Erdélyi fejedelem

Z Europa Środkowa
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Strona Autorzy Nota
[1] [2] Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku angielskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku angielskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka

Erdélyi fejedelem (pol. książę Transylwanii. niem. Fürst von Siebenbürgen, łac. princeps Transsylvaniae, rum. principele Transilvaniei)[1]) był głową Księstwa Transylwanii od ostatnich dziesięcioleci XVI wieku do połowy XVIII wieku. Tytuł ten jako pierwszy przyjął Jan Zygmunt Zápolya w 1570 r., ale jego użycie ustabilizowało się dopiero[potrzebne wyjaśnienia] od 1576 r.

Początki

Administrative division of Transylvania in the early 16th century
Podział administracyjny Transylwanii na początku XVI wieku

Integracja Transylwanii z nowo powstałym Królestwem Węgier rozpoczęła się około 1003 roku.[2][3] Prowincja uległa intensywnej kolonizacji,[4] która doprowadziła do przybycia i osadnictwa kolonistów różnego pochodzenia, w tym węgierskojęzycznych Seklerów i etnicznych Niemców.[5] Terytorium Transylwanii zostało podzielone ze względów administracyjnych na jednostki terytorialne zwane „komitatami” i „siedzibami”.[6]

Siedem komitatów Transylwanii (Doboka, Fehér, Hunyad, Kolozs, Küküllő, Szolnok i Torda) było instytucjami prowadzonymi głównie przez miejscową szlachtę.[7] Jednakże ich zwierzchnicy, czyli ispánowie[8], podlegali władzy wyższego urzędnika, wojewody mianowanego przez królów Węgier.[9] Wojewoda Transylwanii miał szereg obowiązków administracyjnych, wojskowych i sądowych.[10] Przykładowo wspólne zgromadzenia ogólne siedmiu komitatów zwoływał i prowadził wojewoda lub jego zastępca,[potrzebny cytat] zwyczajowo w Tordzie (dziś Turda).[8] Zgromadzenia te pełniły przede wszystkim funkcję sądów,[11] ale wybierali także sędziów powiatowych.[8]

Saskie miasta i siedziby w XVII-wiecznej Transylwanii.

Zamiast komitatów, społeczność Sasów transylwańskich była podzielona głównie na siedziby i okręgi.[12] Były one niezależne od władzy wojewodów. W 1469 r. król Węgier Maciej Korwin zezwolił wszystkim siedzibom Sasów na wybieranie własnych władz.[13] Siedem lat później ten sam monarcha założył „Uniwersytet Saksoński”, jednoczący wszystkie saksońskie siedziby i okręgi w Transylwanii, na którego czele stał wybrany burmistrz Nagyszeben (niem. Hermannstadt, rum. Sibiu).[13] Początkowo Seklerzy również byli niezależni od władzy wojewodów, gdyż na ich czele stał własny hrabia, urzędnik mianowany przez suwerena.[12]

Choć Sasi i Seklerowie starali się zachować bezpośrednie powiązania z monarchami, pierwsze kontakty instytucjonalne między szlachtą, Seklerami i Sasami nawiązywały się za pośrednictwem „wojewody” już od początku XIV wieku.[14] Na przykład przedstawiciele Sasów i Seklerów często byli obecni na walnych zgromadzeniach szlacheckich z wojewodami na czele.[14] Co więcej, od połowy XV w. monarcha mianował wojewodów hrabią Seklerów, w ten sposób zwyczajowo oba urzędy połączyły.[15] W odróżnieniu od przedstawicieli szlachty, Sasów i Seklerów, rumuńscy knezowie byli zapraszani na zgromadzenia ogólne zaledwie dwukrotnie (w 1291 i 1355 r.).[11]

Przywódcy szlachty z siedmiu komitatów, Sasi i Seklerowie, utworzyli „sojusz przeciwko wszelkim wewnętrznym i zewnętrznym zagrożeniom dla prowincji”[16] w czasach buntu Antala Budai Nagyego w 1437 r.[17] Ten formalny sojusz „Trzech Narodów Transylwanii” została potwierdzona w 1459 r., wymierzona przede wszystkim przeciwko Michałowi Szilágyi, regentowi-namiestnikowi Królestwa Węgier.[18] Podczas buntu chłopskiego pod wodzą Györgyego Dózsy w 1514 roku wojewoda Jan Zápolya zwołał zgromadzenie Trzech Narodów.[19]

Koniec niepodległego Królestwa Węgier

W 1526 roku w bitwie pod Mohaczem Imperium Osmańskie pokonało armię królewską Węgier i zabiło króla Ludwika II. Następnie Turcy wycofali się.[potrzebny cytat]

Do tronu pretendował szwagier Ludwika, arcyksiążę Ferdynand austriacki i Jan Zápolya, obaj wspierani przez frakcje węgierskich magnatów. Ferdynand wypędził Jana z Węgier, po czym Jan zaoferował wierność osmańskiemu sułtanowi Sulejmanowi Wspaniałemu w zamian za wsparcie. Sulejman najechał Austrię, a Jan odzyskał tron. Sulejman został wyparty z Austrii i na mocy traktatu z 1538 r. Ferdynand został królem Węgier, trzymając zachodnie części, podczas gdy Jan został królem, trzymając wschodnie części, w tym Transylwanię (nazywane przez historyków „Wschodnim Królestwem Węgier”).[potrzebny cytat]

W ten sposób z w pełni suwerennego królestwa Węgry stały się albo własnością rodu Habsburgów, albo osmańskim państwem wasalnym.[potrzebny cytat]

Oddzielenie Księstwa Transylwanii

Król Węgier Jan Zygmunt z Sulejmanem Wspaniałym w 1556 r.

W 1538 roku Jan mianował Ferdynanda swoim następcą królem. Ale tuż przed śmiercią w 1540 r. urodził mu się syn Jana Zygmunta Zápolyę. Sejm węgierski wybrał go na króla jako Jana II Zygmunta, a kiedy Ferdynand najechał, biskup regent Martinuzzi wezwał Sulejmana, aby chronił jego wasala. Sulejman wypędził Ferdynanda, a następnie przejął środkowe Węgry pod bezpośrednie panowanie tureckie. Przydzielił Transylwanię i wschodnie Węgry Królewskie Janowi II Zygmuntowi.

W 1551 r. biskup Martinuzzi zaaranżował zrzeczenie się przez Jana II Zygmunta tytułu królewskiego na rzecz Ferdynanda w zamian za uznanie go za pana wasala ziem „wschodnich Węgier”.

W ten sposób wszystkie terytoria Królestwa Węgier, które pozostały wolne od bezpośredniej okupacji osmańskiej, zostały w ten sposób ponownie zjednoczone pod panowaniem Ferdynanda w 1551 r.[20] Jednak ataki osmańskie trwały nadal i Ferdynand nie mógł chronić „wschodnich Węgier”. W 1556 r. sejm zaprosił „syna króla Jana” (czyli Jana II Zygmunta) i jego matkę do wznowienia rządów na terenach na wschód od Cisy.[21] Jan II Zygmunt nadal nazywał siebie „wybranym królem” Węgier aż do 1570 roku.

W 1570 r. Jan II Zygmunt ponownie abdykował jako król na rzecz następcy Ferdynanda, cesarza Maksymiliana II. Zostało to wyrażone w traktacie ze Spiry. Jan II Zygmunt przyjął nowy tytuł „Książę Transylwanii i Pan części Węgier”.[22][23]

Następca Jana Zygmunta, Stefan Batory, przyjął jednak tytuł, jakiego używali niegdysiejsi królewscy namiestnicy Transylwanii i stylizowali się na voivode.[23][24] Ponadto potajemnie przysiągł wierność królowi Węgier Maksymilianowi I.[24] Tytuł księcia przyjął Stefan Batory dopiero, gdy został wybrany na króla Polski w 1576 r.[23][25] Po jego śmierci w 1586 r. tytuł książęcy odziedziczył jego bratanek Zygmunt Batory.[23][25] Nowy tytuł władców Transylwanii i Partium potwierdził także 28 stycznia 1595 roku następca króla Maksymiliana I, cesarz Rudolf II.[26]

Książę i jego prerogatywy

Gabriel Bethlen

Styl i tytuły

Władcy transylwańscy używali następującego stylu i tytułów: „Jego Ekscelencja, z łaski Bożej,[27] książę Transylwanii, pan części Węgier i hrabia Seklerów”.[23] Ponadto Zygmunt Batory przyjął w 1595 r. tytuł „księcia Wołoszczyzny i Mołdawii”.[28]

Status międzynarodowy

W latach 1570„1699 książęta Transylwanii nie byli uznawani za niezależnych monarchów. Czasami uznawali zwierzchnictwo osmańskie, a innym razem akceptowali panowanie Królestwa Węgier. Zgodnie z nauką szkoły prawoznawstwa islamskiego Hanafi Transylwania wchodziła w skład „Domu Porozumienia” (Dâr al ahd'), czyli terytorium o statusie przejściowym pomiędzy ziemiami w pełni zintegrowanymi z Imperium Osmańskim a niepodległymi państwami.[29] W związku z tym wstępując na tron, każdy książę otrzymywał od sułtana oficjalny dokument opisujący jego prawa i obowiązki. Dokumenty te, czyli athnáme, potwierdzały prawo stanów transylwańskich do swobodnego wyboru swoich książąt, „gwarantowały integralność terytorialną księstwa” i obiecywały księciu pomoc wojskową w przypadku inwazji jego wrogów. Z drugiej strony książęta byli zobowiązani do płacenia corocznej daniny i pomagania Osmanom w ich działaniach wojennych.[30]

Sukcesja i regencja

Information icon4.svg Chwilowo brak...

Prerogatywy

Information icon4.svg Chwilowo brak...

Księstwo Transylwanii (1570–1711)

Zápolyowie (1570–1571)

Dynastia Batorych (1571–1602)

  • 1571–1586 Stefan (wojewoda, książę Transylwanii od 1576, król Polski, wielki książę litewski zm. 1586; w jego imieniu władzę w Transylwanii sprawowali wojewodowie:
    • 1576–1581 Krzysztof
    • 1581–1586 Zygmunt (od 1586 książę – patrz poniżej)
  • 1586–1599 Zygmunt, (abdykował)
  • 1597–1598 panowanie austriackie
  • 1586–1599 Zygmunt, (ponownie, abdykował)
  • 1599 Andrzej
  • 1599–1600 Michał Waleczny (hospodar Wołoszczyzny i Mołdawii, zm. 1601)
  • 1600–1601 panowanie austriackie (pod zarządem: Giorgio Basta)
  • 1601 Zygmunt (ponownie, usunięty)
  • 1601–1602 panowanie austriackie (pod zarządem: Giorgio Basta)
  • 1602 Zygmunt (ponownie, abdykował, zm. 1613)
  • 1602–1603 panowanie austriackie (pod zarządem: Giorgio Basta)

Władcy z różnych rodów (1603–1690)

Koniec instytucji

Po wojnie o niepodległość Rakoczego książęta zostali skutecznie zastąpieni gubernatorami. Ostatni książę Franciszek II Rakoczy resztę życia spędził na emigracji.

Zobacz także

Lista książąt transylwańskich

Przypisy

  1. ↑ Fallenbüchl 1988, s. 77.
  2. ↑ Georgescu 1991, ss. 15-16.
  3. ↑ Pop 1999, ss. 40-41.
  4. ↑ Georgescu 1991, s. 16.
  5. ↑ Makkai 1994, ss. 178-183.
  6. ↑ Pop 1999, ss. 53-54.
  7. ↑ Pop 1999, s. 53.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Makkai 1994, s. 207.
  9. ↑ Pop 1999, ss. 50., 50-53.
  10. ↑ Pop 1999, s. 50.
  11. ↑ 11,0 11,1 Pop 2005, s. 230.
  12. ↑ 12,0 12,1 Pop 2005, s. 233.
  13. ↑ 13,0 13,1 Makkai 1994, s. 235.
  14. ↑ 14,0 14,1 Makkai 1994, s. 223.
  15. ↑ Bán 1989, s. 169.
  16. ↑ Makkai 1994, s. 226.
  17. ↑ Georgescu 1991, s. 41.
  18. ↑ Makkai 1994, s. 228.
  19. ↑ Makkai 1994, s. 238.
  20. ↑ Felezeu 2009, s. 22.
  21. ↑ Barta 1994, ss. 258-259.
  22. ↑ Felezeu 2009, s. 25.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 Szegedi 2009, s. 101.
  24. ↑ 24,0 24,1 Barta 1994, s. 260.
  25. ↑ 25,0 25,1 Barta 1994, s. 265.
  26. ↑ Barta 1994, s. 295.
  27. ↑ Deák 2009, s. 88.
  28. ↑ Pop 2009, ss. 78-79.
  29. ↑ Pop 2009, s. 286.
  30. ↑ Felezeu 2009, ss. 49-50, 52-53.

Źródła

  • (po węgiersku) Bán, Péter (1989). Entry székely ispán. W: Bán, Péter; Magyar történelmi fogalomtár, II. kötet: L–Zs ("Thesaurus of Terms of Hungarian History, Volume I: A–Zs"). Gondolat. ISBN 963-282-204-8.
  • Barta, Gábor (1994). The Emergence of the Principality and its First Crises (1526–1606). W: Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit; History of Transylvania; Akadémiai Kiadó; ISBN 963-05-6703-2.
  • Deák, Éva (2009). "Princeps non Principissa": Catherine of Brandenburg, Elected Prince of Transylvania (1630–1648). W: Cruz, Anne J.; Suzuki, Mihoko; The Rule of Women in Early Modern Europe; University of Illinois Press; ISBN 978-0-252-07616-9.
  • (po węgiersku) Fallenbüchl, Zoltán (1988). Magyarország főméltóságai ("Great Officers of State in Hungary"). Maecenas Könyvkiadó. ISBN 963-02-5536-7.
  • Felezeu, Călin (2009). The International Political Background (1541–1699) and The Legal Status of the Principality of Transylvania in Its Relations with the Ottoman Porte. W: Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas; Magyari, András;
  • Georgescu, Vlad (1991). The Romanians: A History. Ohio State University Press. ISBN 0-8142-0511-9.
  • Makkai, László (1994). The Emergence of the Estates (1172–1526). W: Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit; History of Transylvania; Akadémiai Kiadó; ISBN 963-05-6703-2.
  • (po węgiersku) Markó, László (2000). A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig: Életrajzi Lexikon ("Great Officers of State in Hungary from King Saint Stephen to Our Days: A Biographical Encyclopedia"). Magyar Könyvklub. ISBN 963-547-085-1
  • Pop, Ioan-Aurel (1999). Romanians and Romania: A Brief History. Boulder (distributed by Columbia University Press). ISBN 0-88033-440-1.
  • Pop, Ioan-Aurel (2005). Romanians in the 14th–16th Centuries: From the "Christian Republic" to the "Restoration of Dacia". W: Pop, Ioan-Aurel; Bolovan, Ioan; History of Romania: Compendium; Romanian Cultural Institute (Center for Transylvanian Studies). ISBN 978-973-7784-12-4.
  • Pop, Ioan-Aurel (2009). Michael the Brave and Transylvania. In: Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas; Magyari, András; The History of Transylvania, Vol. II. (From 1541 to 1711); Romanian Academy, Center for Transylvanian Studies; ISBN 978-973-7784-43-8.
  • Szegedi, Edit (2009). The birth and evolution of the Principality of Transylvania (1541–1690). W: Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas; Magyari, András; The History of Transylvania, Vol. II. (From 1541 to 1711); Romanian Academy, Center for Transylvanian Studies; ISBN 978-973-7784-43-8.
Źródło: „https://natusiewicz.pl/europa/index.php?title=Erdélyi_fejedelem&oldid=37801”