Gutkeled I. István

Strona	Autorzy	Nota
[1]	[2]	Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku angielskimm. Treści pochodzące z Wikipedii w języku angielskimm są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Strona	Autorzy	Nota
[3]	[4]	Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Poprzednik: Ban całej Slawonii (1241-1244/45) Następca: Mstislavić Rastislav Rátót I. Loránd Poprzednik: Koniuszy królewski (1242-1245) Następca: Vilmos Hahót I. Csák Poprzednik: Sędzia królewski (1245-1246) Następca: Mojs (sędzia) Csák I. Demeter Poprzednik: Palatyn Królestwa Węgier (1246-1248) Następca: Türje II. Dénes Türje II. Dénes Gutkeled I. István (pol. Stefan I Gutkeled, chor. Stjepan Gut-Keled) (* nieznana, † 1259), węgiersko-chorwacki szlachcic, syn Apaja i brat Mikołaja Draguna, sędzia królewski w 1245 r., palatyn od 1246 r. Później służył jako ban całej Slawonii (1248–1259), ban Przybrzeżny (banus maritimus) (1243–1249) i kapitan Styrii (1254–1258). Ojciec Nikoli z Gacka bana Chorwacji (?) i księcia Gacka. Towarzysz króla Béli IV, w kampanii przeciw Tatarom (1241), István jako ban całej Slawonii, na północ od twierdzy Križevci (castrum) zorganizował osadnictwo (dzisiejszy Gornji grad), a 24 kwietnia 1252 r. wydał statut ogłaszający Križevce „nowym wolnym miastem” (novarum et liberam villam). Z tego dokumentu jasno wynika, że ban czyni to dla korzyści i honoru króla (pro utilities et honore regis). Rok później, a dokładniej 16 sierpnia 1253 r., sam król Bela IV potwierdził ten przywilej słynną Złotą Bullą. Pochodzenie i relacje rodzinne István urodził się w klanie Gutkeled, szeroko rozległym klanie pochodzenia niemieckiego, który przybył z Księstwa Szwabii do Królestwa Węgier za panowania Piotra I w połowie XI wieku, według Gesta Hunnorum et Hungarorum Szymona Kézy. Ojciec Istvána był zapewne „comesem” Dragunem z gałęzi Sárvármonostor. Potężni baronowie Mikołaj I i Apaj Gutkeled byli kuzynami Draguna, jednak nie można zidentyfikować wszystkich ich przodków, dlatego też nie można połączyć gałęzi Sárvármonostor z innymi gałęziami klanu. István był jedynym znanym synem Draguna. Uważany jest za przodka i pierwszego członka gałęzi Majád. Miał czterech synów z nieznaną z imienia żoną: Mikołaja II, Joachima, Stefana II i Pawła. Wszyscy zajmowali ważne stanowiska, np. odpowiednio sędziego królewskiego, skarbnika królewskiego, sędziego królewskiego i bana Severin. Za pośrednictwem swojego najmłodszego syna Pawła, István był także przodkiem rodzin szlacheckich: Majádi, Butkai, Keszeg de Butka, Márki, Málcai, Csatári, Ráskai, Fejes de Ráska i Vidfi de Ráska. Joachim, jego drugi syn, był jednym z najbardziej niesławnych wczesnych oligarchów podczas chaotycznego panowania Władysława IV w latach 70. Porwał nawet młodego Władysława i ustanowił dominację rodu w Slawonii, wyłączając władzę królewską. Po jego śmierci w 1277 r. jego prowincję podzielono między Kőszegich i Babonićiów, dlatego gałąź Majád upadła, podczas gdy inne gałęzie klanu Gutkeled (na przykład gałąź Rakamaz, z której wywodzi się prestiżowa rodzina Báthori), zyskały na znaczeniu. Kariera na Węgrzech István rozpoczął karierę polityczną na dworze książęcym Andrzeja, księcia halickiego, najmłodszego syna króla Andrzeja II, u którego służył w latach 1231–1234. Gdy młody książę zmarł w 1234 r. bezpotomnie, István opuścił Księstwo Halickie. Po śmierci króla Andrzeja II w następnym roku został lojalnym stronnikiem Beli IV, który wstąpił na tron ​​węgierski w 1235 r. Gdy Mongołowie dokonali najazdu na Węgry w 1241 r., István brał udział w bitwie pod Mohi, gdzie Węgrzy ponieśli katastrofalną klęskę stając przeciwko oddziałom Batu Chana. István uciekł z pola bitwy, a później dołączył do Beli IV, który uciekł aż do Dalmacji po krótkim i niefortunnym schronieniu się w Księstwie Austrii. Po śmierci Wilhema Saint Omer, dalekiego krewnego króla, István został mianowany koniuszym królewskim około sierpnia 1242 roku. Utrzymywał tę godność co najmniej do października 1244 roku, ale istnieje nieautentyczny dokument, który sugeruje, że służył w tym charakterze do 1245. Poza tym István działał również jako ispán/żupan w żupanii Vrbas (lub Orbász) od 1243 do 1244/5, zapewne jest on pierwszym znanym arystokratą, który utrzymywał ten zakres władzy Dolnej Slawonii. W latach 1245–1246 pełnił funkcję sędziego królewskiego i ispána komitatu Nyitra. W 1246 r. został wybrany na palatyna przez Belę IV, zastępując Denisa Türje; funkcjonował do 1247 lub 1248. W tym czasie, w 1246 r., zarządzał także komitatem Somogy. Trzy dokumenty wskazują, że przewodniczył sporom w Bela, Szántó (komitat Zala) i Baksa (komitat Baranya). Od lat 30. monarchowie czasami powierzali palatynom lub innym baronom królestwa, konkretne zadania. Na przykład Istvánowi i ispánowi Csákowi I Hahót rozkazem Beli IV polecono zniszczyć młyny zbudowane bez pozwolenia na rzece Rabie. Gubernator Slawonii i Styrii W 1248 r. István został banem całej Slawonii, które zajmował przez 11 lat aż do swojej śmierci. Przyjął tytuł dux w 1254. Jego właściwy tytuł brzmiał „Ban i książę slawoński”, zgodnie z królewskim dokumentem wydanym w 1254 r. Po inwazji Mongołów prowincja Slawonia i Chorwacja odegrały ważną rolę w obronie granic, w wyniku przekazania królewskiego tytułu księcia slawońskiego w ręce potężnych świeckich baronów, takich jak Denis Türje lub właśnie István, podczas gdy syn króla, książę Stefan był jeszcze nieletni. W Slawonii István działał jako wicekról Beli, zgodnie z królewskim przywilejem z 1248 r. Jednak jako ban István był uwikłany w konflikt z kilkoma dalmatyńskimi miastami podczas swojej dekady rządów, na przykład jego syn ban Mikołaj I zdegradowany, gdy jego ojciec bezprawnie zajął ziemie miasta Trogir. István mieszkał w Zagrzebiu i rządził regionem ze swojego tamtejszego pałacu, w którym miał również swój własny dwór książęcy. Zbudował system wasali w Slawonii, sługami królewskimi, a familiaris byli jego domownicy. W 1256 r. Benedek, kanonik z Zagrzebia, reprezentował Istvána w mennicy i kancelarii w Pakracu. Stephen Gutkeled rządził Styrią z zamku Pettau w latach 1254–1259 István zbudował kilka zamków (w tym Jablanac) wzdłuż granic, w ramach radykalnych reform Beli wprowadzonych po inwazji Mongołów. Osiedlił również migrantów do miejscowości Križevci i przekazał przywileje nowo zamieszkanej osadzie. István był pierwszym świeckim właścicielem ziemskim na Węgrzech, który dla osiedlających się na wyspie rzeki Rab założył osadę pod murami zamku Jablanac. Bela IV, zgodnie z pokojem z Pozsony (dzisiaj Bratysława na Słowacji), nabył Księstwo Styrii od swojego rywala króla Czech Ottokara II 1 maja 1254 r. Po serii wojen, István został w tym roku zainstalowany jako kapitan Styrii (łac. Capitaneus Stirie), jednocześnie zachowując godność bana i księcia slawońskiego. Rządził zajętą prowincją z zamku Pettau (dziś w Ptuj, Słowenia) w imieniu Beli, który przyjął tytuł księcia Styrii, kwestionując roszczenia Ottokara. Podczas swoich rządów István wspierał lokalny kościół i szlachtę w Dolnej Styrii, ale część szlachty z Górnej Styrii również dołączyła do jego stronników do końca 1256 r. István nie był jednak w stanie umocnić rządów węgierskich w Styrii ze względu na kontr-propagandę i działalność Czechów. Styryjscy arystokraci wywołali bunt przeciwko Istvánowi i rozgromili go na początku 1258 roku. István bezskutecznie oblegał swoją niedawną siedzibę w Pettau w pierwszej połowie roku, której bronił Seifried von Mahrenberg i który pokonał wojska węgierskie. Ban István ledwo mógł uciec z pola bitwy, gdy wraz z koniem przepłynął Dunaj. Musiał uciec ze Styrii, ale Bela i jego syn Stefan wspólnie zaatakowali Styrię, głównie wojskami pomocniczymi Kumanów, przywrócili zwierzchnictwo, a Bela mianował swojego najstarszego syna Stefana nowym księciem Styrii. Ich kampania była również powiązana z wojną Filipa z Karyntii i Ulricha z Seckau o arcybiskupstwo Salzburga. Książę Stefan i jego kapitan István wiosną 1259 r. rozpoczęli plądrowanie Karyntii, w odwecie za wsparcie księcia Ulricha III z Karyntii (brata arcybiskupa Filipa) udzielone styryjskim rebeliantom. Po śmierci István jego stanowisko pozostało puste, a wkrótce potem zniknęło razem z Węgrami, gdy styryjscy panowie zwrócili się o pomoc do Ottokara i pokonali armię węgierską w bitwie pod Kressenbrunn 12 czerwca 1260 r. István był również znany jako pierwszy ban, który wybił swój własny srebrny denar zdobiony kuną w Slawonii, tak zwany banovac lub banski denar. Pierwsze monety zostały wyemitowane w 1255 r. przez mennicę Pakrac, zgodnie z królewskim dokumentem Beli IV z 1256 roku. Monety István wykazywały wpływy styryjskie, jak pisze historyk Bálint Hóman w swojej głośnej pracy z 1916 r. Później siedziba mennicy przeniosła się z Pakrac do Zagrzebia do 1260 roku. Jego banovac był uważany za walutę wysokiej jakości, a kiedy zaczęto bić złote monety za Karola I na Węgrzech w 1323 r., monety Istvána służyły za wzorzec i bazę dla nowych florenów. Rozdzielenie banatu slawońskiego i chorwackiego utrzymało się aż do lat 50. XIII wieku. Przypisy Źródła

Gutkeled I. István Stefan I Gutkeled Stjepan Gut-Keled Banovac monety bana Stefana (1255) Herb rodu Gutkeled Palatyn Królestwa Węgier Okres 1246 1248 Poprzednik Türje II. Dénes Następca Türje II. Dénes Sędzia królewski Okres 1245 1246 Poprzednik Mojs (sędzia) Następca Csák I. Demeter Koniuszy królewski Okres 1242 1245 Poprzednik Vilmos Następca Hahót I. Csák Ban całej Slawonii Okres 1241 1244/45 Poprzednik Mstislavić Rastislav Następca Rátót I. Loránd Dane biograficzne Klan Gut-Keled Pochodzenie niemieckie (Szwabia) Państwo Królestwo Węgier w unii personalnej z Królestwem Chorwacji Wyznanie rzymskokatolickie Urodziny data nieznana Śmierć 1259 Ojciec Apaj Matka nieznana Rodzeństwo I. Miklós Żona nieznana Dzieci II Miklós/Nikola II. Joakim Pektar II. István/Stjepan II. Pál