Građanski rat u Hrvatskoj i Ugarskoj 1527. - 1538.
| Strona | Autorzy | Nota |
| [1] | [2] | Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
TłoChorwacka szlachta na Radzie Cetina, 31 grudnia 1526 r. i 1 stycznia 1527 r., po śmierci Ludwika II 29 sierpnia 1526 roku, wybrała austriackiego arcyksięcia Ferdynanda Habsburga na króla Chorwacji. Ferdynand zobowiązał się do poszanowania i ochrony istniejących praw i przywilejów chorwackiego królestwa, zobowiązał się na własny koszt utrzymać 1.000 jeźdźców i 200 piechoty oraz utrzymać chorwackie twierdze anty-tureckie. Wbrew decyzjom Rady Cetyńskiej rada slawońska w Dubravie koło Vrbovca 6 stycznia 1527 r. wybrała na króla Jan Zápolyę. Potem nastąpił okres wojny domowej, co znacznie osłabiło siły obronne chorwackiego królestwa, ułatwiając penetrację Turków i ich kolejne sukcesy militarne. Wojna domowa trwała przez jedenaście lat. Był to konflikt między zwolennikami Ferdynanda i Jana. Walki odbywały się w panońskim regionie Chorwacji i Węgier. W części chorwackiej było to w Slawonii, po wspomnianym zgromadzeniu w Dubrawie. Ferdynand i jego zwolennicy okazali się silniejsi. Zwolennicy Jana przegrali i po dekadzie wojny i wycofali się na terytorium Siedmiogrodu. Sam Jan szukał także pomocy u Turków. Przebieg wydarzeńW 1527 Ferdynand I wysłał wojska na Węgry. Starł się z siłami Jana w bitwie pod Tokajem i wygrał, przejmując Stolni Biograd i Budim. Obległ Varaždin. Slawońska szlachta, z wiodącą rolą Krsto Frankopana Ozalskiego, wybrała Ferdynanda Habsburga na króla na zgromadzeniu w Kriżewcach. W tym samym roku siły osmańskie podbiły doliny Lika, Krbava, Zrmanja i Udbina, zrywając w ten sposób więzi lądowe wsi Zrmanja i Udbina. Chorwacki Klis pozostała na południu. Jan Zápolya, przegrywając, szukał pomocy u Turków. W 1527 r. zawarł z nimi sojusz przeciwko królestwom Habsburgów; sułtan zrzekł się swoich praw do Węgier i podbił Budapeszt. Turcy oblegli Wiedeń w 1529 r. Ferdynand uciekł do Czech, myśląc, że wszystko przepadło. Turcy zostali jednak skutecznie odrzuceni. Jan podbił Slawonię. Ferdynand wysłał kranjską (z Kranjska) kawalerię do Slawonii, od jej działań ucierpiał również żagrzeb. W tym samym roku z pomocą Turków Jan został koronowany na króla w Budapeszcie, ale w wasalnym związku z Imperium Osmańskim. Tak w 1530 roku zakończył się pierwszy etap. Pod koniec lipca 1530 r. wojna w Slawonii była zażarcie kontynuowana i trwała do sierpnia i września. 8 października 1530 r. na nowym zgromadzeniu (saborze) szlachty slawońskiej w Kriżewcach uzgodniono zawieszenie broni, które zakończyło wojnę domową, a pokój trwał do święta Trzech Króli 6 stycznia 1531 r. W sierpniu 1531 r r. ban Iwan Karlović zmarł w Chorwacji. W Chorwacji istniały dwie orientacje: kontynuacji działań zmarłego, oraz drugiego bana Franjo Baćani, który wydawał się rezygnować z kontynuowania walki. W Królestwie Chorwacji biskup Andrija Tuskanic był głową Kninu, i to jemu król powierzył zastąpienie bana do czasu powołania nowego. Król nakazał, by strony były posłuszne biskupowi. W ten sposób król ustanowił funkcję gubernatora banatu, funkcję, która nie istniała w chorwackiej tradycji. W Slawonii prawdziwym banem Jana był Szymon Erdődi. Grupa składająca się ze Stefana Majlatha pojawiła się jako strona trzecia.[1] Trzecia orientacja miał utorować drogę do porozumienia i pokoju w Chorwacji i na Węgrzech. Liderem był Tamás I Nádasd, a wśród nich biskup Peczu, Sulyok György, Valentin Turak, Ivan Salaj, Pavao Bakić i Stjepan Majlath. Spotkali się 1 listopada 1531 r. sgodnie z prawem i zgodzili się zwołać radę na 1 stycznia 1532 r.wW Kenese nad jeziorem Balaton. Poprawa państwa (de permansione et bono huius oppressi regni) miała być przedmiotem dyskusji na tym soborze, niezależnie od obu anty-królów.[1] Jan zabronił Tomaszowi Nádasdy, udania się na to zgromadzenie.[2] Ivan Salaj i Stjepan Majlath poinformowali Ferdynanda o tym zgromadzeniu i zachęcili go do zaproponowania czegoś, co przyniesie mu korzyść oraz by zachęcał swoich wielbicieli, do udania się na tę radę w jak największej liczbie, aby stworzyć większość i zapobiec negatywnemu wpływowi na nią. Ferdynand podjął decyzję i doprowadził do tego, że przekonał do siebie niektórych zwolenników Jana.[2] Parlament odbył się z licznym udziałem, jednak charakteryzował się skargami, lamentami, groźbami, urazami, naganami itp. Postanowiono również, że kolejne zgromadzenie zostanie zwołane 12 marca tego samego roku do Berenhidy, ale trzeci najazd Sulejmana na Węgry i Wiedeń wprowadził ich w okrutną rzeczywistość.[2] Turcy rozpoczęli nową kampanię przeciwko Wiedniowi latem 1532 roku, ale mały fort Kiseg, broniony przez chorwackiego szlachcica Nikolę Jurisica, skutecznie się oparł, więc Turcy musieli się wycofać. Po powrocie Turcy wrócili przez Chorwację. Grupa sułtana wycofała się bezpośrednio wzdłuż Drawy od Varaždina, Koprivnicy i Viroviticy oraz Wezyra przez Kriżewci, Czazmę i Posawinę, łącząc się w pobliżu Belgradu. Bezsilność ogarnęła Chorwację w Slawonię i trwała do 1537 r.[2] Był to czas, gdy chorwacko-słowiańsko-dalmatyńskim banem był Tomasz a ataki osmańskie wywołały konsekwencje demograficzno-migracyjno-ekonomiczne, wbrew zaleceniom chorwackiego parlamentu, by zaprzestać przesiedlania Chorwatów, co spowodowało, że wielu Chorwatów wyemigrowało na Węgry[3]. Emigracja Chorwatów była zachęcana podatkowo przez samego króla Ferdynanda, a feudalni władcy wysyłali ludzi, którzy rekrutowali mieszkańców na emigrację, a w 1537 r. król asystował infrastrukturze na Murze i Drawie, aby ułatwić wyjazd Chorwatów do posiadłości na Węgrzech.[3] Chorwacki parlament niezadowolony z emigracji spotkał się w Topusku we wrześniu 1535 r. Szlachta z soboru w Topusku od września 1535 r. otwarcie powiedziała królowi „że muszą się z nim rozstać, jeśli zamierza uwolnić ich w skrajnym niebezpieczeństwie. Niech król zdecyduje się przywrócić przywilej nadany im przez pełnomocników króla na soborze w Cetinie”. W tym samym chorwackim parlamencie protestowali przeciwko praktyce właściciela z rodowych ziem Ferdynanda, który przy pomocy swoich agentów zwabiali chorwackich chłopów, którzy z kolei „osiedlili się” w Krainie, Karyntii, Styrii i Austrii.[4] W 1536 roku Turcy najechali Slawonię, oblegli Požega i kilka innych fortów w pobliżu. W 1537 roku zdobyli Klis, czyniąc Królestwo Chorwacji dostepnym od południowych i przybrzeżnych terytoriów. Wkrótce zajęli także Požega. Wojsko pod dowództwem Katzianera zaatakowało Turków w Slawonii, atakując Osijeka. Generał Katzianer uciekł, a w bitwie pod Gorjan siły chrześcijańskie poniosły wielką klęskę. Król Ferdynand bał się, że Chorwaci odstąpią od niego. Dlatego obiecał, że w 1538 r., z pomocą swojego brata, cesarza Karola V, poprowadzi poważną wojnę z Imperium Osmańskim. Wreszcie 24 lutego 1538 r. Ferdynand zawarł traktat pokojowy z Janem w Wielkim Waradynie. Dzięki temu pokojowi Jan uznał Ferdynanda za władcę części Węgier, którą posiadał, prawa do Slawonii, Chorwacji i Dalmacji, a po śmierci Jana do Węgier. To zakończyło wojnę domową. Przypisy
Źródła
Zobacz także |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
_as_King_of_Hungary_and_Bohemia.svg){kind=small}
_(1526-1540).svg){kind=small}
_(Border).svg){kind=small}