Hercegowina
| Strona | Autorzy | Nota |
| [1] | [2] | Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
| Strona | Autorzy | Nota |
| [3] | [4] | Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
Notka
Hercegowina (s-ch. Hercegovina / Херцеговина) – region geograficzno-historyczny w Alpach Dynarskich, obejmujący południową część państwa Bośnia i Hercegowina.
W trakcie rozgrywek dyplomatycznych wielkich mocarstw na przełomie XIX i XX wieku nazwa regionu wraz z terminem Bośnia utrwaliła się jako określenia terytorium dawnego osmańskiego wilajetu bośniackiego w znanej dziś postaci – „Bośnia i Hercegowina”.
Nazwa
Nazwa krainy wywodzi się od zaczerpniętego z języka niemieckiego słowa herzog – książę, którego jako tytułu używał Vladislav Hercegović, władca średniowiecznego Księstwa świętego Sawy (w serbochorwackim Hercegovina Svetog Save obok Војводство Светог Саве).[1]
Historia
Główny artykuł: Povijest Hercegovine
Wcześniej nazywała się Zahumlje lub Humska zemlja. Historycznie rzecz biorąc, Hercegowina obejmowała także szersze obszary, aż do Glamoča także i Foče.[2]
Część rzymskiego Illyricum (rzymska prowincja Dalmacja), zachodnia Hercegowina znajdowała się pod panowaniem chorwackich władców narodowych, we wschodniej Hercegowinie powstają księstwa Travunja i Zahumlje (Humska zemlja).
Jej nazwa pochodzi od Stjepana Vukčića Kosačy (księcia od 1448 r.), gdy jej granice sięgają aż do Lim, na zachód do Cetiny i na północ do Uskoplje i na południe. do Boki; Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 1454 r. Aż do podboju tureckiego (1482 r.) rządzili głównie chorwaccy szlachcice Šubići, Nelipčići, Hranići, Kotromanići, Kosače i inni.
Na początku XIV. w., ważniejsze osady serbskie we wschodniej części, które również znajdują się pod panowaniem serbskim. Granice z Chorwacją (Dalmacją) zostały w zasadzie określone przez traktat pokojowy w Srijemskich Karlovci (1699), ale podobnie jak inne często ulegały zmianie, dzisiejsze rozgraniczenia zostały określone przez utworzenie Federacji Bośni i Hercegowiny oraz Porozumienie Pokojowe z Dayton.
Od 1878 do 1919 roku istniała w całości pod panowaniem austro-węgierskim, natomiast daleki wschód pod nazwą Stara Hercegowina znalazła się pod panowaniem Czarnogóry. W Królestwie Jugosławii dzieli się na banoviny, czyli pomiędzy banoviną Primorską i Zetską.
Od 1941 do 1945 w NDH (duże župy: Pliva i Rama, Hum i Dubrava). Od 1945 roku była częścią Bośni i Hercegowiny jako jedna z republik jugosłowiańskich aż do jej rozpadu, kiedy to Chorwaci uzyskali autonomię jednostka (Chorwacka Unia Herceg-Bośnia) uzyskuję niepodległość wraz z Bośnią i Hercegowiną jako państwo uznane na arenie międzynarodowej (1992).
W 18 gminach Hercegowiny (do 1991 r.) na 437 131 mieszkańców 47,2% stanowili Chorwaci, 25,9% Bośniacy i 21,3% Serbowie. W zachodniej Hercegowinie ponad 95% populacji to Chorwaci.[3] Dziś jest podzielony pomiędzy dwie jednostki: Federację Bośni i Hercegowiny oraz Republikę Serbską. W Federacji na terytorium Hercegowiny znajdują się Hercegbosanska, Zapadnohercegovačka i Hercegovačko-neretvanska županija.
Geografia
Granice regionu nie są jasno określone, tym samym podawana powierzchnia waha się znacznie w zależności od źródła – od 11 500 km2, tj. ok. 23% powierzchni państwa bośniackiego[4] – do ok. 12 300 km2, tj. 25% kraju[5].
Obszar Hercegowiny jest wyżynny, nie licząc doliny rzeki Neretwy. Największym miastem jest Mostar. Innymi dużymi miastami są Trebinje, Konjic i Čapljina.
Przełęcz Ivan sedlo (959 m) pomiędzy górami Bitovnja i Bjelašnica łączy dwie duże części kraju: Bośnię, która jest bardziej zaludniona i bogata w lasy i grunty orne na północy oraz mniejszą, nierówną Hercegowinę na południu.
Pasmo górskie Vran – Raduša – Vranica – Bitovnja – Bjelašnica – Treskavica – Zelengora – Maglić tworzy wyraźną naturalną granicę pomiędzy dwoma regionami BiH, Bośni i Hercegowiny. Z grubsza rzecz biorąc, górną Neretwę można uznać za naturalną północną granicę wschodniej Hercegowiny, ale na północnym wschodzie Hercegowina rozciąga się jeszcze dalej od Neretwy.
Hercegowina zajmuje około 22% powierzchni BiH, a udział w ogólnej liczbie mieszkańców wynosi około 10%.
Hercegowina położona jest pomiędzy dwoma obszarami: górzystym na północy i przybrzeżnym na południu. Wał górski o wysokości 2000 m n.p.m. utrzymuje przepływ śródziemnomorskich mas powietrza i zapewnia korzystne warunki klimatyczne dla rozwoju upraw roślinnych na terenie Hercegowiny.
Hercegowina zajmuje powierzchnię 11419 km2[6] czyli około 22,3% całkowitej powierzchni obecnego terytorium państwa Bośnia i Hercegowina. Inne źródła podają liczbę 12 276 km2, co stanowi 24% powierzchni państwa Bośnia i Hercegowina.[7]
Graniczy z Czarnogórą na wschodzie, Bośnią na północy (granica w Makljen – wszystko na północ od Makljen uważane jest za Bośnię, a wszystko na południe od niej to Hercegowina), z Završje (Livno, Tomislavgrad, Kupres) na północnym zachodzie i od na zachód, południe i południowy wschód z południową Chorwacją i częścią powierzchni wody Morza Adriatyckiego. Głównym ośrodkiem kulturalnym i administracyjnym jest miasto Mostar.
Geograficznie Hercegowina jest najbardziej zindywidualizowanym obszarem BiH. Na południe od najwyższej części zlewni Sawy i Adriatyku (Bjelašnica, Treskavica, Lelija, Maglić) obszar krasowy Hercegowiny schodzi w kierunku morza z dwoma głównymi fałdami: Rudine (do 700 m) i Humine (do 300 m) oraz wieloma mniejszymi , wydłużone pola w kierunku dynarskim i kotliny. Cały obszar łączy dolina Neretwy, której górna część wcina się w najwyższą krawędź gór. Suchy obszar dolnej Huminy wyróżnia się klimatem śródziemnomorskim, podczas gdy wyższy pas Rudiny charakteryzuje się mroźnymi zimami i chłodnymi latami.
W przeszłości Hercegowina była znacznie większym obszarem. Imotski wraz z całym polem Imotskim należał do Hercegowiny aż do 1717 roku, kiedy to podbili je Wenecjanie. Dzisiejszą granicę zachodniej Hercegowiny w kierunku Imotskiej Krajiny ustalił pokój w Požarevacu z 1718 r. Część wschodniej Hercegowiny (Nikšić) należała do Czarnogóry w 1878 r. na Kongresie w Berlinie. Części wschodniej Hercegowiny: Nikšić, Žabljak, Pljevlja itp., które dziś należą do Czarnogóry, nazywane są Starą Hercegowiną. Dziś toczy się postępowanie sądowe w sprawie powrotu z Czarnogóry przynajmniej niewielkiej części byłej Hercegowiny do Bośni i Hercegowiny.
Hercegowina jest zarówno górzysta, jak i nizinna, przybrzeżna i kontynentalna jednocześnie. Malownicze góry, siła napędowa Neretwy, pas przybrzeżny i błękitne morze nadają mu charakterystycznego i niepowtarzalnego piękna. Na stosunkowo niewielkim obszarze spotykamy bogactwo form rzeźbiarskich i geologicznych, krajobrazu i roślinności, różnorodną florę i faunę oraz unikalne zabytki historii i kultury: dwa piękne parki przyrody Hutovo Blato i Blidinje, które zdecydowanie warto poznać; Neum jako miejscowość nadmorska i Mostar jako centrum polityczne, gospodarcze, finansowe i kulturalne.
Góry
| Góra | Wysokość | Położenie na terenie gminy |
|---|---|---|
| Volujak | 2336 m | Gacko |
| Čvrsnica | 2228 m | Posušje, Jablanica |
| Prenj | 2103 m | Mostar, Jablanica i Konjic |
| Vran | 2074 m | Tomislavgrad i Jablanica |
| Velež | 1968 m | Mostar, Nevesinje |
| Visočica | 1967 m | Konjic |
| Raduša | 1956 m | Prozor-Rama |
| Crvanj | 1921 m | Nevesinje, Kalinovik |
| Orjen | 1894 m | Trebinje |
| Bjelašnica | 1867 m | Gacko, Nevesinje |
| Lovnica | 1856 m | Konjic |
| Ljubuša | 1797 m | Tomislavgrad, Prozor-Rama, Kupres |
| Čabulja | 1786 m | Mostar |
| Baba-Planina | 1735 m | Bileća, Gacko |
| Rujište | 1703 m | Mostar |
| Bitovnja | 1700 m | Konjic, Kreševo |
| Živanj | 1696 m | Gacko |
| Kapić | 1644 m | Gacko |
| Mjedena Glava | 1602 m | Gacko |
| Javor | 1553 m | Gacko, Nevesinje |
| Ivan planina | 1534 m | Hadžići, Konjic, Kreševo |
| Baćina | 1530 m | Prozor-Rama |
| Štitar | 1469 m | Posušje |
| Zavelim | 1364 m | Posušje |
| Leotar | 1244 m | Trebinje |
Najwyższe góry Gór Dynarskich w Bośni i Hercegowinie (Treskavica, Lelija, Bjelašnica, Zelengora, Maglić itp.) wznoszą się w formie wysokiego wału na granicy z Bośnią i Czarnogórą. W zlewni środkowej Neretwy znajdują się najwyższe góry w Hercegowinie: Čvrsnica, Prenj, Čabulja i Velež.
Rzeki
Jeziora
| Jezioro | Położenie na terenie gminy | km2 | Wysokość | Głębokość |
|---|---|---|---|---|
| Blidinje jezero | Posušje, Tomislavgrad | 3,2 | 1180 | 4,5 |
| Boračko jezero | Konjic | 0,26 | 402 | 17,1 |
| Buško jezero | Tomislavgrad, Livno | 55,8 | 716 | 17 |
| Jablaničko jezero | Jablanica, Konjic, Prozor-Rama | 13,3 | 270 | 70 |
| Ramsko jezero | Prozor-Rama | 15,5 | 550 | 90 |
Miasta
Niska Hercegovina (946 km2) należy do obszaru śródziemnomorskiego. Składa się z wapiennych równin, pól krasowych (Duvanjsko polje, Posuško polje, Popovo polje, część Imotsko-bekijskoga polja itp.) i nizin wzdłuż rzeki Neretwy i jej dopływów. Wypływa na wybrzeżu Adriatyku w pobliżu zatoki Neum-Klek. Rozwijała się tu uprawa winorośli i sadownictwa (wiśnie, brzoskwinie, figi, migdały), uprawa warzyw i tytoniu.
Visoka Hercegovina (4245 km2) jest częścią regionu wysokiego krasu. Obejmuje górne i środkowe dorzecze Neretwy, góry Čvrsnica, Prenj, Lelija, Zelengora itp. oraz pola Nevesinjsko (188 km2) i Gatačko (57 km2). Rozwinęła się hodowla zwierząt (owce, bydło). W Hercegowinie występują złoża węgla brunatnego. Oprócz Neretwy najważniejszą rzeką jest Trebišnjica (zapadlisko). Klimat subśródziemnomorski; góry krasowe mają klimat górski. Mostar (największe miasto), Trebinje, Ljubuški, Čapljina, Posušje.[3]
Ludność
Według spisu ludności z roku 1991, ostatniego sprzed wojny w Bośni, która skutkowała licznymi czystkami etnicznymi i przemieszczeniami ludności, Hercegowina liczyła 437?095 mieszkańców. 27,2% deklarowało się jako Chorwaci, 25,8% – Boszniacy, 21,3% – Serbowie, 21,3% – Jugosłowianie. Pozostałe 1,4% nie podało swojej narodowości.[8]
- Chorwaci głównie zamieszkiwali obszar przy granicy chorwackiej wokół Mostaru, Ljubuški, Širokiego Brijegu, Čitluku, Grude, Posušji, Čapljiny, Neum, Stolacu, Livna, Ravna, Tomislavgradu oraz Prozor-Rama,
- Boszniacy żyją głównie w dolinie Neretwy, tj. Mostarze, Konjicia i Jablanicy, a także w znaczących grupach w Stolacu, Čapljinie i Prozor-Rama, nieliczni także wokół Nevesinji, Gacka i Trebinji,
- Serbowie przeważają we wschodniej Hercegowinie w miejscowościach jak Berković, Bilećy, Gacka, Istočnego Mostaru, Ljubinji, Nevesinji czy Trebinji.
Literatura
- Moačanin, Nenad. Upravna podjela hrvatskih zemalja u sklopu Osmanskoga Carstva u: Mirošević, Franko (ur.); Goldstein, Ivo; Grgin, Borislav; Moačanin, Nenad; Potrebica, Filip; Pavličević, Dragutin; Vranješ-Šoljan, Božena; Kolar-Dimitrijević, Mira; Klemenčić, Mladen; Rogić, Veljko; Gmajnić, Ladislav. Hrvatske županije kroz stoljeća, Školska knjiga i Zavod za hrvatsku povijest Filozofskoga fakulteta Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb, 1996., ss. 39-47, (szczególnie 39, 40 i 46), ISBN 953-0-61367-9.
Przypisy
- ↑ John V.A. Fine, "The Medieval and Ottoman Roots of Modern Bosnian Society", in Mark Pinson, ed., The Muslims of Bosnia-Herzegovina: Their Historic Development from the Middle Ages to the Dissolution of Yugoslavia, Harvard Middle East Monographys 28, Harvard University Center for Middle Eastern Studies, 2nd ed, 1996. ISBN 0932885128, s. 11
- ↑ Thiers, H. Serbie, son passé et son avenir, Pariz, 1862.
- ↑ 3,0 3,1 Opća i nacionalna enciklopedija - Hercegovina
- ↑ Velagić, Adnan. Administrativno uređenje Hercegovine od 1945. do 1952. godine], [w:] Most - časopis za obrazovanje, nauku i kulturu, Mostar, październik 2005, br. 191., ss. 82-84., ISSN 0350-6517.
- ↑ Dictionary, Encyclopedia and Thesaurus - The Free Dictionary [dostęp:2014-10-24]
- ↑ Velagić, Adnan. Administrativno uređenje Hercegovine od 1945. do 1952. godine, [w:] Most - časopis za obrazovanje, nauku i kulturu, Mostar, listopada 2005, br. 191, ss. 82-84, ISSN 0350-6517.
- ↑ xxxxxx. Ekonomska regija Hercegovina,[nieaktywny link] Regionalna razvojna agencija za Hercegovinu (REDAH) u suradnji s EU RED Project, Mostar, listopad 2004, ss. 24-26.
- ↑ Ethnic composition of Bosnia-Herzegovina population, by municipalities and settlements, 1991. census, Zavod za statistiku Bosne i Hercegovine - Bilten no. 234, 1991, Sarajewo.
