Tekst źródłowy strony Giovanna I di Napoli

[[Kategoria:0+]]
[[Kategoria:Strony importowane z polskiej Wikipedii]]
{{Uwaga polska|
|strona  = https://pl.wikipedia.org/wiki/Joanna_I_(kr%C3%B3lowa_Neapolu)
|autorzy = https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Joanna_I_(kr%C3%B3lowa_Neapolu)&action=history
|nota    = polski
}}

{|
|
|}

{|
 |-style="vertical-align:top;"
 |

{|
|
|}

'''Giovanna I di Napoli''' lub '''''Giovanna d’Angiò''''' (pol. ''Joanna I'', węg. ''I. Johanna'') (*  [[1326]],&nbsp;† 27 lipca [[1382]] w [[Muro Lucano]]) – [[królestwo Neapolu|królowa Neapolu]] [[1343]]-[[1382]], [[władcy Prowansji|hrabina Prowansji]], [[Księstwo Achai|księżna Achai]], tytularna królowa Jerozolimy.

== Pochodzenie ==
Joanna pochodziła z dynastii [[Andegawenowie (Kapetyngowie)|andegaweńskiej (d’Anjou)]] (boczna linia francuskich [[Kapetyngowie|Kapetyngów]]). Urodzona w [[1326]] (choć podawane są również daty 1327 i 1328) w [[Neapol]]u. Jej rodzicami byli książę Kalabrii [[Karol z Kalabrii|Karol]] i Maria, córka [[Karol Walezjusz|Karola de Valois]] (Walezjusza), dziadkiem Joanny był [[Władcy Neapolu i Sycylii|król Neapolu]] [[Robert I Mądry]]. Rodzice Joanny zmarli krótko po jej narodzinach w [[1328]] (ojciec na [[malaria|malaryczną]] febrę). Siostrą Joanny była Maria, urodzona już po śmierci ojca.

Dziad Joanny, król Robert I Mądry prócz niej i Marii nie miał innych potomków, więc w [[1330]] r. postanowił, że starsza wnuczka Joanna odziedziczy po nim królewską koronę (władcy Neapolu tytułowali się [[Królestwo Sycylii|królami Sycylii]], co było świadectwem jedności terytorium wyspy i południowej Italii, trwającej do [[Nieszpory sycylijskie|1282]], kiedy Sycylię podbili [[Królestwo Aragonii|władcy Aragonii]], od tej pory również używający tytułu króla Sycylii, co było przyczyną wieloletnich sporów i wojen między obiema dynastiami).

== Małżeństwa ==
=== Andrzej węgierski ===
Przewidując trudności z jakimi Joanna będzie się borykać po jego śmierci, król Robert I Mądry postanowił wydać wnuczkę za jej kuzyna [[Andrzej Andegaweński|Andrzeja]], syna króla [[Węgry|Węgier]] [[Karol Robert|Karola Roberta]], który będąc potomkiem pierwszego władcy Neapolu z dynastii andegaweńskiej również rościł sobie prawa do korony neapolitańskiej (i sycylijskiej). Do zaręczyn doszło w [[1334]], Joanna i Andrzej przyjęli tytuł książąt [[Kalabria|Kalabrii]], odtąd Andrzej zamieszkał w Neapolu. Ślub nastąpił [[31 marca]] [[1342]]. Po śmierci króla Roberta I Mądrego (20 stycznia [[1343]]) małżonkowie mieli wspólnie panować w Neapolu, jednak wbrew wcześniejszym ustaleniom jedynie Joanna została koronowana koroną [[król]]ewską, a jej mąż musiał zadowolić się tytułem [[książę]]cym. Z takim obrotem sprawy nie pogodził się Andrzej i przebywający w Neapolu węgierscy dworacy. W dniu 24 lipca 1343 do Neapolu przybyła matka Andrzeja – królowa węgierska [[Elżbieta Łokietkówna|Elżbieta]] (córka [[Władysław I Łokietek|Władysława Łokietka]], która po śmierci swego męża w 1342 kierowała polityką Węgier). Elżbieta przy pomocy wielkich ilości węgierskiego złota podjęła kroki, by jej syn został królem, w tym celu spotkała się z [[niewola awiniońska|awiniońskim]] papieżem [[Klemens VI|Klemensem VI]], który wkrótce zgodził się na koronację Andrzeja. Jednocześnie papież postanowił zmienić testament zmarłego Roberta I Mądrego i zarządcą królestwa, które formalnie było papieskim [[lenno|lennem]], ustanowił kardynała Aimeryka. Niestety, królewska koronacja Andrzeja była całkowicie sprzeczna z planami Joanny i jej doradców, dlatego doszło do spisku, w którym niewątpliwie uczestniczyła królowa. W nocy z 18 na 19 sierpnia [[1345]] królewski małżonek został zamordowany. W morderstwie bezpośrednio uczestniczył książę [[Ludwik z Tarentu]], syn [[Filip I z Tarentu|Filipa]], bratanek Roberta Mądrego, od pewnego czasu kochanek królowej, z którym [[9 września]] [[1347]] wzięła swój drugi ślub.

=== Ludwik z Tarentu ===
Pogłoski o udziale Joanny w zabójstwie Andrzeja były powszechne, czego nie mógł zignorować brat Andrzeja, król Węgier [[Ludwik Węgierski|Ludwik]]. Na przełomie 1347/1348 Ludwik Węgierski wyprawił się na Neapol, który w [[1348]] zajął. Mszcząc śmierć brata Ludwik Węgierski zarządził liczne egzekucje osób zamieszanych w spisek, min. kazał ściąć swego krewniaka Karola księcia Durazzo. Joanna uciekła do pozostającej we władaniu jej rodu francuskiej [[Prowansja|Prowansji]], lecz już niebawem pozycja królowej znacząco się poprawiła, gdy od papieża uzyskała uniewinnienie od zarzutu udziału w morderstwie i zatwierdzenie małżeństwa z Ludwikiem z Tarentu. Ludwika Węgierskiego z Neapolu wygoniła zaraza oraz oddziały najemników dowodzone przez [[Niccolo Acciaiuoli|Mikołaja Acciaiuoliego]] i w [[1350]] Joanna powróciła do Neapolu, ale już dwa lata później musiała zmagać się z kolejnym najazdem Ludwika Węgierskiego. Po walkach, które nie przyniosły rozstrzygnięcia, podpisano traktat, na mocy którego Ludwik Węgierski zagwarantował sobie prawo do korony neapolitańskiej po bezdzietnej śmierci Joanny.

Uspokojenie sytuacji w królestwie Neapolu pozwoliło Joannie i jej mężowi przeprowadzić uroczystą koronację, która odbyła się 27 maja [[1352]] w Neapolu w obecności arcybiskupa Bragi. Joanna w tym czasie nie angażowała się w sprawy państwowe, które przejął jej mąż, którego doradcą został Mikołaj Acciaiuoli. Dzięki zręcznej polityce królewskiego doradcy doszło to trwałego pokoju między neapolitańskimi i węgierskimi Andegawenami. W [[1355]] królewski małżonek zdecydował o wszczęciu wojny z [[Królestwo Sycylii|królestwem Sycylii]], gdzie panował nieudolny [[Fryderyk III Sycylijski|Fryderyk III]]. Mimo początkowych sukcesów wojskom neapolitańskim nie udało się zająć wyspy, na domiar złego Joanna i Ludwik zostali obłożeni przez papieża klątwą, gdy nie wywiązali się z zobowiązań finansowych należnych papiestwu, dodatkowo zubożały kraj ogarnęły bunty nieopłacanego wojska, co wykorzystali krewni Joanny, książęta [[Durrës|Durazzo]], popierani przez Ludwika Węgierskiego. Joanna i Ludwik musieli zmagać się również z wewnętrzną opozycją reprezentowaną przez hrabiów Andria, hrabiów Ariano, rodziną del Balzo i admirałem Goffredem Marzano. Taka sytuacja zmusiła Joannę, naciskaną przez papieża, do podpisania w [[1373]] pokoju z władcą Sycylii, co kończyło trwające od 1282 roku walki między Neapolem a Sycylią. Na mocy jego postanowień władcy Neapolu uznawali odrębność królestwa Sycylii, a władcy wyspy uznawali zwierzchność Neapolu i Kościoła. W tym czasie nie żył już Ludwik z Tarentu, który zmarł [[24 maja]] [[1362]].

=== Jakub z Majorki ===
Po śmierci drugiego męża królowa Joanna odzyskała wpływ na sprawy swego królestwa i zaczęła szukać kandydata na kolejnego męża. Jej wybór padł na [[Jakub IV z Majorki|Jakuba]] (syn [[Jakub III (król Majorki)|Jakuba III]]), wygnańca z [[Królestwo Majorki|Królestwa Majorki]], który przetrzymywany przez kilka lat w niewoli przez swego krewnego, króla [[Królestwo Aragonii|Aragonii]] uciekł do Włoch, gdzie za namową papieża poślubił owdowiałą Joannę. Do ślubu doszło [[14 grudnia]] [[1362]], jednak szybko okazało się, że Jakub zamierza samodzielnie rządzić królestwem Neapolu i użyć jego sił, by odzyskać swe wyspiarskie królestwo. Joanna nie zamierzała na to pozwolić, gdyż w przeciwieństwie do poprzedniego małżonka, nie łączyło ją z Jakubem żadne uczucie. Dlatego podjęto decyzję o separacji małżonków, Jakub opuścił Neapol i w następnych latach uczestniczył w kilku wojennych awanturach na [[Półwysep Iberyjski|półwyspie iberyjskim]], bezskutecznie walcząc z Aragończykami, którzy postanowili ostatecznie się go pozbyć i w [[1374]] go otruli. W tym samym roku po śmierci swego krewnego [[Filip II z Tarentu|Filipa II z Tarentu]] (brat drugiego męża) królowa zażądała dla siebie [[Księstwo Achai|księstwa Achai]] z racji praw posiadanych przez jej trzeciego męża. Wysłannicy tamtejszych baronów przybyli do Neapolu w 1374 roku, oferując jej godność księżnej Achai, stawiając warunek zaakceptowania starych praw.

=== Otto z Brunszwiku ===
Kolejnym mężem prawie pięćdziesięcioletniej królowej został książę Otto, syn [[Henryk II (książę Brunszwiku-Grubenhagen)|Henryka II, księcia von Braunschweig-Grubenhagen]]. Otto od kilku lat uczestniczył w wydarzeniach rozgrywających się we Włoszech i Hiszpanii, gdyż jego pierwsza żona Jolanta była z kolei druga żoną Jakuba III z Majorki, ojca Jakuba IV. Otto po śmierci swej pierwszej żony pozostawał w służbie margrabiego [[Monferrato|Montferrat]], gdzie od 1372 był regentem margrabstwa. Ziemie Monferrat sąsiadowały z [[Piemont]]em, którego władcą była Joanna. Tak za namową papieża [[Grzegorz XI|Grzegorza XI]] doszło w marcu [[1376]] do zawarcia małżeństwa podeszłej już królowej i Ottona, który także liczył sobie koło 50 wiosen. Po ślubie Otto przybrał tytuł księcia Tarentu. W 1376 królowa nadała Ottonowi także godność księcia Achai i wspólnie wydzierżawili to księstwo [[Szpitalnicy|szpitalnikom]] za 4000 [[dukat]]ów rocznie na 5 lat. Szpitalnicy wnet wystąpili przeciwko Joannie i pociągnęli za sobą krewnych zmarłego Filipa, by poprzeć własnego kandydata na księcia – [[Jakub de Baux|Jakuba de Baux]], który księciem został w [[1381]].

=== Potomstwo ===
Jedynym synem Joanny był Karol Martel, urodzony 25 grudnia 1345, po śmierci swego ojca Andrzeja, choć już współcześni uważali, że prawdziwym ojcem dziecka był drugi mąż Joanny, Ludwik z Tarentu. Po śmierci Andrzeja Karol Martel został wywieziony na Węgry, gdzie zmarł [[19 czerwca]] [[1348]]. Królowa miała też dwie córki z drugiego małżeństwa z Ludwikiem z Tarentu: Katarzynę (1347–1362) i Franciszkę (1349–1352). Obie zmarły przed matką, podobnie jak ich brat, zatem Joanna nie pozostawiła naturalnego dziedzica.

== Rządy ==
Królowa popadła w konflikt z nowo wybranym w kwietniu [[1378]] papieżem [[Urban VI|Urbanem VI]], który nie będąc do końca zdrowym psychicznie, zrażał do siebie wszystkich wokół, w tym Joannę, którą ogłosił heretyczką i schizmatyczką oraz ogłosił jej detronizację. Joanna szukając nowych sojuszników w walce z krewniakiem [[Karol III z Durazzo|Karolem z Durazzo]] zdecydowała się poprzeć antypapieża [[Klemens VII (antypapież)|Klemensa VII]] i usynowić brata króla Francji [[Ludwik I Andegaweński|Ludwika]], noszącego tytuł księcia [[Andegawenia|Andegawenii]] (linia Anjou-Valois). Adopcja Ludwika zyskała akceptację Klemensa VII, jednak papież Urban VI poparł Karola z Durazzo, który już w 1369 został przez Joannę wyznaczony następcą tronu. Teraz jednak królowa uznała, że następcą w Neapolu będzie Ludwik książę Andegawenii. Karol z Durazzo postanowił walczyć o swe prawa i wspomagany przez rzymskiego papieża, Węgrów i część neapolitańskiej arystokracji pokonał wojska Joanny, którymi dowodził królewski małżonek Otto, uwięziony po klęsce w [[Altamura|Altamurze]]. Po zwycięskiej bitwie Karol 16 lipca [[1381]] wkroczył do Neapolu, a Joanna zamknęła się w zamku [[Castel Nuovo w Neapolu|Castel Nuovo]]. Następnie Karol zmusił Joannę do poddania się i uwięził królową w zamku Muro. Po kilku miesiącach niewoli nowy władca Neapolu, Karol III z Durazzo rozkazał zamordować Joannę, co nastąpiło [[27 lipca]] [[1382]]. Joanna I została pochowana w kościele Santa Chiara w Neapolu.

Należy nadmienić, że Karol III z Durazzo, sprawca śmierci Joanny, po jej zgonie musiał walczyć o tron Neapolu z Ludwikiem Andegaweńskim, a gdy w pod koniec [[1385]] zdobył również koronę Królestwa Węgier, już w lutym [[1386]] został otruty z polecenia Elżbiety Bośniaczki – żony Ludwika Węgierskiego, swego wieloletniego protektora.

== Ocena panowania ==
Uważa się, że okres panowania królowej Joanny I był czasem upadku królestwa Neapolu, po latach świetnych rządów jej poprzedników, kiedy to neapolitańscy Andegaweni odgrywali czołową rolę w polityce europejskiej. Według włoskiego historyka ''historia Królestwa Neapolu po śmierci Roberta I Mądrego jest tragedią rządów, które ciągle oparte na systemie feudalnym miotają się w próbach przystosowania do nowożytnego świata. Zbrodnie, spiski, najazdy, wojny pretendentów, powstania w miastach i bunty baronów, nagłe katastrofy składają się na monotonny bieg zdarzeń tego powolnego konania''. Zarazem inni badacze wskazują, że kryzys był nieunikniony wobec początku [[Wielka schizma zachodnia|papieskiej wielkiej schizmy zachodniej]], wskutek czego królowie Neapolu nie mogli liczyć na poparcie tak możnego protektora jakim był papież, a samo królestwo było uważane bardziej za byt instytucjonalny i dynastyczny niż polityczny i społeczny. Sama królowa Joanna I była postrzegana jako osoba wyróżniająca się niemoralnym trybem życia i niewielką troską o państwo.

== Joanna I w literaturze ==
Królowa Joanna I jest bohaterką opowiadania ''Danse macabre'' autorstwa [[Izabela Szolc|Izabeli Szolc]] opublikowanego w zbiorze ''Jehannette'', gdzie Joanna została przedstawiona jako osoba o nieokiełznanej seksualności, korzystająca z pomocy czarnej magii ({{ISBN|83-89595-09-5}}).

== Bibliografia ==
* Hertmanowicz-Brzoza M., Stepan K., ''Słownik władców świata'', Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2005, ss. 346-347, {{ISBN|isbn=83-7435-077-6}}, OCLC 749692036.
* Halina Manikowska ''Andegaweni'', w: ''Dynastie Europy'' (red. A. Mączak), ss. 65-67, {{ISBN|isbn=83-04-04509-5}}.
* [[Stanisław A. Sroka]], ''Elżbieta'', w: ''Piastowie. Leksykon biograficzny'', s. 231, {{ISBN|isbn=83-08-02829-2}}.
* [[Stanisław A. Sroka]], ''Genealogia Andegawenów węgierskich'', Kraków 1999, ss. 41-44.
* ''Historia powszechna. Tom 8: Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku'', wyd. 2007, ss. 253-255, {{ISBN|isbn=978-84-9819-815-7}}.

== Linki zewnętrzne ==
* [http://fmg.ac/Projects/MedLands/SICILY.htm#_Toc284338777 Jeanne I 1344-1382] – genealogia Joanny I (Charles Cawley „Medieval Lands”) [dostęp 2012-04-10].
* [http://www.polskieradio.pl/39/246/Artykul/268109,-Krolowe-Neapolu-lubily-mordowac Królowe Neapolu lubiły mordować] – audycja radiowa o Joannie I i Joannie II (rozmowa z prof. Haliną Manikowską z cyklu „Kobiety na tronach świata”) [dostęp 2012-04-10].
* [https://polona.pl/item/historje-neapolitanskie-wiek-xiv-xviii,NzU4Nzcy/37/#info:metadata Królowa Joanna] – szkic literacki Kazimierza Chłędowskiego (rozdział III „Historii neapolitańskich” z 1917 r., ss. 89-173.) [dostęp 2018-10-31].

|
{{Dynasta infobox
 |dynasta           = Giovanna I di Napoli<br>Giovanna d’Angiò
 |imiona            = Joanna I Neapolitańska<br>I. Johanna (węg.)
 |tytulatura        = królowa Neapolu 1343-1382, hrabina Prowansji, księżna Achai, tytularna królowa Jerozolimy
 |grafika           = Jeanne Ière de Naples, dite la Reine Jeanne, comtesse de Provence.jpg
 |opis grafiki      = 
 |herb              = 
 |opis herbu        = 
 |faksymile         = 
 |opis faksymile    = 
 |dewiza            = 
 |1. tytuł          = [[Władcy Neapolu i Sycylii|Królowa Neapolu]]
 |1. od             = [[1343]]
 |1. do             = [[1382]]
 |1. koronacja      = 
 |1. poprzednik     = [[Robert I Mądry]]
 |1. następca       = [[Karol III z Durazzo]]
 |2. tytuł          = [[Władcy Prowansji|Hrabina Prowansji]]
 |2. od             = [[1343]]
 |2. do             = [[1382]]
 |2. koronacja      = 
 |2. poprzednik     = [[Robert I Mądry]]
 |2. następca       = [[Ludwik I Andegaweński]]
 |3. tytuł          = [[Księstwo Achai|Księżna Achai]]
 |3. od             = [[1373]]
 |3. do             = [[1381]]
 |3. koronacja      = 
 |3. poprzednik     = [[Filip II z Tarentu]]
 |3. następca       = [[Jakub de Baux]]
 |dynastia          = [[Kapetyngowie]]
 |gałąź             = [[Andegawenowie]]
 |linia             = [[neapolitańska]]
 |pochodzenie       = neapolitańsko-francuskie
 |państwo           = [[Królestwo Neapolu]]
 |data urodzenia    = [[1326]]
 |miejsce urodzenia = 
 |data śmierci      = [[27 lipca]] [[1382]]
 |miejsce śmierci   = 
 |przyczyna śmierci = 
 |miejsce spoczynku = 
 |ojciec            = [[Carlo d'Angio]]
 |matka             = [https://fr.wikipedia.org/wiki/Marie_de_Valois_(1309-1328) Marie de Valois]
 |rodzeństwo        = [[Maria di Calabria|Maria]]

 |1. związek        = 1.mąż
 |1. związek z      = [[András calabriai herceg|András]] (Andrzej Andegaweński)
 |1. związek od     = [[31 marca]] [[1342]]
 |1. związek do     = [[18 sierpnia|18]]/[[19 sierpnia]] [[1345]]
 |1. dzieci         = [[Carlo Martello]]<br>Caterina<br>Francesca

 |2. związek        = 2.mąż
 |2. związek z      = [[Ludwik z Tarentu]]
 |2. związek od     = [[9 września]] [[1347]]
 |2. związek do     = [[24 maja]] [[1362]]
 |2. dzieci         = 

 |3. związek        = 3.mąż
 |3. związek z      = Jakub IV z Majorki
 |3. związek od     = [[14 grudnia]] [[1362]]
 |3. związek do     = [[1374]]
 |3. dzieci         = 

 |4. związek        = 4.mąż
 |4. związek z      = Otto z Brunszwiku
 |4. związek od     = [[marca]] [[1376]]
 |4. związek do     = [[27 lipca]] [[1382]]
 |4. dzieci         = 

 |dokonania         = 
 |odznaczenia       = 
 |commons           = Category:Joan I of Naples
 |wikiźródła        = 
 |wikicytaty        = 
}}
|}

{{SORTUJ:Andegawenowie Giovanna 1}}

[[Kategoria:Andegawenowie]]
[[Kategoria:Władcy Neapolu i Sycylii]]
[[Kategoria:Książęta Achai]]
[[Kategoria:Nieznana data urodzenia]]
[[Kategoria:Urodzeni w XIV wieku]]
[[Kategoria:Zmarli w 1382]]
[[Kategoria:Zmarli w XIV wieku]]
[[Kategoria:Zamordowani monarchowie]]