Tekst źródłowy strony Friede von Karlowitz

[[Kategoria:0+]]
[[Kategoria:Strony importowane z polskiej Wikipedii]]
{{Uwaga polska|
|strona  = https://pl.wikipedia.org/wiki/Traktat_w_Kar%C5%82owicach
|autorzy = https://pl.wikipedia.org/wiki/Traktat_w_Kar%C5%82owicach&action=history
|nota    = polski
}}
{{W}}
{|
 |-style="vertical-align:top;"
 |
{{Wypędzenie Turków z Węgier}}
{{W}}
== Notka ==

'''Traktat w Karłowicach''' – [[traktat pokojowy]] podpisany [[26 stycznia]] [[1699]] w [[Sremski Karlovci|Karłowicach]]. Kończył on wojnę pomiędzy państwami [[Liga Święta|Ligi Świętej]], w skład której wchodziły [[Państwo Kościelne]], [[Republika Wenecka]], [[Monarchia Habsburgów|Austria]] (formalnie jako [[Święte Cesarstwo Rzymskie]]), [[Rzeczpospolita Obojga Narodów]] i [[Carstwo Rosyjskie]] a [[Imperium Osmańskie|Imperium Osmańskim]] i jego lennikami, głównie [[Chanat Krymski|Chanatem Krymskim]].

== Geneza ==
[[Plik:Negotiation of the peace of Karlowitz.jpg|thumb|left|240px|Negocjacje w sprawie traktatu]]
Traktat zamykał wojnę rozpoczętą nieudaną wyprawą wezyra [[Kara Mustafa|Kara Mustafy]] [[Bitwa pod Wiedniem|pod Wiedeń]] w 1683 (Rosja przystąpiła do tej wojny w 1686, czyli po [[Traktat Grzymułtowskiego|traktacie Grzymułtowskiego]] i przystąpieniu do [[Liga Święta|Ligi Świętej]]). Nieustanne, 16-letnie walki na froncie mierzącym niemal 4000&nbsp;km (od Krety przez Albanię, środkowe Węgry, Karpaty, księstwa naddunajskie i granicę krymsko-rosyjską), klęski wojenne na morzu i lądzie oraz wyczerpanie wojenne zmusiło Turcję do podpisania pokoju. Ostatni wezyr z rodu Köprüplüch, Husejn, przyjął mediację Anglii i Holandii, zainteresowanych pacyfikacją wschodniej części Morza Śródziemnego. Strona polska podczas podpisywania traktatu otrzymała [[Dary Mustafy II|dary od Mustafy II]].

== Postanowienia ==
[[Plik:Kapela.jpg|thumb|240px|[[Kaplica Pokoju w Karłowicach|Kaplica Pokoju]] w [[Sremski Karlovci|Karłowicach]] w [[Serbia|Serbii]], w której negocjowano traktat]]
Turcja zrzekła się:
* Chorwacji, [[Królestwo Węgier|Królestwa Węgier]] – bez [[Banat (kraina)|Banatu]] – z [[Transylwania|Transylwanią]] na rzecz Monarchii Habsburgów,
* [[Ukraina Prawobrzeżna|Ukrainy Prawobrzeżnej]] i [[Podole|Podola]] z [[Kamieniec Podolski|Kamieńcem Podolskim]] na rzecz Rzeczypospolitej Obojga Narodów,
* [[Dalmacja|Dalmacji]] i półwyspu [[Peloponez]] – bez Raguzy – oraz niektóre wyspy na Morzu Jońskim i Morzu Egejskim na rzecz Republiki Weneckiej
* oraz twierdzy-portu [[Azow]] nad [[Morze Azowskie|Morzem Azowskim]] na rzecz Carstwa Rosyjskiego.
* [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczpospolita]] nie musiała już płacić „upominków” na rzecz Chanatu Krymskiego.
* Chanatowi Krymskiemu zabroniono organizowania łupieskich najazdów.

== Znaczenie ==
* Kończył 255 lat wojen polsko-tureckich.
* Wszelkie próby wznowienia łupieskich najazdów przez Krym spotykały się z energicznymi przeciwdziałaniami władz Stambułu.
* Węgierscy [[Protestantyzm|protestanci]], którzy wzięli udział w wojnie po stronie tureckiej, otrzymali [[amnestia|amnestię]] od cesarza [[Leopold I Habsburg|Leopolda I]]. Nie dotyczyła ona [[Imre Thököly|Imre Thökölyego]].
* Traktat złamał potęgę turecką, budzącą niepokój w [[Europa|Europie]] od [[XV wiek]]u. Miejsce problemu „Jak obronić się przed Turcją?” zajął „jak Turcję rozebrać z posiadłości i się nimi podzielić?”
* Zapoczątkował w [[XVIII wiek]]u przyjazne stosunki Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim w obliczu wzrostu potęgi Monarchii Habsburgów i [[Imperium Rosyjskie]]go, jako wspólnych sąsiadów.
* Turcja próbowała przekreślić postanowienia traktatu w Karłowicach działaniami wojennymi:
** [[wojna rosyjsko-turecka (1710–1711)]] – Turcja odzyskała [[Azow]] a Rosja zobowiązała się do zburzenia kilku twierdz (m.in. [[Taganrog]]u)
** [[VIII wojna wenecko-turecka|VIII wojna wenecko-turecka (1714–1718)]] – Turcja odzyskała Peloponez
** [[VI wojna austriacko-turecka|VI wojna austriacko-turecka (1715–1718)]] – Turcja utraciła [[Banat (kraina)|Banat]], północną część [[Bośnia (region)|Bośni]] i [[Serbia|Serbię]] z [[Belgrad]]em a Wołoszczyzna – [[Oltenia|Oltenię]]
** [[wojna rosyjsko-turecka (1735–1739)]] – Turcja ponownie straciła [[Azow]], Rosję pozbawiono prawa do budowy fortyfikacji i żeglugi na Morzu Czarnym.
** oraz [[VII wojna austriacko-turecka|VII wojna austriacko-turecka (1735–1739)]] – Turcja odzyskała północną część [[Bośnia (region)|Bośni]] i [[Serbia|Serbię]] z [[Belgrad]]em a Wołoszczyzna – [[Oltenia|Oltenię]].
** [[wojna rosyjsko-turecka (1768–1774)]] – Turcja musiała zagwarantować niepodległość [[Chanat Krymski|Chanatu Krymskiego]]. Oddała Rosji twierdze [[Azow]], [[Kercz]] i [[Twierdza Jenikale|Jenikale]] wraz z ziemiami między [[Dniepr]]em a [[Boh]]em, i [[Kabardo-Bałkaria|Kabardię]] na Kaukazie. [[Mołdawia]] i [[Wołoszczyzna]] miały uzyskać autonomię pod protektoratem rosyjskim, a flota rosyjska miała prawo przepływania przez [[cieśniny tureckie]].

== Bibliografia ==
* Zbigniew Wójcik, ''Historia powszechna XVI–XVII wieku'', Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, ss. 463–464.
* Leszek Podhorecki, ''Chanat Krymski. Państwo koczowników na kresach Europy'', wydawnictwo Bellona, Warszawa 2012, s. 311, {{ISBN|isbn=978-83-11-12262-8}}.

|
{{Pokój infobox
 |nazwa            = Traktat w Karłowicach
 |traktat pokojowy = Friede von Karlowitz (niem.)<br>Karlofça Antlaşması (tur.)<br>Pace di Carlowitz (wł.)<br>Karlócai béke (węg.)<br>Карловицкий мир (ros.)<br>Карловачки мир (serb.)<br>Mir u Srijemskim Karlovcima (chor.)
 |epoka            = 
 |grafika          = Treaty of Karlowitz.jpg
 |opis grafiki     = Dokument traktatu wystawiony<br>w [[Pałac Dożów|Pałacu Dożów]] w [[Wenecja|Wenecji]]
 |opis             = 
 |data             = [[26 stycznia]] [[1699]]
 |miejsce          = [[Sremski Karlovci|Karłowice]] / [[Sremski Karlovci]]
 |wynik            = zatrzymanie ekspansji Imperium Osmańskiego w Europie<br />utrata przez Imperium Osmańskie Węgier (zdobytych w 1541) i [[Podole|Podola]] (zdobytego na [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] 1672)
 |przyczyna        = [[Bitwa pod Wiedniem|Bitwa pod Wiedniem (1683)]] ► wojna pomiędzy państwami [[Liga Święta|Ligi Świętej]] a [[Imperium Osmańskie|Imperium Osmańskim]] (1683−1699)
 |terytorium       = 
 |sygnatariusz1    = {{flaga|Święte Cesarstwo Rzymskie}} [[Kinsky|hrabia Kinsky]]<br>
{{flaga|Święte Cesarstwo Rzymskie}} [[Grafschaft Oettingen|hrabia Oettingen]]<br>
{{flaga|Święte Cesarstwo Rzymskie}} [[Leopold Schlik zu Bassano und Weißkirchen|Leopold Schlick]]<br>
{{flaga|Republika Wenecka}} [[Carlo Ruzzini]]<br>
[[File:Polish Royal Banner of The House of Wettin.svg|22x20px|alt=Poland–Lithuania]] [[Stanisław Małachowski]]<br>
[[File:Flag of Russia.svg|22x20px]] [[Прокофий Богданович]]<br>
| parties             = 
{{flag|Republika Zjednoczonych Prowincji}} (mediator)
{{flag|Królestwo Anglii}} (mediator) <hr>
{{flag|Imperium Osmańskie|1453}} <hr>
{{flag|Święte Cesarstwo Rzymskie}}<br>
[[File:Polish Royal Banner of The House of Wettin.svg|22x20px|alt=|link=]] [[Rzeczpospolita Obojga Narodów]]<br>
{{flag|Republika Wenecka}}<br>
{{flag|Państwo Kościelne|old}}<br>
{{państwo|RUS|1699}} {{flag|Flag of Russia.svg}} [[Carstwo Rosyjskie]] (rozejm)<br>

 |sygnatariusz2    = {{flagicon|Ottoman Empire|1453}} [[Rami Mehmed Paşa]] <small>([[Reis ül-Küttab]])</small><br>
{{flagicon|Ottoman Empire|1453}} [[Alexander Mavrokordatos the Exaporite|Alex. Mavrocordatos]] <small>([[Dragoman Wysokiej Porty]])</small>
 |strona1          = {{państwo|VAT|756}}<br />{{państwo|Republika Wenecka}}<br />{{państwo|AUT|1700}} (formalnie jako [[Święte Cesarstwo Rzymskie]])<br />{{państwo|POL|RON}}<br />{{państwo|RUS|1696}}
 |strona2          = {{państwo|TUR|1517}}<br />{{państwo|Chanat Krymski}}
 |języki           = łacina ([[Święte Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwo]] i [[Imperium Osmańskie|Turcja]])<br>turecki osmański ([[Republika Wenecka|Wenecja]] i [[Imperium Osmańskie|Turcja]])
 |commons          = Category:Treaty of Karlowitz
 |wikiźródła       = 
 |wikicytaty       = 
|przywódca1 = 
|przywódca2 = 
}}
{{W}}
[[Plik:Treaty of Karlowitz Territorial Changes.png|thumb|left|340px|Zmiany terytorialne po pokoju: tereny o kolorze zielonym przekazane Monarchii Habsburgów, różowym – Rzeczypospolitej Obojga Narodów, fioletowym – Carstwu Rosyjskiemu, a ciemnoniebieskim – Republice Weneckiej]]
|}

{{SORTUJ:Traktat Karlovci 1699}}

[[Kategoria:Traktaty]]
[[Kategoria:Traktaty pokojowe I Rzeczypospolitej]]
[[Kategoria:Traktaty międzynarodowe Carstwa Rosyjskiego]]
[[Kategoria:Traktaty międzynarodowe Austrii]]
[[Kategoria:Traktaty międzynarodowe Imperium Osmańskiego]]
[[Kategoria:Historia Polski 1697–1763]]
[[Kategoria:Stosunki polsko-tureckie (I Rzeczpospolita)]]
[[Kategoria:Historia Węgier]]
[[Kategoria:Traktaty rosyjsko-tureckie]]