Historia Međimurja

Strona	Autorzy	Nota
[1]	[2]	Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka

Prehistoria

Međimurje było zamieszkane od czasów starożytnych, dzięki sprzyjającym warunkom życia. Jest tu kilka stanowisk z epoki kamienia łupanego, ale jedyną osadą z tego okresu, która została do tej pory zbadana, jest Goričan. Archeolodzy zbadali stanowiska z epoki metalu znacznie dokładniej i z tych okresów znaleźliśmy narzędzia, pieniądze, biżuterię, przedmioty kultu, liczne przedmioty ceramiczne i w pełni zachowane szkielety ludzkie.

Međimurje je naseljeno od najstarijih vremena, zahvaljujući pogodnim uvjetima za život. Iz kamenog doba ima više nalazišta, ali jedino dosad istraženo naselje iz tog razdoblja je Goričan. Arheolozi su puno detaljnije obradili nalazišta iz metalnih doba, pa iz tih razdoblja imamo nalaze oruđa, novca, nakita, kultne predmete, brojne keramičke predmete te u potpunosti sačuvane skelete ljudi.

Pierwsze osady ludzkie na tym obszarze można znaleźć w epoce neolitu, około 7000 lat temu. Niełatwo jest zidentyfikować strukturę etniczną ludzi z tych okresów, więc istnieje tylko legenda o neolitycznym stanowisku Ferenčica, niedaleko Prelogu, która wspomina o złych, brutalnych ludziach. W epoce żelaza plemiona można zidentyfikować jako Celtów i Pannonów, później zniewolonych przez Rzymian.

Prve ljudske naseobine na tom području mogu se pronaći u vremenu mlađeg kamenog doba, prije otprilike 7000 godina. Nije lako identificirati etničku strukturu ljudi iz tih razdoblja, tako da o nalazištu iz neolitika Ferenčica, pokraj Preloga, postoji samo legenda, koja spominje loše, nasilne ljude. U razdoblju željeznog doba plemena se mogu identificirati kao Kelti i Panoni, kasnije porobljeni od Rimljana.

Starożytne czasy

Feudalni władcy Medzimurja od rozwiniętego średniowiecza do XX wieku

Pavlinski samostan Sveta Jelena została założona w XIV wieku i została zniszczona podczas trzęsienia ziemi w 1880 roku

W czasach starożytnych, które rozpoczęły się w Medzimurju wraz z nadejściem panowania rzymskiego w I wieku, Medzimurje miało duże znaczenie komunikacyjne na drodze do Panonii, czyli Limes. Tak więc przy przeprawie przez rzekę Murę powstało najważniejsze starożytne miejsce – Halicanum (łac. Halicanum) – w miejscu, w którym dziś znajduje się Sveti Martin na Muri. Wśród cennych pozostałości archeologicznych wyróżnia się ołtarz dobroczynnego konsula Titusa Caeserniego Marcellinusa i brązowy posąg Herkulesa.

U antičko doba, koje u Međimurju započinje dolaskom rimske vlasti tijekom 1. st., Međimurje ima istaknutu prometnu važnost na putu prema Panoniji, odnosno Limesu. Tako je na prijelazu preko rijeke Mure nastao najznačajniji antički lokalitet – Halikan (lat. Halicanum) - na mjestu gdje se danas nalazi Sveti Martin na Muri. U nizu vrijednih arheoloških ostataka ističu se žrtvenik beneficijarnog konzula Tita Cezernija Marcelina i brončana statua Herkula.

Medzimurje zostało wspomniane w pismach geografa Strabona w I wieku jako Insula intra Dravam et Muram (wyspa między Drawą a Murą).

Međimurje je spomenuto u spisima zemljopisca Strabona, u 1. st., kao Insula intra Dravam et Muram, (otok između Drave i Mure).

Średniowiecze

W średniowieczu nastąpił pewien upadek kultury materialnej, a nowością były ufortyfikowane grody, z których niektóre pod koniec średniowiecza przekształciły się w osady. Budynki, które powstały, były twierdzami, budynkami religijnymi lub domami chłopskimi, zbudowanymi z drewna i pokrytymi słomą. Często znajdowano broń, która charakteryzowała ten okres, ponieważ przez Medzimurje przechodzili Awarowie, Węgrzy, Mongołowie i inne ludy koczownicze, dla których wojna była jedyną formą gospodarki.

U srednjem vijeku došlo je do stanovitog opadanja materijalne kulture, a novost predstavljaju utvrđena gradišta, od kojih će neka krajem srednjeg vijeka prerasti u naselja. Građevine koje se grade su utvrde, sakralni objekti ili seljačke kuće, sagrađene od drveta i pokrivene slamom. Česti su nalazi oružja, koje je obilježilo to razdoblje, jer Međimurjem su prolazili Avari, Mađari, Mongoli i drugi nomadski narodi, kojima je rat bio jedina vrsta privrjeđivanja.

Rok 1094 był rokiem założenia diecezji w Zagrzebiu, do której należy również Medzimurje. Od tego czasu Medzimurje miało bliskie związki z nowo założonym miastem, które nigdy nie ustały, pomimo licznych prób jego zniszczenia. Pierwszy pisemny dokument o Medzimurju pochodzi z 1203 r., kiedy król Emeryk rozwiązał kwestie podatkowe mieszkańców Mihovljani. W tym okresie Medzimurje należało na przemian do różnych rodów szlacheckich, wśród których niewątpliwie wyróżnia się słynna rodzina Zrinskich.

Godina 1094. je godina utemeljenja biskupije u Zagrebu, u koju pripada i Međimurje. Od tog doba Međimurje je imalo prisne veze s novoosnovanim gradom, koje nikad nisu prestale, unatoč mnogobrojnim pokušajima da se unište. Prvi pisani dokument o Međimurju je iz 1203., kada kralj Emerik rješava porezna pitanja stanovnika Mihovljana. U tom razdoblju Međimurje je naizmjence pripadalo različitim plemićkim obiteljima, među kojima se nedvojbeno ističe poznata obitelj Zrinski.

Grof Juraj IV. Zrinski, pan Medzimurja wydał 29 maja 1579 r. przywileje dla obywateli Čakovca

W XIII wieku powstały lokalne rdzenie niektórych dzisiejszych osad, z których Čakovec stał się najważniejszy, dzięki temu, że zazwyczaj mieszkali tam panowie Međimurja. Miasto Čakovec zostało nazwane na cześć Dimitrija Čaka, który na początku XIII wieku zbudował mury obronne, które mieszkańcy naturalnie nazwali Čakijeva utvrda w 1328 roku. Dekretem wydanym przez króla Karola Roberta w 1333 roku ufortyfikowany rdzeń został uznany za ośrodek ważniejszy od innych miejsc. Miasto zostało później podarowane chorwackiemu banowi Stjepanowi I Lackovićowi, członkowi wpływowej rodziny Lacković.

Tijekom trinaestog stoljeća stvorene su lokalne jezgre nekih današnjih naselja, od kojih će Čakovec postati najvažnije, zahvaljujući činjenici da gospodari Međimurja obično tamo žive. Grad Čakovec je dobio ime po Dimitriju Čaku, koji je početku trinaestog stoljeća podigao obrambene zidine, koje su žitelji 1328. godine prirodno imenovali Čakijeva utvrda. Dekretom ispostavljenim od kralja Karla Roberta, 1333., godine, utvrđena je jezgra obznanjena kao središte važnije od ostalih mjesta. Grad je kasnije dobio na dar hrvatski ban Stjepan I. Lacković, član utjecajne obitelji Lacković.

Główny artykuł: Stari grad Čakovec

Nowa Era

Szybki rozwój Čakovca rozpoczął się w połowie XVI wieku za sprawą rodu Zrinskich, a rok 1579 był szczególny, kiedy to twierdza zamieszkana przez rzemieślników i kupców otrzymała prawo do handlu, co prawnie ustanowiło strukturę miasta i uczyniło twierdzę Čakovca miastem. Trzęsienie ziemi w 1738 roku spowodowało duże szkody w Čakovcu. Rodzina Althan, która wówczas była właścicielem miasta, ciężko pracowała, aby je odbudować, ale pożar w 1741 roku dodatkowo uszkodził miasto. Od tego czasu zamek zaczął tracić na znaczeniu, podczas gdy miasto z jego mieszkańcami i działalnością obywatelską zaczęło zyskiwać na znaczeniu.

Brz razvoj Čakovca počinje sredinom šesnaestog stoljeća, radom Zrinskih, dok je posebna bila godina 1579., kada je utvrda, napučena obrtnicima i trgovcima, dobila pravo trgovati, čime je pravno obznanjena gradska struktura te je Čakijeva utvrda postala grad. Golemu je štetu Čakovcu načinio zemljotres 1738. godine. Obitelj Althan, koja je u to doba posjedovala grad, umnogome je radila na njegovoj obnovi, no 1741. požar dodatno ranjava grad. Od tog doba dvorac počinje gubiti na važnosti, dok grad s ljudima i civilnim aktivnostima počinje bivati značajniji.

Medzimurje znajdowało się pod rządami różnych mocarstw, obszar o dużym znaczeniu militarnym na drodze między Wiedniem a Konstantynopolem. Udało mu się przetrwać nawet wtedy, gdy sąsiedni region Węgier (z siedzibą w Velika Kaniža) znajdował się pod panowaniem tureckim w XVII wieku, a po oblężeniu i upadku twierdzy Novi Zrin nad Murą, największe niebezpieczeństwo stanowili Osmanowie. Oprócz strategicznego położenia militarnego obszar ten znajdował się na skrzyżowaniu dróg, był miejscem handlu, rozwoju rzemiosła i wymiany towarów i idei. Najważniejszym okresem był XVI i XVII wiek, za rządów książąt Zrinskich, chorwackich dowódców wojskowych i intelektualistów, którzy przyczynili się materialnie i duchowo do rozwoju tego obszaru. Na froncie kulturalnym ważnym wydarzeniem było założenie drukarni w Nedelišće w XVI wieku.

Međimurje je bilo pod vlašću različitih sila, područje s velikim vojnim značenjem na putu između Beča i Carigrada. Uspjelo se održati i u vrijeme dok je susjedno područje Ugarske (sa sjedištem u Velikoj Kaniži) bilo u 17. stoljeću pod turskom vlašću, a nakon opsade i pada tvrđave Novi Zrin na Muri prijetila najveća opasnost od Osmanlija. Osim vojnostrateškog položaja, područje je bilo na raskrižju putova, mjesto trgovine, razvoja obrta te razmjene roba i ideja. Najznačajnije je doba 16. i 17. stoljeće, za vrijeme vlasti knezova Zrinskih, hrvatskih vojskovođa i intelektualaca, koji su kraju pridonijeli materijalno i duhovno. Na kulturnom planu veliki događaj predstavlja osnivanje tiskare u Nedelišću, u 16. st.

Przedstawiają śmierć bana Nikole Zrinskog Čakovečkog w polowaniu na vepra w kuršanečkom lugu 18 listopada 1664 r.

Po upadku Zrinskich i zajęciu ich majątków w 1671 r. Medzimurje było rządzone przez króla lub różnych feudałów wyznaczonych przez króla (markiza Turinetti di Prié, Ivana Čikulina, hrabiów Althanni, Feštětića). Chociaż Węgrzy już je rościli, Medzimurje było częścią Węgier od 1720 r. W 1848 r. ban Josip Jelačić wypowiedział wojnę Węgrom 7 września, po nieudanych negocjacjach z Węgrami, a 11 września z około 50 000 żołnierzy przekroczył Drawę. Wojskowo przyłączył Medzimurje z powrotem do Chorwacji, pod mottem Zrinskich: „Co Bóg da i szczęście bohatera!”. Pozostało pod rządami Chorwacji do 1861 r.

Nakon sloma Zrinskih i okupacije njihovih posjeda, 1671., Međimurjem su vladali ili kralj ili razni feudalni gospodari, koje je kralj odredio (markiz Turinetti di Prié, Ivan Čikulin, grofovi Althanni, Feštetići). Premda su ga Mađari već ranije svojatali, Međimurje se od 1720. godine nalazi u sastavu Ugarske. Godine 1848., ban Josip Jelačić je dana 7. rujna, nakon neuspješnih pregovora s Mađarima, izjavio rat Ugarskoj i 11. rujna s približno 50.000 vojnika prešao Dravu. Vojnim putem pripojio je Međimurje ponovno Hrvatskoj, i to pod zrinskim geslom: "Što Bog da i sreća junačka!". Ono ostaje pod hrvatskom vlašću sve do 1861.

Główny artykuł: Hrvatska u Revoluciji 1848.

Pomimo późniejszych wysiłków władz węgierskich, aby stłumić chorwackie nastroje narodowe, z czasem pojawiało się coraz więcej chorwackich intelektualistów, opowiadających się za bliższym związkiem z Chorwacją. W czasie aneksji Węgier, chorwacka świadomość narodowa była szczególnie pielęgnowana przez Kościół Katolicki, poprzez chorwackich księży i język chorwacki w nabożeństwach.

Usprkos kasnijim nastojanjima mađarskih vlasti da suzbiju hrvatski nacionalni osjećaj, s vremenom su se javljali sve brojniji hrvatski intelektualci, koji su se zalagali za što čvršće povezivanje s Hrvatskom. U vrijeme mađarske aneksije hrvatsku nacionalnu svijest je naročito očuvala Katolička crkva, putem hrvatskih svećenika i hrvatskog jezika u bogoslužju.

Kluczową działalnością dla większości ludności jest nadal rolnictwo. Rzemiosło, które jest zorganizowane w cechach, również stale się rozwija. Ciekawym zajęciem z tamtych czasów, które dziś prawie całkowicie zanikło, jest płukanie złota z rzek. Podejmowane są również próby organizacji nauczania szkolnego, a punktem zwrotnym jest okres terezjański, kiedy powstają liczne budynki szkolne, a założenie Kolegium Nauczycielskiego w Čakovcu jest szczególnie cenne.

Ključna djelatnost za većinu stanovništva još uvijek je poljoprivreda. Stalno se razvija i obrtništvo, koje je organizirano u cehovima. Zanimljivo zanimanje onog vremena, danas gotovo u potpunosti nestalo, je ispiranje zlata iz rijeka. Postoje i pokušaji organiziranog izvođenja školske nastave, a preokret se zbiva u terezijanskom razdoblju, kad se grade brojne školske zgrade, a posebno je vrijedno utemeljenje Visoke učiteljske škole u Čakovcu.

W 1860 r. obszar ten otrzymał swoją pierwszą linię kolejową, w 1889 r. drugą, a w 1893 r. wprowadzono elektryczne oświetlenie miejskie w Čakovcu.

Godine 1860. kraj dobiva prvu željezničku prugu, 1889. i drugu, a u 1893. uvedena je u Čakovcu gradska električna rasvjeta.

W 1880 r. Josip Margitaj (urodzony jako Jožef Majhon) zorganizował węgierską propagandę w Medzimurju i wymyślił koncepcję języka medzimurskiego, który byłby odrębną słowiańską rodziną językową i nie byłby powiązany z językami południowosłowiańskimi. Sam Margitaj pisał w medzimurskim dialekcie kajkawskim, aby zwabić mieszkańców Medzimurja do asymilacji. Działania Margitaja nie miały na celu zachowania kajkawskiego dialektu języka chorwackiego

1880. godine Josip Margitaj (rođ. Jožef Majhon) je organizirao mađaronsku propagandu u Međimurju i izmišljao pojam megyimurszkog jezika koji bi bio nekakva zasebna slavenska jezična porodica i koji nije srodan južnoslavenskim jezicima. Sami Margitaj je pisao na međimurskoj kajkavštini da bi navukao stanovnike Međimurja u asimilaciju. Margitajeva djelatnost nije imala namjeru očuvati kajkavsko narječje hrvatskog jezika.

Dr Ivan Novak był głównym organizatorem oslobođenja Međimurja od węgierskich władz okupacyjnych w Wigilię Bożego Narodzenia 1918 r

XX wiek

Po upadku monarchii A-U w 1918 r. wybuchło powstanie przeciwko rządowi węgierskiemu. Splądrowano urzędy państwowe i różnych zamożnych ludzi, głównie kupców i szlachtę. Węgierska policja, z pomocą żołnierzy powracających z pola bitwy, szybko stłumiła bunt i zaczęła strzelać do rabusiów, a także niewinnych ludzi. Ponieważ armia serbska nie chciała przekroczyć rzeki Drawy, która była oficjalną linią podziału, Rada Ludowa w Zagrzebiu zorganizowała dwukrotnie wysiedlenie Węgrów z Medzimurja. Drugie, dowodzone przez Slavko Kvaternika, zakończyło się sukcesem.

Nakon pada A-U Monarhije, 1918., izbija ustanak protiv mađarske vlasti. Pljačkaju se državni uredi i razni bogataši, uglavnom trgovci i plemstvo. Mađarsko oružništvo, uz pomoć vojnika koji su se vraćali s bojišta, brzo guši pobunu te počinje sa strijeljanjem pljačkaša, ali i nedužnih ljudi. Pošto srpska vojska nije htjela prijeći Dravu, koja je bila službena crta razdvajanja, Narodno vijeće u Zagrebu je u dva navrata organiziralo protjerivanje Mađara iz Međimurja. Drugi, pod vodstvom Slavka Kvaternika, bio je uspješan.

Główny artykuł: Oslobađanje Međimurja

9 stycznia 1919 r. w Čakovcu odbyło się Wielkie Zgromadzenie Narodowe, w obecności 10 000 mieszkańców Medzimurja, podczas którego po mszy świętej na placu Franciszkańskim przyjęto uchwałę o odłączeniu Medzimurja od Węgier i jego aneksji do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Ten dzień jest dziś obchodzony jako Dzień Uchwały o odłączeniu Medzimurja od państwa węgierskiego. Medzimurje pozostało częścią tego państwa, które później dwukrotnie zmieniło nazwę, najpierw na Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a następnie na Królestwo Jugosławii, aż do 1941 r., kiedy to po kwietniowej okupacji przestało istnieć. W okresie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców Medzimurje było częścią regionu mariborskiego, z siedzibą powiatu w Čakovcu i Prelogu (1922–1929), następnie częścią Sawej Banowiny do 1939 r. i ostatecznie Banowiny Chorwacji.

Dana 9. siječnja 1919. održana je u Čakovcu, u nazočnosti 10.000 žitelja Međimurja, Velika narodna skupština, kada je na Franjevačkomu trgu, nakon svete mise, usvojena Rezolucija o odcjepljenju Međimurja od Mađarske i pripajanju Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca. Taj se dan danas obilježava kao Dan donošenja Rezolucije o odcjepljenju Međimurja od mađarske države. U sastavu te države, koja je dva puta kasnije mijenjala ime, prvo u Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a zatim u Kraljevina Jugoslavija, Međimurje ostaje sve do 1941., kada je, nakon travanjske okupacije, ista prestala postojati. U vrijeme Kraljevine SHS Međimurje je bilo dio Mariborske oblasti, sa sjedištima kotara u Čakovcu i Prelogu (1922. – 29.), zatim je dio Savske banovine do 1939. i na kraju Banovine Hrvatske.

Niecały dzień po rozpoczęciu wojny kwietniowej Chorwaci w całej Chorwacji proklamowali Chorwację, a 7 kwietnia 1941 r. farmaceuta Košak w Čakovcu wydał Proklamację o przejęciu władzy w Medzimurju. Mimo to wojska węgierskie zajęły Medzimurje. Przez cztery lata Medzimurje było częścią Węgier, w starym komitacie Zala, a NDH „ustanowiło” je jako integralną część komitatu Wielkiego Zagorja, z administracją powiatową dla Čakovca i Prelogu w Varaždinie. Pod koniec II wojny światowej, w wyniku działań militarnych armii alianckich, 16. Dywizji Bułgarskiej, która zajęła Čakovec 6 kwietnia 1945 r., oraz lokalnych partyzantów, powrócił do Jugosławii, która była wówczas komunistyczna, a stając się częścią ówczesnej federalnej Chorwacji, dzieli się swoją historią. Dziś stanowi jeden z chorwackich powiatów.

Niti dan od početka Travanjskog rata, Hrvati diljem Hrvatske proglašavaju Hrvatsku, a ljekarnik Košak u Čakovcu 7. travnja 1941. izdaje Proglas o preuzimanju vlasti u Međimurju. Mađarske snage ipak zauzimaju Međimurje. Četiri godine Međimurje se nalazi u sastavu Mađarske, u staroj županiji Zala, a NDH ga "konstatira" kao sastavni dio Velike župe Zagorje, s kotarskim upravama za Čakovec i Prelog u Varaždinu. Krajem Drugoga svjetskog rata, vojnom akcijom savezničkih vojski, 16. bugarske divizije koja je zauzela Čakovec 6. travnja 1945, i domaćih partizana, ponovno je vraćeno u sastav Jugoslavije, koja je tad bila komunistička, te ušavši u sastav tadašnje federalne Hrvatske, dalje dijeli njezinu povijest. Danas čini jednu od hrvatskih županija.

W XX wieku w Medzimurju zbudowano drogi, fabryki, budynki o różnym przeznaczeniu, wprowadzono elektryfikację, eksploatowano ropę naftową, gaz i węgiel. Rozwijano obiekty kulturalne, artystyczne i sportowe, edukowano wszystkie dzieci, a także odgrywały ważną rolę gaszenie pożarów i łowiectwo, które miały charakter masowy. W tym okresie Medzimurje było również wielokrotnie nawiedzane przez klęski żywiołowe: pożary, susze, powodzie i konkretne wypadki w szybach górniczych, które często zabierały ludzkie życie. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności jest to, że liczne choroby zostały stłumione przez rozwój opieki medycznej i warunków higienicznych, a niektóre, takie jak złośliwa trachoma, zostały całkowicie wyeliminowane. Niestety, z powodu ubóstwa i niedorozwoju, a także dużego wzrostu populacji, wystąpiło wyraźne zjawisko masowej emigracji do pracy za granicą, aż do Ameryki i Australii.

U 20. stoljeću u Međimurju se grade prometnice, tvornice, zgrade različite namjene, provodi se elektrifikacija, eksploatiraju se nafta, plin i ugljen. Razvijaju se kulturni, umjetnički i športski sadržaji, sva djeca se školuju, a važnu ulogu imaju i vatrogastvo i lovstvo, koji su masovnog karaktera. I u tom razdoblju Međimurje je više puta stradalo od elementarnih nepogoda: požara, suša, poplava, a specifične su nesreće u rudarskim oknima, koje su često uzimale ljudske živote. Sretna je okolnost da su suzbijene brojne bolesti razvojem medicinske zaštite i higijenskih uvjeta, a neke su, poput zloćudnog trahoma, u potpunosti iskorijenjene. Nažalost, zbog siromaštva i nerazvijenosti te k tomu velika porasta broja stanovništva, izražena je pojava masovna odlaska na rad u inozemstvo, sve do Amerike i Australije.