, podobnie jak inni współcześni panowie, postawił swojego protegowanego na silniejszej pozycji, nadużywając swojego urzędu. Zaczął także zakładać tak zwaną „prywatną armię” z udziałem swoich królewskich sług. Zachowało się kilka dokumentów, niektórzy właściciele ziemscy skarżyli się królowi, że palatyn nękał i rabował ich dobytek.[2]
Latem 1280 r. zastąpił go Fina Aba, brat Amadeusza Aby.[2] Jednak na drugą kadencję został powołany dwa lata później, zastępując Iwana Kőszegiego, syna zmarłego Henryka Wielkiego.[2] Poza tym był także ispánem Sopronu (1282), komitatów: Pozsony i Somogy (1282-1283).[6] Pełnił te urzędy do śmierci. Swoją ostatnią wolę i testament przygotował 15 kwietnia 1283 r. Chronologicznie kolejny dokument królewski określa go jako zmarłego 9 sierpnia 1284 r.[3]
Posiadłości
Pomimo udanej kariery politycznej i wojskowej Máté II nie należał do największych właścicieli ziemskich na Węgrzech. Miał majątki w komitacie Komárom, na północ od Dunaju w Hetény (dziś: Chotín, Słowacja) i na południu w pobliżu wsi Bille (dziś część Ostrzyhomia). Według jego testamentu z 1283 r. Prasic (dziś: Prašice, Słowacja), Nemcsic i Jác (dziś: Jacovce, Słowacja), w północnej części komitatu Nyitra, również należały do jego domeny, którą odziedziczył prawdopodobnie po swoim bracie Stefanie, ponieważ ziemie te znajdowały się w pobliżu zamku Hrussó, centrum byłej posiadłości jego brata. Początkowo jego żona odziedziczyła tę własność, jednak zmarła ona także wkrótce po tym, jak Máté III, syn najmłodszego brata Piotra I, nabył ziemię. Klasztor dominikanów na wyspie „Królików”, gdzie długo mieszkała matka braci Csák, odziedziczył Gyirok i Nándor (komitat Komárom).
Máté II założył swoje centrum w Tapolcsány (dziś: Podhradie, Słowacja), gdzie zbudowano i wzmocniono kamienny zamek. Nie przekazał swojego majątku w komitacie Nyitra Kościołowi, te pozostały w klanie. Być może miał też majątki lub wasali w komitacie Pozsony, może jednym z nich był Tomasz Hont-Pázmány, dla którego Máté II jako palatyn działał w archidiecezji Esztergom w związku z wypłatą za straty. Ekspansja w komitacie Pozsony spowodowała konflikty między klanem Csák a rodziną Kőszegi, która przez długi czas była właścicielem ziemskim w komitacie.[2]
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Markó, László (2006). A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig – Életrajzi Lexikon [Wyżsi urzędnicy państwa węgierskiego od Świętego Stefana do współczesności – Encyklopedia biograficzna] (II wydanie); Helikon Kiadó Kft., Budapest. str. 219.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Kristó, Gyula (1986). Csák Máté [Mateusz Csák]. Magyar História, Gondolat. Budapest. str. 31, 34, 36-38, 40-41, 45, 50, 199.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Fügedi, Erik (1986). Ispánok, bárók, kiskirályok [Ispáni, Baronowie, Oligarchowie). Nemzet és emlékezet, Magvető Könyvkiadó. Budapest. str. 150, 153, 159.
- ↑ Tauris Publishers. str. 108, 126, 382.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526. I.B. Tauris Publishers. str. 108, 126, 382.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Zsoldos, Attila (2011). Magyarország világi archontológiája, 1000–1301 [Świecka archontologia Węgier, 1000–1301]. História, MTA Történettudományi Intézete. Budapest. str. 32, 38, 63, 329.
Źródła
- Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895-1526. I.B. Tauris Publishers. ISBN 1-86064-061-3.
- Fügedi, Erik (1986). Ispánok, bárók, kiskirályok [Ispáni, Baronowie, Oligarchowie). Nemzet és emlékezet, Magvető Könyvkiadó. Budapest. ISBN 963-14-0582-6.
- Kristó, Gyula (1986). Csák Máté [Mateusz Csák]. Magyar História, Gondolat. Budapest. ISBN 963-281-736-2.
- Markó, László (2006). A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig – Életrajzi Lexikon [Wyżsi urzędnicy państwa węgierskiego od Świętego Stefana do współczesności – Encyklopedia biograficzna] (II wydanie); Helikon Kiadó Kft., Budapest. ISBN 963-547-085-1.
- Zsoldos, Attila (2011). Magyarország világi archontológiája, 1000–1301 [Świecka archontologia Węgier, 1000–1301]. História, MTA Történettudományi Intézete. Budapest. ISBN978-963-9627-38-3.
|
|
.jpg)
