Dukljansko Kraljevstvo

Strona	Autorzy	Nota
[1]	[2]	Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka Duklja, także i Dukljansko Kraljevstvo (serb. Дукљанско Краљевство, Краљевина Дукља; gr. Διοκλεία, Diokleia; lat. Doclea, Diocleia) − średniowieczne państwo słowiańskie położone na terytorium współczesnej Czarnogóry. Prva crnogorska država Duklja, država dukljanskih Slavena, nastala je na teritoriji na kojoj su u davna vremena živjela ilirska plemena, zatim formirane rimske provincije Gornja Dalmacija, Dioklija i Prevalitana (Prevalis), na koju se naslanja i čije teritorije, tradiciju i kulturu baštini današnja država Crna Gora.|B. Šekularac, Montenegrina U bizantskim izvorima XI vijeka Dukljani su iskazani kao zaseban etnos, jasno odvojen i od Hrvata i od Srba. (O etnogenezi Crnogoraca, 1980.) Prof. dr. Neven Budak twierdzi, że ​​źródła bizantyjskie nie wymieniają nawet sąsiednich słowiańskich plemion Duklji (Neretvani, Zahumljani, Travunjani, Konavljani) jako Serbów, a „w przypadku Duklji jest to jeszcze wyraźniejsze”. Serbski historyk dr Dragoslav Janković stwierdza również, że Duklja to „najstarsze państwo czarnogórskie”. Czarnogórski historyk prawa dr Čedomir Bogićević pisze, że „nowoczesne państwo czarnogórskie jest następcą historycznego, prawnego i kulturowego Duklje”. Historyk literatury czarnogórskiej prof. Doktor Slobodan Kalezić stwierdza, że ​​dziedzictwo Duklji stanowi fundament czarnogórskiej kultury narodowej, w tym literatury czarnogórskiej. Prof. Dr Slobodan Tomović pisze, że np. Opštecrnogorski zbor „pochodzi z odległych czasów okresu Dukljan-Zeta w historii Czarnogóry”. Na drugim miejscu prof. Tomović pisze: „Plemię lub związek plemion, z którego rzeczywiście wywodzili się Czarnogórcy – Dukljani, późniejsi w tamtym czasie Zećani (IX-XII w.) mieli taki sam status polityczny i terytorialny jak Serbowie i Chorwaci”. Starsze kroniki chorwackie wspominają także o państwie Duklja jako o odrębnej jednostce: „Według tego Duklja rozciągała się od Baru do Kotoru wzdłuż morza i w głębi lądu aż do dzisiejszych gór Czarnogóry, które oddzielały ją od Serbii". Główny artykuł: Crnogorska povijest' Pod rządami dynastii Vojislavljevićiów Duklja przeżyła wzrost, ale także upadek pod koniec XII wieku. Bodin Etymologia Duklja jest nazwą słowiańską i pochodzi od nazwy rzymskiego miasta Doclea, obecnie miasto w pobliżu współczesnej Podgoricy, oraz od iliryjskiego plemienia Dokleati, które zamieszkiwało tereny od Podgoricy po dzisiejszy Nikšića. Duklja wywodzi się także etymologicznie od starego indoeuropejskiego rdzenia – dhoukl, oznaczającego ukryty, ciemny, czarny, a semantyczne powiązanie tego rdzenia z obecną nazwą Czarnogóry jest oczywiste. Główny artykuł: Duklja (etimologija) Negdje od konca 12. stoljeća za ovo područje sve se više koristi naziv Zeta. Populacja Slawizacja List papieża. Grzegorz VII. w którym w 1078 roku przyznał koronę królewską władcy dukljańskiemu Mihailowi, zwracając się do niego jako Mihailu, kralju Slavena Słowiańscy przodkowie dzisiejszych Czarnogórców i innych narodowości współczesnej Czarnogóry, począwszy od VI wieku, władali rzymską prowincją Prevalis, miastem Duklja, górami i równiną wokół Jeziora Szkoderskiego oraz częścią wybrzeża Morza Adriatyckiego, akceptując nie tylko chrześcijaństwo, ale także etnicznych Dukljan. Etnogeneza Najsłynniejszy kronikarz bizantyjski, cesarz (945 – 959) Konstantyn Porfirogenet, w swoim słynnym dziele De administrando imperio – choć wymienia ludy południowosłowiańskie dla wszystkich okolicznych krajów, czy też zamieszkujących je Serbów czy Chorwatów – nie stwierdza, że ​​Serbowie Duklji nie zamieszkiwali ani Chorwaci, właściwie wspomina tylko i wyłącznie: Dukljanów. K. Porfirogenet,O Dukljanima i zemlji u kojoj sada obitavaju Dukljani Vojislav, założyciel dynastii Dukljanów z Vojislavljević Duklianie to słowiańska i/lub słowiańska populacja Duklji, pierwszego państwa czarnogórskiego, przodków współczesnych Czarnogórców. W przeciwieństwie do Porfirogeneta i wypowiedzi N. Brijenija (Νικηφόρος Βρυέννιος), Kekvamena (Κεκαυμένος), największego bizantyjskiego poety XII w. T. Prodroma (Θεόδορος Πρόδρομος) itp., niektórzy inni mniej wiarygodni pisarze bizantyjscy czasami utożsamiają dukljanskich władców lub część populacji Duklje z innymi Słowianami (Dukljani-Srbi i Dukljani-Hrvati, pol. Dukljani-Serbowie i Dukljani-Chorwaci), nadają im obraźliwe znaczenia (Dukljani-Dalmati, Dukljani-Tribali, Dukljani-Skiti)), inni zastępują nazwy z niewiedzy i wygody (Serbowie, których niektórzy nazywają też Chorwatami), a słowo to, jak zauważa Pavle Mijović, jest tylko powiedzeniem o Duklianach, czwarte wykorzystuje nawrót mody Scytomania (jakiś Scytyjczyk imieniem Vojislav), a piąte pleonazm (zbuntowali się Chorwaci i Duklianie, chor. Hrvati i Dukljani pobunivši se), mówi się także o powstaniu Słowian macedońskich pod wodzą ówczesnego księcia Dukljana Bodina itd. Dr. Špiro Kulišić ustalił, że nawet z najstarszych źródeł bizantyjskich i późniejszych nie ma wzmianki o Serbach czy Chorwatach w znaczących grupach zamieszkujących teren Duklji powstałej w XI wieku (cyt. w oryginale): »W źródłach bizantyjskich z XI wieku Dukljani opisywani są jako odrębny etnos, wyraźnie oddzielony zarówno od Chorwatów, jak i Serbów.. (O etnogenezi Crnogoraca, 1980.)« Dr. Radoslav Rotković pisze (patrz w przypisach):  »Slavenski skąd pochodzili przodkowie współczesnych Czarnogórców Polablja w początkach VI wieku, osiedlili się przodkowie Czarnogórców Prevalis. Zrobi to później Prevalis stać się Dukljansko kraljevstvo i jego mieszkańcy Słowianie Dukljańscy czyli Dukljani. (Odakle su došli preci Crnogoraca, 1995.)« Dr. Neven Budak, biorąc pod uwagę koronację Mihaila, prvog kralja Duklje oraz fakt, że „rządził sąsiednią Slawonią” w świetle grupy etnicznej Dukljani, mówi: Położyło to podwaliny pod rozprzestrzenienie się nazwy etnicznej Dukljan na szerszy obszar, co mogło doprowadzić (gdyby nie nastąpiło odwrócenie w wyniku zmiany układu sił) do etnogenezy, której skutki byłyby znacznie różni się od dzisiejszego.| Główny artykuł: Dukljani Wiara Ostatci Katedrale Sv. Jovana u Svaču, jednom od najvažnijih dukljanskih gradova Według Ljetopisu popa Dukljaninu (Roczników popa Dukljanina) św. Cyryl w drodze do Rzymu nawrócił na chrześcijaństwo słowiańskiego (slavenski) króla Świetopełka. Nastąpiła (cytaty w języku czarnogórskim): „… wielka radość, a chrześcijanie, schodząc z gór i ukrytych miejsc, gdzie byli rozproszeni, zaczęli wychwalać i błogosławić imię Pana". Św. Cyryl w drodze do Rzymu nawrócił na chrześcijaństwo słowiańskiego króla Świetopełka. Co potem nastąpiło (cytaty w języku czarnogórskim): „... wielka radość, a chrześcijanie, schodząc z gór i ukrytych miejsc, gdzie byli rozproszeni, zaczęli chwalić i błogosławić imię Pana”. Następnie rzekomo „Świetopełek pozwolił chrześcijanom «używającym języka łacińskiego» wrócić na swoje miejsca i odbudować zniszczone przez pogan wsie i miasta”. Nie ma jednak potwierdzenia tego wszystkiego w innych źródłach. Konstantyn Porfirogenet podkreśla prymat Bizancjum w szerzeniu chrześcijaństwa wśród Słowian. Mówi, że cesarz Herakliusz (610-641) wysyłał misjonarzy wśród Słowian. Na tej podstawie upierano się, że ziemie południowosłowiańskie należą do bizantyjskiego Patriarchatu Ekumenicznego z Konstantynopola. Wydaje się, że chrystianizacja Dukljanów została całkowicie zakończona w X wieku: »Słowianie Dukljan (Czarnogóra) byli już w pewnym stopniu schrystianizowani w IX wieku, i na czasdukljanskog arhonta Petra (x wiek, którego pieczęć, na którym ukazana jest postać Bogorodzicy z Chrystusem, zachowane, proces nawracania słoweńskich osadników na religię chrześcijańską był już w znacznym stopniu zakończony.« () Za panowania Mihaila w księstwie Dukljan doszło do ostatecznej schizmy między Kościołem wschodnim i zachodnim (w 1054 r.). Rzym i Konstantynopol będą się kłócić o zwierzchnictwo kościelne. Katolicki charakter religijny Duklji pozostanie niezmieniony aż do końca istnienia samodzielnego państwa (do lat 1186-1189). Jednak po podboju Królestwa Dukljan przez Serbów, w ciągu następnych stuleci, przy znacznym oporze, dominującą religią stało się prawosławie. Paradoks objawia się w tym, że Nemanja, raški veliki župan, który przewodził Serbom w wyprawie do Duklji – jako dziecko ojca uchodźcy z Raški – został w Duklji ochrzczony jako katolik. »A kako su u zemlji toj (Duklji – op.a.) latinski jereji, to se po volji Božjoj udostoji da u hramu primi latinsko krštenje.« () »A jak jest w tym kraju (Duklji – op.a.) łaciński jereji, zgodnie z wolą Bożą godzien jest przyjąć ją w świątyni latinsko krštenje.« () Tytuły władców Dukljana Dwaj najpotężniejsi władcy Duklji, królowie Mihailo i Bodin, nosili tytuły uznawane zarówno w Konstantynopolu, jak i w Rzymie, a ogólnie w innych krajach i wśród innych narodów: Michaeli Sclavorum Regi Mihailo, kralj Slavena Mihailo, protospatar Regis Bodin gloriossimi Bodin, veleslavni kralj Grb Duklje καὶ ἐζουσιαστ(η) Διοκλίας (καὶ) Σερβ(ίας) Protosevast i eksusijast Duklje i Srbije Цар на България Петър III Car Bugarske Petar III. Symbolika Herb Duklje Herbem dynastii Vojislavljevićów była złota, ukośna wstęga, biegnąca od lewego do prawego boku heraldycznego, oddzielająca ukośną, wydłużoną tarczę. Prezentowane kolory to czerwień i złoto, które w heraldyce symbolizują odwagę i hojność. Herb Vojislavljevića stanowi historyczną podstawę herbu państwowego Czarnogóry. Główny artykuł: Crnogorski državni grbovi do 1921. Państwo Duklja przed Vojislavljevićami Ljetopis popa Dukljanina (pol. Kronika kapłana z Duklji / rozdział XI), spisana pod koniec XII wieku, informuje o podziale na soborze w Duvnie w 753 roku, na mocy którego Duklja stała się częścią Czerwonej Chorwacji od drugiej połowy VIII wieku i później przez pewien czas, co według tego źródła rozciągało się od Duvna do Durrës w Albanii, ale nie ma żadnego potwierdzenia tego faktu w bizantyjskich ani innych historycznych źródłach odniesienia. Najwcześniejsza wzmianka o państwie dukielskim W IX wieku Bizancjum zjednoczyło większość terytorium dawnych prowincji rzymskich Prevalitane i Nowego Epiru, tworząc odrębny tet z siedzibą w Durrës. Jednakże według pism Konstantyna Porfirogenety z X w. Doklea znajdowała się wówczas poza zasięgiem wpływów Bizancjum i temy z Durrës. Porfirogeneta donosi o słowiańskim panowaniu Duklji, wyłączając nadmorskie miasta Bar i Ulcinj, jako o odrębnej Sklawinii zamieszkiwanej przez Dukljani. W dokumencie De ceremoniis aulae byzantinae archont Duklji został wymieniony wśród władców obcych. Pierwszy władca Duklji Pečat dukljanskoga arhonta Petra Archont Petar był pierwszym niekwestionowanym władcą Duklje,, ale historycy nie ustalili dokładnie, w którym okresie czasu panował. Pozostawił po sobie pieczęć, która do dziś znajduje się w Berlinie. Na pieczęci widnieje następujący napis: † ПЕТР АРХОNТ С ДИОКΛIA AМIN † PETAR ARHONT DUKLJE AMIN Uważa się, że Petrislav z Ljetopisa popa Dukljanina to w rzeczywistości archont Piotr i ojciec św. Włodzimierza. Święty Włodzimierz Knez Vladimir, dukljanski święty Święty Włodzimierz jest dukljanskim knezem i pierwotnym świętym. W Dukljanskoj crkvie Włodzimierz był co najmniej błogosławionym (beatus, pierwszy stopień świętości), a Ljetopis popa Dukljanina trzykrotnie wspomina, że jest także świętym (sanctus). Istnieją przesłanki, że został kanonizowany jako święty ówczesnego zjednoczonego Kościoła w 1019 roku przez Patriarchat Konstantynopola. Historia czarnogórski przyjmuje, że Włodzimierz urodził się około 970 r. Pod koniec X wieku Duklja rozciągała się od Boki kotorskiej do rzeki Bojany. Władimir rządził także sąsiednimi terenami Duklji, które Ivan Skilica opisuje jako Trimalia i pobliskimi obszarami Serbii (chor. Trimalijom i obližnjim oblastima Srbije). Skilica, ogólnie nieprzychylny Słowianom, twierdzi, że Włodzimierz był człowiekiem uczciwym, spokojnym i pełnym cnót (chor. čovjek pravičan i miroljubiv i pun vrline). Według niektórych dokumentów historycznych opublikowanych po raz pierwszy w latach 2001-2009 w zbiorach Monumenta Montenegrina, oczekujących na weryfikację naukową, Włodzimierz miał także tytuł króla Dalmacji (chor. kralj Dalmacije). Włodzimierz bezskutecznie próbował zawrzeć porozumienie z Bizancjum przeciwko carowi Samuilowi. Wywołało to gniew Samuela, który w 997 roku wysłał armię do Duklji. Konflikt rozegrał się nad rzeką Bojanie, a armia Dukli została pokonana. Władimir został schwytany i przewieziony na dwór Samuila w Prespie. Córka Samuela, piękna księżniczka Kosara, zwróciła się do ojca o litość. Zakochała się w księciu Dukljan i za zgodą Samuila Władimir i Kosara wkrótce pobrali się. Władimir wrócił do Duklji i był wasalem Samuila. Po śmierci Samuela w 1014 r. nowy władca Macedonii Władysław podjął decyzję o usunięciu Włodzimierza. Zaprosił go do Prespy i jako gwarancję, że nic mu się nie stanie, wysłał Włodzimierzowi krzyż, na którym przysiągł zachować spokój. I Włodzimierz przybył do Prespy. Zabójstwo św. Włodzimierz (widok z XIX w.) Władysław jednak złamał obietnicę i 22 maja 1016 roku kazał ściąć głowę księcia Włodzimierza z Dukljana. Relikwie Włodzimierza były cudowne, a Włodzimierz został ogłoszony świętym. Zastąpił go na tronie Dukljan Vojislav, założyciel czarnogórskiej dynastii Vojislavljević. Władimir był wujkiem lub kuzynem Wojsławowa. Niepodległość pod rządami Vojislavljevićów Knez Duklji Vojislav po pokonaniu Bizancjum i ich wasali raško-Bośniacko-Hum w bitwie pod Barem w 1042 r. uniezależnił Duklję. To ważne wydarzenie historyczne poprzedziły burzliwe lata. Mianowicie w 1035 r. Wojsław na krótko uniezależnił Duklję, lecz już w 1036 r. stała się ona ponownie prowincją bizantyjską, a Vojislav został wywieziony do Konstantynopola. Stamtąd udało mu się uciec do Duklji, gdzie wzniecił powstanie, w którym Dukljanie atakując Serbów i wasali. Bizantyjski kronikarz Ivan Skilica (gr. Ιωάννης Σκυλίτζης) tak o tym pisze: »Ponieważ Stefan Vojislav uciekł, jak powiedziano wcześniej, z Konstantynopola i zajął go ilirske planine i Tribale i Srbe, okolna plemena podložna Romejima, napadao i pljačkao, Monomach nie mógł znieść jego wtargnięć i rozkazał na piśmie arhontu Drača - był to patrycjusz Mihailo, syn logotety Anastazjusza – aby zebrać podległą mu armię stratiotyczną Durres, a także armie z sąsiednich tema które mu podlegały.« Bitwa pod Barem 1042 Decydującym konfliktem między Bizantyjczykami a Dukljanami pod wodzą Vojislava była bitwa pod Barem w dniach 6 i 7 października 1042 r., na zboczach góry Rumije, w miejscu wsi Tuđemil. Bizantyńczycy pod wodzą Kursiliusa włączyli do ataku na Duklję swoich wasali, Serba Ljutovida z Zahumlja, posiadającego tytuł stratega Serbii, oraz županeów Raške i Bośni wraz z ich wojskami. Kursilije przedarł się przez rzekę Bojanę i rozbił obóz w pobliżu Baru, gdzie znajdował się także pałac Wojsława Prapratna. Według bizantyjskiego planu operacyjnego miał tam czekać na armię raško-bosansko-humsku, która miała przedostać się do Duklji przez doliny Zeta i Morača, aby wspólnie zaatakować główną część armii dukliańskiej, która była skoncentrowane w rejonie Crmnice, pomiędzy Barem a Jeziorem Szkoderskim. Knez Vojislav s Dukljanima nakon pobjede nad Bizanticima kod Bara 1042. godine (litografija iz 19. st.) Vojislav wraz ze swoimi synami zajął pole bitwy 6 października 1042 r., podczas którego po niebie przeleciała kometa, co armia bizantyjska odebrała jako złowieszczy sygnał. O północy z 6 na 7 października 1042 r. wojska Dukljaniów zaatakowały obozy armii bizantyjskiej straszliwym krzykiem oraz dźwiękiem trąb i rogów, co paraliżowało Bizantyjczyków. Niezależnie od nieprawdopodobnej liczby dziesiątek tysięcy zabitych Bizantyjczyków, nie ma wątpliwości, że armia bizantyjska została zmasakrowana pod Barem. W tym samym czasie Gojislav, syn księcia Vojislava, poprowadził wojska Dukljan pod Klobuk (koło współczesnego Nikšića) i pokonał połączoną armię raško-bosansko-humsku, która miała dołączyć do armii bizantyjskiej pod Barem. Bizantyjski dowódca Kursilije został poważnie ranny, ale udało mu się uciec. Mieszkańcy Dukli kontynuowali pościg za wojskami bizantyjskimi aż do rzeki Drima (we współczesnej Albanii). W bitwie pod Barem panowanie bizantyjskie zostało trwale obalone, a Duklja uzyskała niepodległość. Królestwo Państwo Dukljan w czasach Bodina Syn kneza Vojislava, Vojislava, zostanie królem najpóźniej w 1078 roku. Następca Mihailo, jego syn król Bodin, kontrolował także dużą część Raške, Bośni (wykorzystując wojnę domową w Chorwacji po śmierci króla Zvonimira), Albanię i okolice Dubrownika. Ekspansja Bodina Ekspansja Duklji do Ramy i Vrhbosnej Ojciec Bodina, Mihailo, miał 11 synów. Już jako młody człowiek Bodin przewodził Dukljanom w bitwach wraz ze swoim bratem Władimirem. W 1072 roku pokonał Serbów i zajął Raškę, a na rozkaz ojca (wraz z przyrodnim bratem Petrislavem) pomógł powstańcom macedońskim (których ówczesne źródła nazywają „Bułgarami”) w Macedonii przeciwko armii bizantyjskiej . Dotarli do Nišu, Podunavlja i Kosova. W Prizreniu lub Prištinie powstańcy bułgarsko-macedońscy koronowali Bodina na swojego cara. W końcu jednak został schwytany i zabrany do Antiochii, skąd udało mu się uciec w 1078 roku. W 1082 roku zmarł jego ojciec, król Mihailo, a jego następcą został Bodin. Poprzedziło to jednak starcie z bratem Mihailo i stryjem Bodina Radosławem – on też pretendował do tronu władcy, który ostatecznie musiał uciekać do sąsiedniej Travunju. W latach 1083 i 1084 Bodin podjął nowe ataki na Raškę i ponownie podbił Serbów. Następnie kontynuował podboje na południu, w Albanii, gdzie w 1085 roku zdobył Durres z rąk Normanów toczących wojnę z Bizancjum, ale wkrótce przekazał je Bizantyjczykom. Po śmierci króla Zvonimira (1089) wykorzystał wojnę domową w Chorwacji do zajęcia Vrhbosnej. Za panowania Bodina 8 stycznia 1089 r. w Rzymie wydano bullę potwierdzającą rangę arcybiskupstwa kościołowi Dukljan. W latach 1096-1097 wojska krzyżowców przeszły przez Królestwo Dukljan i zostały przyjęte przez Bodina w jego stolicy – ​​Szkodrze. Wewnętrzne zmagania Drugi stryj Bodina Branislav i jego synowie Predihna, Petrislav, Dragilo, Tvrdislav, Grubeša i Gradihna utworzyli silną opozycję, której celem było zorganizowanie zamachu stanu. Bodin pojmał Branislava i wtrącił go do lochu w Szkodrze, a jego synom udało się uciec do Dubrownika. Dlatego Bodin podjął zbrojną akcję przeciwko ludności Dubrownika, w czym pomogła mu armia jego bośniackiego wasala Stipana. Armia dukliańska oblegała Dubrownik i ostatecznie w 1104 roku udało im się zrealizować swój plan: Dubrownik został zajęty, a krewni Bodina wypędzeni, w ten sposób zakończyły się działania wojenne z ludnością Dubrownika. Bodin zbudował jeden z fortów dla mieszkańców Dubrownika i przekazał im go do zarządzania. Bodin zmarł w 1108 roku i od tego momentu potęga Królestwa Dukljańskiego będzie trwale spadać. Jego następcą został Dobroslav, syn Mihailo i przyrodni brat Bodina. Został wybrany na króla z woli ludu, ale wkrótce stał się ofiarą spisku wymyślonego przez raškiego župana Vukana, który go uwięził. Uwolnił go, ale Dobroslav został oślepiony przez swojego następcę na tronie Dukljan, króla Vladimira. Nowy król Duklji, Vladimir, wnuk Mihaila, współpracował z raškim županem Vukanem i był przedstawicielem interesów Raški w Duklji, o czym wspominają także Ljetopis popa Dukljanina. Został otruty w 1113 roku na rozkaz żony Bodina, królowej Jaquinty. Syn Bodina, król Đorđe, rządził dwukrotnie, najpierw od 1113 do 1118, a następnie od 1125 do 1131. Jego głównym rywalem był Grubeša, który obalił Đorđe i rządził Duklją od 1118 do 1125 roku. Đorđe schronił się w Rašce, zawarł sojusz z Serbami, zaatakował Grubišę i zabił go w jednej z bitew pod Barem. Bizancjum postanowiło wykorzystać wewnętrzne spory i w 1131 roku z pomocą Serbów (którzy byli ich wasalami przeciwko królowi Đorđe) doszło do militarnego ataku na Duklję, podczas którego zdobyto stolicę Skadar, Đorđe aresztowano i wywieziono do Konstantynopol, gdzie zmarł. Po obaleniu Đorđe nowym królem Dukli zostaje Gradihna (Gradinja), brat Grubeše, który zginął w 1125 r., mianowany wasalem bizantyjskim. Ljetopis popa Dukljanina podaje, że konflikt z królem Đorđe spowodował liczną emigrację, ale Gradihna był łagodny, miłosierny, obrońca wdów i sierot (chor. blag, krotak, milosrdan, zaštitnik udovica i siročadi). Dalej Ljetopis opisuje, że w dniach swego panowania król Gradinje doświadczył wielu oszustw i niesprawiedliwości ze strony niegodziwych ludzi, ale Bóg wybawił go od nich wszystkich. Zmarł w 1142 r. Jako Ljetopis Radoslav odziedziczył tron po swoim ojcu, króla Gradihny. W przeciwieństwie do niego i wszystkich innych Vojislavljeviców od czasów Mihaila, Radoslav nie nosił tytułu króla, co jednoznacznie świadczy o rozpadzie potęgi królestwa Dukljan. Został osadzony na tronie za zgodą cesarza bizantyjskiego Manuela (Manojlo) I Komnena. Radoslav wraz z braćmi Jovanem i Vladimirem próbował zorganizować zbrojny opór przeciwko serbskim atakom pod wodzą župana Raški Uroša II. Primislava (panował w latach 1145-1162) i jego syn Desa (župan serbski 1162-1165). Wtedy powstali jacyś złoczyńcy, którzy byli starymi wrogami, zbuntowali się przeciwko niemu i sprowadzili Desę, syna Uroša, i dali mu Zetę (župę Zeta w Duklji – przyp. red.) i Travunijuę, natomiast Radoslavowi i jego braciom pozostała ziemia Primorska i miasta Kotor do Szkodry. Nie ustawali jednak w walce i prowadzeniu wojen z synem Uroša i innymi wrogami, dopóki nie odzyskali ziemi, która im się oderwała, a której bohatersko bronili. Już za jego panowania Serbowie postanowili o zniszczenia królestwa Dukljan. Jego syn i następca, knez Mihailo III., władca od 1163 do 1186 roku, przed najazdem Serbów pod wodzą Stefana Nemanji, próbował znaleźć oparcie w Bizancjum. Do lat 1186 - 1189 udało mu się to w pewnym stopniu, jednak w tym roku Nemanja całkowicie podbił państwo Dukljan. O Michale III. nie ma wiarygodnych informacji – nie wiadomo, czy zginął w tym serbskim napadzie, czy udało mu się uciec, czy też zmarł wcześniej. Przerwa Wraz ze śmiercią cesarza bizantyjskiego Manuela I państwo Duklja utraciło ostatnią ostoję obrony przed najazdem Serbów. Serbski prefekt Nemanja 1186-1189. zniszczył miasta Dukli „i zamienił ich chwałę w spustoszenie” Państwo Duklja, rozdzierane przez dziesięciolecia wewnętrznymi konfliktami, zostało ostatecznie podbite przez serbskiego župana Nemanję w latach 1186–1189. W jego wyniku - z wyjątkiem Kotoru - zniszczeniu uległy wszystkie inne miasta Duklji. Wraz ze śmiercią cesarza bizantyjskiego Manuela I Komnena (1180) Mihailo III., dukljanski knez. stracił ostatnie oparcie w obronie przed najazdem Serbów. Na początku lat osiemdziesiątych XI wieku serbski župan Stefan Nemanja zniszczył posiadłości bizantyjskie w dolinie Morawy, Macedonii i Kosowie, po czym wyruszył na Duklję. Jednakże, według raportu wysłanego około 1080 roku do kanonika archidiecezji splickiej przez zwierzchnika Kościoła w Duklji, Grzegorza z Baru, między miastem Bar i Nemanją istniał poważny spór. Nemanja zażądał od Bara 800 perpersów, których Bar nie otrzymał, ponieważ pola wokół Baru były zdewastowane. Grzegorz z Baru mówi: A od księcia Michała, którego troska o Kościół Duklji nie jest mała, nie można oczekiwać pomocy w takich okolicznościach... Syn Nemanji, pierwszy serbski król Stefan I Koronowany, w dokumencie o swoim ojcu Žitje. Św. Symeon donosi, że Nemanja „przywrócił Dioklecjana i Dalmację”, niszcząc „miasto Danj, miasto Sardoniki, Drivast, miasto Rosaf zwane Skadar, miasto Svač, miasto Ulcinj, słynne miasto Bar”. I opuścił Kotor, ufortyfikował go i przeniósł tam swój dwór, który istnieje do dziś. Pozostałe miasta „zburzył, zburzył i zamienił ich chwałę w pustynię”, wytępił greckie imię, aby nigdy nie zostało wspomniane w tym regionie, i pozostawił swój lud w nich nietknięty, aby służył swojemu państwu ze strachem i z dyscyplina. hołd od Świętego. Księżniczka Desislava z Duklji, żona ostatniego księcia niepodległego państwa Duklja, Michała III, uciekła do Dubrownika w 1189 r. przed atakiem Serbów. W towarzystwie Desislava, arcybiskupa Kościoła Duklja, Grzegorza z Baru, prefekta Černeha i Crenika, Grdomila i innych przedstawicieli szlachty Duklja również uciekli. Komentarz Jak zauważa austriacki historyk i slawista S. Hafner, synowie wielkiego župana Nemanji, kanonizowanego przez Serbów jako św. Symeon „Niosący Mirrę” – Rastko Nemanjić i Stefan Pierwszy Koronowany, założyciel Kościoła serbskiego i pierwszy serbski król, wykorzystali wszelkie dostępne środki propagandy państwowej i religijnej, aby przeciwstawić się zakorzenionej myśli państwowej, kulturowej i dynastycznej Zety. Podkreślając antagonizm między Zetą i Rašką, stwierdza dalej, że może to częściowo, a może nawet całkowicie, wyjaśnić pominięcie imion wszystkich władców Duklji w serbskiej literaturze i historiografii średniowiecza. „W kwestiach duchowych i kulturalnych, pomimo utraty niepodległości politycznej, Zeta przez długi czas górowała nad Rašką”. Jako dowód wyższości kultury duklejskiej S. Hafner przytacza Ljetopis popa Dukljanina i Ewangelię Mirosława – dwa najsłynniejsze zabytki kultury Zety, które można porównać z podobnymi zabytkami europejskimi. Władcy dynastii Vojislavljevićów Główny artykuł: Popis crnogorskih vladara Główny artykuł: Popis dukljanskih vladara Vojislav, książę Duklji (jego stryjem lub kuzynem był św. Włodzimierz), rządził w latach 1018–1043 i uniezależnił Duklję. Król Michał z Duklji na fresku w kościele w Stonie w Chorwacji Neda, siostrzenica cesarza bułgarskiego Samuela i żona księcia Vojislava. Po jego śmierci w 1043 r. rządziła wraz ze swoimi synami jako „królowa”. Prawdopodobnie zmarła w 1045 roku. Mihailo, król Duklji, panował w latach 1046–1081, otrzymał insygnia królewskie najpóźniej w 1077 r. Bodin, król Duklji, rządził w latach 1082–1108. Mihailo II., król Duklji, objął tron ​​po śmierci swojego ojca Bodina w 1108 r., ale wkrótce został zdetronizowany. Dobroslav, król Duklji, syn Mihaila i przyrodni brat Bodina, wybrany na króla z woli ludu, ofiara spisku uknutego przez župan Raški, Vukana, oślepiony. Vladimir, król Duklji, wnuk Mihaila, współpracował z prefektem Raški, Vukanem, i był propagatorem dominacji raškiej. Został otruty w 1118 r. na rozkaz wuja Bodina. Đorđe, syn Bodina, był królem Duklji dwukrotnie, najpierw w latach 1113–1118, a następnie w latach 1125–1131. Wraz ze swoją matką Iaquintą starał się przywrócić świetność i niepodległość państwa Bodina. Grubeša, król Duklji, syn kneza Branislava, rządził w latach 1118–1125 jako wasal bizantyjski, zginął. Gradihna (Gradinja), król Duklji, panował w latach 1131–1141, syn kneza Branislava, mianowany królem jako wasal bizantyjski. Radoslav, książę Duklji, odziedziczył tron ​​po swoim ojcu, królu Gradihnie, ale w przeciwieństwie do niego i wszystkich innych Vojislavljevićów z czasów Michała, Radosław nie nosił tytułu króla. Próbował zorganizować zbrojny opór przeciwko atakom Serbów. Mihailo III, syn i następca kneza Radoslava, rządził w latach 1163–1186. Próbował znaleźć wsparcie w Bizancjum w obliczu serbskiego ataku. Dokumenty władców Dukli Choć zachowało się ich niewiele w oryginale lub transkrypcji, statuty i dokumenty stanowią ważne źródła rzucające światło na okres Vojsilavljevića, historię Duklji i całą historię Czarnogóry: bez daty, Dokument króla Radosława (brata Mihaila) ustanawiający klasztor na Balem; W 1100 roku król Bodina wydał dokument, na mocy którego kościół św. Józefa został przekazany klasztorowi benedyktynów na wyspie Lokrum. Marcina w Šumet; W roku 1114, na mocy przywileju sędziego Grda, wydanego za panowania króla Đorđy z Dukli, kościół św. Marcina w klasztorze benedyktynów Šumet na wyspie Lokrum; W 1115 roku król Đorđy z Dukli wydał dokument potwierdzający powstanie kościoła św. Marcina w klasztorze benedyktynów Šumet na wyspie Lokrum; W 1151 roku ukazały się dwa dokumenty Desy, księcia Duklji, Travuniji i Zahumlja, na mocy których powstał klasztor św. Maria z Pulsano w Apulii (odłam zakonu benedyktynów) podarowała wyspę Mljet. Karty te przechowywane są w Archiwum w Dubrowniku. List jest podpisany dux Dioclie (dux to tytuł władcy Czarnogóry, w randze księcia); W 1189 roku wydano Kartę Dukljańskiej księżniczki Desislavy, żony księcia Mihaila III., na mocy której po utracie władzy w Duklji i znalezieniu się w Dubrowniku, przekazała dwa ze swoich statków miastu Dubrownik. Desislava była również ostatnim władcą Duklji ze starej dynastii. Kartę spisał w Dubrowniku miejscowy pisarz. Desislavie, któray przybyła do Dubrownika, towarzyszyli arcybiskup barski Grgur, župan Černeh i Crenik, komornik Grdomil i inni szlachcice z Duklji; W 1193 roku wydano dokument, na mocy którego Đuraš, syn Andriji, zwrócił kościół św. Marcina w Šumet, czyli skradziona ziemia, która odnosi się do byłej księżniczki Duklji Desislavy, żony księcia Michała. Główny artykuł: Karty władców Dukli Pieczęć Króla Bodina z Dukli Pieczęć Bodina Ołowianą pieczęć króla Bodina z Duklji znaleziono w Muzeum Archeologicznym w Stambule i zaprezentowano ją opinii publicznej w 2008 roku. Odkrycie to stanowi wydarzenie najwyższej klasy dla badań nad czarnogórskimi studiami nad średniowieczem, sfragistyką i całą czarnogórską historią narodową. Na awersie pieczęci znajduje się popiersie św. Teodora trzymającego włócznię w prawej ręce i tarczę w lewej, w której centrum znajduje się perła z promieniami rozchodzącymi się w kierunku krawędzi tarczy. Częściowo uszkodzony okrągły napis na awersie i rewersie pieczęci w języku greckim głosi: Konstantyn, protosevast i exussius Duklji i Serbii W oryginale: καὶ ἐζουσιαστ(η) Διοκλίας (καὶ) Σερβ(ίας) Pieczęć króla Đorđy (Jerzego) Pečat dukljanskog kralja Đorđa Pieczęć króla Đorđy pochodzi z pierwszej połowy XII wieku, z czasów, gdy nie był jeszcze władcą Królestwa Duklja. Główny artykuł: Popis dukljanskih vladara Jerzy był władcą dwukrotnie: najpierw w latach 1113–1118, a następnie w okresie 1125–1131. Na przedniej stronie pieczęci znajduje się łaciński napis: Geor(gius) regis Bodini fili w tłumaczeniu Knez Đorđe, syn Bodina. Na odwrocie pieczęci widnieje wizerunek św. Jerzego z greckim napisem: 'ό ἅγιος Γεώργι(ο)ς'. Odkrycia pieczęci dokonał w 1938 roku bułgarski naukowiec T. Gierasimow.. Dukljanski kościół Główny artykuł: Dukljanska crkva Siedzibą arcybiskupią Kościoła Duklja było miasto Bar. Arcybiskupstwo to nominacja, która sięga okresu sprzed schizmy i przetrwała w Kościele rzymskokatolickim jeszcze przez pewien czas po niej - jest ona porównywalna z archidiecezją lub metropolią. Specyficzny tytuł głowy Kościoła w Duklji jest połączeniem relacji politycznych, kościelnych i kulturalnych - powstałych w wyniku wielowiekowej dominacji bizantyjskiej na terytorium Duklji. Pod koniec XII wieku siedzibą Kościoła Duklja było miasto Bar. Prawdopodobnie właśnie wtedy powstała słynna Kronika księdza z Dukljanu (Ljetopis popa Dukljanina), która zaczyna się od słów (cytaty w języku czarnogórskim): Ponieważ mnie o to prosiliście, umiłowani bracia w Chrystusie i czcigodni kapłani Stolicy Apostolskiej Arcybiskupstwa Kościoła Duklja,... Jego pierwszym przywódcą był Piotr I, arcybiskup Duklji i arcybiskup Baru. Kontrowersyjne wyznanie z 1067 r. Papież Aleksander II w 1067 r. w kontrowersyjnej bulli uznał Kościół Duklji. Papież Grzegorz VII. W 1078 roku w liście do króla Michała ogłosił uznanie Kościoła w Duklji. Antypapież Klemens III (na rysunku pośrodku) uznał Kościół Duklja w 1089 r. Nawet w bulli papieża Aleksandra II, od 1067 roku kościół w Duklji traktowany jest jako arcybiskupstwo. Ale Grzegorz VII, choć w swojej bulli z 1078 r. zaliczył Mihaiła do „poświęconych przyjaciół Kościoła świętego”, ogłosił jedynie konstytucję Kościoła w Duklji, która w bulli papieża Aleksandra II: od 1067 r. zostały już ustalone. Mianowicie Grzegorz VII. W bulli stwierdza, że ​​spodziewa się od Michała, za pośrednictwem posła, raportu z dochodzenia w tej sprawie. ... prośba o utworzenie niezależnej organizacji kościelnej dla Duklji.| Ipak, dio južnoslavenskih latinista drži da je bula iz 1067. godine pape Aleksandra II. posve autentična (čak da je ona prijepis istovjetne starije bule iz 1062. godine), no drugi inzistiraju da je u pitanju krivotvorina. Rozpoznanie z 1089 Wreszcie 8 stycznia 1089 roku, za panowania króla Bodina, w Rzymie wydano bullę potwierdzającą arcybiskupstwo i status całego Kościoła w Duklji na rzecz najwyższego prałata Baru, a także ustanawiającą archidiecezję barską. Antypapież Klemens III. Tą samą bullą potwierdził królewski tytuł Bodina na rzecz jego ojca, Mihaiła. Tytuł głowy Kościoła w Duklji (Dukljanske crkve) Oficjalny tytuł głowy Kościoła w Duklji w bullach papieskich brzmiał: Archiepiscopus diocliensis atque antibarensis ecclesiae (rok 1067) Petro, Doclensis sedis arhiepiscopo (rok 1089) sancte Dioclitane atque Antibarensis ecclesiae archiepiscopo (rok 1121) Biskupi podporządkowani arcybiskupowi dukljanskiemu Dukljanska cerkiew miał zwierzchnictwo nad diecezjami: Bar, Kotor, Ulcinj, Sveti, Skadar, Drivastvo, Polat, Serbii, Bośni i Travnika. Dukljanska kultura Autor słynnej Kroniki księdza z Dukljana (Ljetopisa popa Dukljanina) już na początku zaznacza, że ​​jej oryginał został spisany w języku słowiańskim. Samo istnienie takiego dzieła historiograficznego - które najprawdopodobniej zostało trwale zniszczone po zajęciu Duklji przez Serbów - świadczyłoby o wysokim poziomie piśmiennictwa w Duklji. Žitije sv. Vladimira (pol. Żywot św. Włodzimierza) było z pewnością słowiańskie, którego Kronika przywołuje w formie, jaką znamy jedynie w wersji skróconej, a który wprost ilustruje osiągnięcia literatury duklejskiej w XI wieku. Według serbskiego uczonego N. Banaševića Žitije sv. Vladimira (pol. Żywot św. Włodzimierza) lub Vita Sancti Vladimiri było z pewnością napisane po słowiańsku. Kronika donosi, że po egzekucji ciało Włodzimierza przewieziono do Duklji z najbardziej uroczystymi honorami, jakie oferuje cerkiew, „ze śpiewaniem hymnów i pochwał”. N. Banašević mówi: Czymże innym jest śpiewanie hymnów i pochwał (cum hymnis et laudibus) ku czci świętego, jeśli nie oznacza to beatyfikacji według rytuału rzymskokatolickiego? Te hymny i pochwały stanowią podstawę [Vita Sancti Vladimiri]], który został wpisany do Ljetopisa. Taki akt musiał być osobiście poświadczony przez biskupa archidiecezji barskiej. Istnieją także teksty słowiańskie i żywoty św. Cyryl i Metody, których autor Kroniki wykorzystał. Mianowicie wprost cytuje Liber Metodego, inną słowiańską księgę traktującą o działalności prawodawczej władców, którą, zdaniem niektórych autorów, można utożsamić z tłumaczeniem Nomokanonu dokonanym przez Metodego. Literatura Główny artykuł: Czarnogórska literatura średniowieczna Ljetopis popa Dukljanina Ewangelia Mirosława Od połowy IX wieku na terenie obecnego pasa nadmorskiego Czarnogóry założono dużą liczbę klasztorów benedyktyńskich. Chociaż ślady piśmiennictwa łacińskiego i greckiego z okresu Duklja zostały częściowo zachowane, istnieją jedynie pośrednie dowody piśmiennictwa w języku słowiańskim. Zakłada się, że głagolica mogła rozwinąć się na terenie państwa Duklja na początku XI wieku pod wpływem silnego ośrodka piśmiennictwa słowiańskiego w Ochrydzie. Nad Jeziorem Szkoderskim rozwijała się działalność literacka. Centrum tej działalności stanowił dwór i ośrodek kościelny Prečista Krajina (Prečista Krajinska). Na podstawie zachowanych materiałów rękopisowych można z całą pewnością stwierdzić, że po upadku Królestwa Duklja pod panowaniem serbskim w XIII wieku dominującym językiem stał się język staro-cerkiewno-słowiański i cyrylica. Ważne zabytki literatury staroczarnogórskiej z tego okresu: Andreacijeva povelja, iz početka 9.st.; Barski epitafi, 9.st., pisani u leoninskim heksametrima; Legenda o Vladimiru i Kosari, iz 11.st., hagiografski zapis nepoznatog Zećanina, djelomično objavljen Glavi XXXVI. kronike Ljetopis popa Dukljanina; Povelje dukljanskih vladara, akti dukljanskih kraljeva i plemstva 11. i 12. st. Ljetopis popa Dukljanina, vjerojatno s konca 12. st. Miroslavljevo evanđelje, kojeg je s konca 12. st. za crkvu u Bijelome Polju prepisao Varsameleons a manjim dijelom dopunio Grigorije Dijak. Kulty Duklje Święty Jerzy, prawdopodobny patron dynastii Vojislavljevićów Co najmniej 15 kościołów i klasztorów w centrum Doclei zostało poświęconych św. Sergiusz i Bachus Święty Jerzy (Sveti Đorđe) był jednym z najbardziej czczonych kultów wśród mieszkańców Duklji. Od połowy XI wieku katedra w Barze jest poświęcona św. Jerzemu, również kościół w dzisiejszej Podgoricy, założony w okresie dukielskim. Najstarsza katedra w Kotorze pierwotnie była poświęcona św. Jerzemu (Sv. Đorđu). Pieczęć króla Jerzego z Duklji z pierwszej połowy XII wieku, na odwrocie której widnieje św. Jerzy z greckim napisem ό ἅγιος Γεώργι(ο)ς, potwierdza przypuszczenie, że jeśli chodzi o samą rodzinę Vojislavljević, to właśnie ten święty był patronem ich dynastii. Święci Sergiusz i Bakchus (Sveti Sergije i Vakh) byli czczeni do tego stopnia, że ​​w geograficznym centrum państwa Duklja, według dotychczasowych badań, znajdowało się co najmniej 15 kościołów i klasztorów poświęconych tym świętym. Niektórzy Vojislavljevićowie zostali pochowani w Prapratna, opactwie poświęconym św. Sergiusz i Bachus (Sv. Sergiju i Vakhu) Niektóre centra i miasta Duklji Prečista Krajinska Prečista Krajinska była miastem, twierdzą, ośrodkiem dworskim i kościelnym na południowo-zachodnim brzegu Jeziora Szkoderskiego. Pierwsza wzmianka o Prečista Krajinska w zachowanych źródłach znajduje się w Kronice kapłana z Dukljanu (Ljetopisu popa Dukljanina), pod koniec X wieku. Został tam pochowany Petrislav, ojciec św. Włodzimierza. Na początku XI wieku. Czysta Krajina (Prečista Krajinska) była pałacem księcia Włodzimierza. W jej kościele Św. Marii, której założycielką była żona Włodzimierza, Kosara, jej ciało zostało przeniesione z Prespy w 1019 r. W XI wieku w Duklji dzięki działalności literackiej i kopistycznej rozpowszechniło się pismo głagolickie. z Prečista Krajina. Prapratna była župą i parafią w czasach Królestwa Duklja, pomiędzy Barem i Ulcinjem. Rozdział XXXVIII Ljetopisa popa Dukljanina wspomina, że istniała ona już za czasów kneza Vojislava, który został pochowany w 1043 r. w kaplicy dworskiej św. Andrzeja w Prapratnej. Ivana Skilica pisze, że Michał miał dwór w Prapratnej. Svač to średniowieczne miasto i twierdza, zbudowane w najwcześniejszym okresie historii państwa duklejskiego. Najnowsze badania nad twierdzą Svač, przeprowadzone przez czarnogórskich archeologów, pozwoliły na wysnucie przypuszczenia, że ​​twierdza mogła kiedyś być siedzibą państwa Vojislavljevićów, pierwotnej czarnogórskiej dynastii narodowej. Wzmiankowano ją jako siedzibę biskupstwa (Dioecesis Suacinensis) w VIII wieku. Svač otoczony był murami z wieżami. Naukowcy szacują, że strefa miejska ma powierzchnię około 6 hektarów. Legenda głosi, że miał tyle kościołów, ile jest w ciągu roku (imao je crkava koliko u godini dana). W rzeczywistości do końca 2012 roku czarnogórscy archeolodzy odkryli 15 kościołów, ale uważa się, że jest ich więcej. Miasto Duklja (łac. Doclea) było najważniejszym ośrodkiem miejskim w okresie rzymskim na terenie współczesnej Czarnogóry, w pobliżu Podgoricy, w prowincji Prevalis. Ljetopis popa Dukljanina, spisany pod koniec XII wieku, informuje, że ostatni królowie z pierwszej historycznej dynastii czarnogórskiej, Vojislavljevićowie, zostali koronowani w Duklji. Uwagę światowej opinii publicznej przyciągnęło odkrycie w 1873 r. w Duklji wczesnochrześcijańskiego pucharu z Podgoricy, który obecnie znajduje się w Ermitażu w Petersburgu. Ciekawostki Nawet po okresie Czerwonej Chorwacji, grupy Chorwatów żyły w Duklji, nie tylko w Zatoce Kotorskiej i części dzisiejszego wybrzeża Czarnogóry. Bizantyjski przywódca wojskowy i kronikarz Nikeforos Brienneios (Νικηφόρος Βρυέννιος) odnotowuje, że w latach 1072–1075 Bodin na rozkaz swego ojca, króla Michała z Dukli, dowodził armią mieszkańców Dukli i Chorwatów (w greckim oryginale Dioclenses et Chorobatos). aby pomóc słowiańskim rebeliantom na Bałkanach, i jak ta armia „znęcała się nad Illyricum”. Powiązane artykuły Vojislavljevići Ljetopis popa Dukljanina Duklja (grad) Dukljanska nadbiskupija Zetska država Crvena Hrvatska Kultura Duklje do kraja 12. st. Izvori i bilješke Literatura Napomena: Nabrojane su samo knjige koje nisu izravno citirane u Izvorima i bilješkama D. Živković, Istorija crnogorskoga naroda, I, Cetinje 1989. P. Mijović, Pradavne i davne kulture Crne Gore, Leksikografski zavod Crne Gore, Titograd 1987. J. Jovanović, Stvaranje crnogorske države i razvoj crnogorske nacionalnosti, Cetinje 1948. B. Šekularac Dukljansko-zetske povelje: Iz prošlosti Crne Gore, Istorijski institut Crne Gore, Titograd, 1987. B. Šelularac, Crna Gora u doba Vojislavljevića, Obod, Cetinje, 2007. V. D. Nikčević, Monumenta Montenegrina I-XIX, Istorijski institut Crne Gore, Podgorica, 2001. – 2009. V. D. Nikčević, Duklja i Prevalitana, Matica crnogorska, Podgorica 2012. G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Prosveta, Beograd, 1969. F. Milobar, Dukljanska kraljevina, HCDP Croatica-Montenegrina i CKD Montenegro-Montenegrina, Osijek 2008. K. Jireček, Istorija Srba. Prva knjiga do 1537. godine: Politička istorija, Naučna knjiga, Beograd, 1952. Skupina autora, Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije I., II., III., IV., VI., posebna izdanja Vizantološkog instituta SANU, Beograd, 1955., 1959., 1966., 1986. Montenegrina.net: Povijesni izvori i znanstveni radovi o dukljanskoj državi

Дукља Duklja Królestwo Duklja Дукља (mac.) Dukla (alb.) Duklja (tur.) X wiek — 1186 Flaga Herby państwowy Czarnogóry do 1921 roku. Królestwo Duklja (Dioclea) w 1089 Stolica Bar Shkodër Język/i codz. stary serbski Religia chrześcijaństwo Władza monarchia Książę/Król X wiek Petrisław (pierwszy znany) 1046 – 1081 Mihaiło I (pierwszy król) fl. 1180 – 1186 Mihaiło III (ostatni niezależny) Historia średniowiecze • X wiek utworzenie • 1077 podniesienie do rangi królestwa • 1186 zdobycie przez Wielkie Księstwo Serbii Wcześniej Później Cesarstwo Bizantyńskie Wielkie Księstwo Serbii Dzisiaj Albania Bośna i Hercegowina Chorwacja Czarnogóra Serbia [coś więcej]