Dewlet I Girej

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dewlet_I_Girej

Dewlet I Girej
– {{{tytulatura}}} –
Dewlet Girej na rosyjskiej miniaturze z XVI wieku
chan krymski
Okres	od 1551 do 1577
Poprzednik	Sahib I Girej
Następca	Mehmed II Girej
Dane biograficzne
Dynastia	Girejów
Państwo	{{{państwo}}}
Urodziny	1512
Śmierć	1577
Przyczyna	dżuma
Zasługi	{{{zasługi}}}
Rezydencja	{{{rezydencja}}}
Lokalizacja	{{{lokalizacja}}}

Dewlet I Girej (1512–1577) – chan krymski w latach 1551-1577. Pod jego rządami Chanat Krymski przechodził swój złoty wiek.

Życiorys

Dewlet Girej i Sulejman w 1551.

Uzyskał władzę z pomocą Turków osmańskich, jednak podczas jego panowania Chanat Krymski był stosunkowo niezależny.

Panowanie rozpoczął jesienią 1551 od najazdu na ziemie polsko-litewskie i zniszczenia Bracławia na żądanie sułtana Imperium Osmańskiego atakującego równocześnie Węgry.

Rok później wyruszył z odsieczą Chanatowi Kazańskiemu, którego stolica została oblężona przez Iwana Groźnego, lecz jego armia została zmuszona do odwrotu. Car zdobył miasto, a chanat włączył w granice państwa moskiewskiego.

Następnie Dewlet zawarł układ z Polską i Litwą w 1552 skierowany przeciwko Carstwu Rosyjskiemu, który nie uchronił Astrachania od zajęcia go bez walki przez wojska Iwana IV w 1554 i osadzenia na tronie Derwisza Ali, a następnie wcielenia całego Chanatu do Carstwa Moskiewskiego (1556).

W latach 1557–1559 kolejne wyprawy moskiewskie (również z udziałem Kozaków zaporoskich) pod dowództwem księcia Dymitra Wiśniowieckiego pustoszyły osiedla tatarskie przy ujściu Dniepru. Doszło do odnowienia sojuszu Krymu z państwem polsko-litewskim, traktat został zawarty w 1560. Wydawało się, że podbój państwa Tatarów krymskich przez Moskwę jest kwestią kilku najbliższych lat. Wybuch wojny o Inflanty uniemożliwił carowi zaangażowanie swoich sił do zniszczenia Chanatu Krymskiego, dlatego też budował linie obronne mające zabezpieczyć kraj przed najazdami tatarskimi.

Niemal równocześnie z utworzeniem Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1569 rozpoczęła się wojna Imperium Osmańskiego i Chanatu Krymskiego przeciwko Moskwie. Nieudane oblężenie Astrachania zakończyło się klęską Porty Osmańskiej podczas odwrotu z powodu braku wody i żywności.

Dewlet Girej (prawy, górny róg) podczas oblężenia Moskwy (rosyjska miniatura z XVI wieku)

W 1571, wykorzystując opriczninę w Rosji, armia Dewleta Gireja otoczyła, a następnie spaliła i złupiła Moskwę (stąd przydomek chana Tacht Augan – Zdobywca Stolicy), tudzież wzięła tysiące jej mieszkańców w jasyr. Jednak już w 1572 roku Tatarzy oraz sprzymierzeni z nimi Wielcy i Mali Nogaje ponieśli klęskę, kładąc kres nadziejom Girejów na odzyskanie Kazania i Astrachania.

Dewlet Girej zmarł w 1577 zarażony dżumą.

Bibliografia

Chanat Krymski w XVI wieku (kolor jasnozielony)

• Leszek Podhorodecki: Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV-XVIII wieku. Warszawa: Bellona, 1987. ISBN 9788311122628.

Iwan IV Groźny, w: Encyclopedia PWN [online], [dostęp:2020-06-07]