Tekst źródłowy strony IV. Béla magyar király

[[Kategoria:0hun]]
[[Kategoria:Strony importowane z polskiej Wikipedii]]
{{Uwaga polska|
|strona  = https://pl.wikipedia.org/wiki/Bela_IV
|autorzy = https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bela_IV&action=history
|nota    = polski
}}

{|
|
|}

{|
 |-style="vertical-align:top;"
 |

[[Plik:Nte-kir-4bela.jpg|thumb|Pomnik Beli IV w Narodowym Parku Historycznym w Ópusztaszer na [[Węgry|Węgrzech]]]]
'''Bela IV''', węg. IV. Béla'' (ur. [[1206]], zm. [[3 maja]] [[1270]]) – [[Władcy Węgier|król Węgier i Chorwacji]] w latach 1235–1270 z dynastii [[Arpadowie|Arpadów]].

== Życiorys ==
Bela urodził się w 1206. Był synem króla [[Andrzej II węgierski|Andrzeja II]]. W 1213, gdy miał 7 lat, jego matka, [[Gertruda z Meran]], została zamordowana. Ojciec próbował pomścić żonę, jednak nie powiodło mu się i po jego śmierci w 1235 obowiązek pomszczenia królowej Gertrudy spoczął na Beli, który zrobił to w 1236, 23 lata po śmierci matki.

Po śmierci ojca w 1235 Bela w wieku 29 lat został koronowany na [[król]]a [[Węgry|Węgier]]. W trzecim roku jego panowania, w 1238 na [[Węgry]] najechało plemię [[Połowcy|Połowców]], którzy uciekali przed hordami [[Mongołowie|Mongołów]]. Bela obmyślił sojusz z tym barbarzyńskim szczepem, udzielając im azylu w swym państwie oraz wzmacniając przymierze przez ożenek swojego syna, Stefana, z córką [[Chan (władca)|chana]] Połowców, [[Kocjan (chan)|Kutena]]. Oprócz tego na rozkaz Beli Połowcy zostali ochrzczeni i przyjęli [[chrześcijaństwo]].

=== Przed inwazją [[Mongołowie|Mongołów]] ===
Z małym powodzeniem Bela próbował przywrócić dawną świetność [[Węgry|Węgrom]] poprzez odzyskanie utraconych terenów. Jego działalność nie podobała się węgierskim możnowładcom i magnatom, kiedy [[Mongołowie]] już przemierzali [[Europa|Europę]] na [[Strony świata|zachód]]. W związku z zagrożeniem ze strony hord niepokojowo nastawionych Azjatów Bela rozkazał magnatom, aby zjednoczyli siły i przygotowali się do obrony [[Węgry|Węgier]] przed [[Mongołowie|Mongołami]]. Wystosował też listy do [[Grzegorz IX|papieża Grzegorza IX]] oraz do [[cesarz]]a [[Fryderyk II Hohenstauf|Fryderyka II]] z prośbą o pomoc i wsparcie, lecz nie otrzymał żadnej odpowiedzi.

W 1241 na [[Węgry]] najechali Mongołowie. Bela od razu wyruszył ze swoją armią na wojnę z nimi. Stoczył z Mongołami wiele bitew. 11 kwietnia 1241 wojska Beli zmierzyły się z Mongołami w [[Bitwa na równinie Mohi|bitwie pod Mohi]]. Zwyciężyli Mongołowie, co miało wielki wpływ na dalsze losy ich inwazji na [[Europa|Europę]]. Przed bitwą węgierscy magnaci zamordowali [[Kocjan (chan)|Kocjana]], chana Połowców.
W obliczu wielkiego zagrożenia Bela uciekł do [[Austria|Austrii]], a potem do [[Dalmacja|Dalmacji]], gdzie schronił się w [[Trogir]]ze.

=== Po inwazji Mongołów ===
[[Plik:Budapest heroes IV Bela.jpg|thumb|left|250px|Pomnik Beli IV na Placu Bohaterów w [[Budapeszt|Budapeszcie]]]]
Mongołowie wybili prawie połowę populacji [[Węgry|Węgier]] i zrównali z ziemią węgierskie miasta. Byli na [[Węgry|Węgrzech]] ponad rok, dopóki w 1242 dowiedzieli się, że w [[Mongolia|Mongolii]] zmarł ich przywódca, [[Ugedej]]. Wycofali się z Węgier i Bela powrócił do swego kraju. Po powrocie do władzy Bela rozpoczął odbudowę kraju – w okolicach granic Węgier zbudował bardzo dobrze zorganizowany system fortec i zamków oraz stworzył dużą armię w razie ewentualnego powrotu Mongołów. Odbudował wiele miast i zbudował wiele nowych zamków; właśnie za to otrzymał od historyków przydomek '''Wielki''' ({{w języku|hu|Nagy}}).

Po zakończeniu wojny z Mongołami Bela prowadził jeszcze dwie [[wojna|wojny]]. W 1242 rozpoczął się konflikt z księciem Austrii i Styrii [[Fryderyk II Bitny|Fryderykiem II Bitnym]] z dynastii [[Babenbergowie|Babenbergów]]. Wojna, w której Bela bohatersko zwyciężył, trwała do 1246 gdy pokonał Fryderyka w [[Bitwa nad Litawą|Bitwie nad Litawą]]. Drugą wojnę rozpoczął w 1252 z [[Przemysł Ottokar II|królem Czech Ottokarem II]] o tereny księstwa [[Styria|Styrii]] i [[Austria|Austrii]], które pragnął opanować. Tę wojnę Bela przegrał, pokonany w [[Bitwa pod Kressenbrunn|bitwie pod Kressenbrun]] w wyniku czego utracił Styrię.

Ostatnie lata życia Beli zostały „zepsute” przez [[bunt]] jego syna Stefana, który zażądał od ojca, aby ten podzielił [[Węgry]] na dwa królestwa i oddał mu jedno. Bela, pokonany musiał się na to zgodzić. Stefan i Bela rządzili dwoma niezależnymi państwami – o różnych stolicach i o innej polityce.

W 1267 Bela IV podpisał wraz z synem, [[Stefan V węgierski|Stefanem V]] tzw. ''Złotą Bullę'', która ustanawiała nowe [[prawo]] na [[Węgry|Węgrzech]], a co najważniejsze, dzieliła społeczność na [[Stan (zbiorowość społeczna)|stan]] magnacki i stan szlachecki, stwarzała [[szlachta|szlachtę]] węgierską i przyznawała jej bardzo liczne prawa (nawet możliwość wypowiedzenia [[król]]owi posłuszeństwa), co jednocześnie ograniczało władzę króla. [[Dokument]] ten miał ogromny wpływ na późniejszą [[historia|historię]] [[Węgry|Węgier]] {{osobny artykuł|Złota Bulla Beli IV}}

Bela IV zmarł 3 maja 1270, w wieku 64 lat. Jego następcą został jego syn, Stefan V.

== Genealogia ==
Bela IV miał dwóch synów i osiem córek, z czego dwie zostały później [[kanonizacja|kanonizowane]], jedna [[beatyfikacja|beatyfikowana]], a inne dwie zmarły jeszcze w [[dzieciństwo|dzieciństwie]]. Dwie córki Beli zostały wydane za [[Książę|książąt]] [[Polska|polskich]].

<!-- to drzewo genealogiczne zostało wygenerowane skryptem, jeżeli potrzebujesz podobne, skontaktuj się z wikipedystą WarX lub Wiktoryn--><!-- Przodkowie -->
{| width="100%" style="text-align:center; vertical-align:middle;" cellspacing="0" cellpadding="0"
|-
| colspan="2"| [[Bela III]]<br />[[Władcy Węgier|król Węgier]]<br />ur. 1148<br />zm. 1196
| colspan="2"|
| colspan="2"| Agnieszka de Chatillion<br />[[Księstwo Antiochii|księżna Antiochii]]<br />ur. około 1145<br />zm. około 1180
| colspan="2"|
| colspan="2"| Bertold IV Bawarski<br />książę Meranu<br />ur. ???
| colspan="2"|
| colspan="2"| Agnieszka Miśnieńska<br />ur. ???
|-
| style="border-right:1px black solid;"| &nbsp;
| colspan="4" style="border-bottom:1px black solid; border-right:1px black solid;"| &nbsp;
| colspan="4"| &nbsp;
| colspan="4" style="border-bottom:1px black solid; border-left:1px black solid;"| &nbsp;
| style="border-left:1px black solid;"| &nbsp;
|-
| colspan="3"| &nbsp;
| colspan="8" style="border-left:1px black solid; border-right:1px black solid;"| &nbsp;
| colspan="3"| &nbsp;
|-
| colspan="2"| &nbsp;
| colspan="2"| [[Andrzej II węgierski|Andrzej II]]<br />[[Władcy Węgier|król Węgier]]<br />ur. 1175<br />zm. 26 października 1235
| colspan="6"|
| colspan="2"| [[Gertruda z Meran]]<br />[[Władcy Węgier|królowa Węgier]]<br />ur. 1185<br />zm. 1213
| colspan="2"|
|-
| colspan="3" style="border-right:1px black solid;"| &nbsp;
| colspan="8" style="border-bottom:1px black solid;"| &nbsp;
| colspan="3" style="border-left:1px black solid;"| &nbsp;
|-
| colspan="7" style="border-right:1px black solid;"| &nbsp;
| colspan="7"| &nbsp;
|-
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
| width="7.14%"|
|}
<!-- Żony i dzieci -->
{| style="width:100%; text-align:center; vertical-align:top;" cellspacing="0" cellpadding="0"
|- style="vertical-align:top;"
| colspan="2"|
| colspan="2"| [[Maria Laskarina]] <sup>1</sup><br />ur. około 1206<br />zm. 1270
| colspan="2" style="vertical-align:middle;"| '''Bela IV'''<br />król Węgier<br />ur. 1206<br />zm. 3 maja 1270
| colspan="2"|
| colspan="2"|
|-
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
|-
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
| style="width:10%;"| &nbsp;
|- style="text-align:left;"
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black;"| &nbsp;
|- style="vertical-align:top;"
| colspan="2" style="border-left:1px solid black;"| [[Święta Kinga|św. Kinga]]<sup>2</sup><br />&nbsp;ur. 5 marca 1234<br />&nbsp;zm. 24 lipca 1292<br />''kanonizowana 1999''<br />&nbsp;
| colspan="2"| Elżbieta<sup>3</sup><br />księżna [[Dolna Bawaria|Dolnej Bawarii]]<br />&nbsp;ur. 1236<br />&nbsp;zm. 1271<br />&nbsp;
| colspan="2"| [[Małgorzata Węgierska|św. Małgorzata]]<br />&nbsp;ur. 1242<br />&nbsp;zm. 1270<br />''kanonizowana 1943''<br />&nbsp;
| colspan="2"| [[Stefan V węgierski|Stefan V]]<br />król Węgier<br />&nbsp;ur. 1240<br />&nbsp;zm. 6 sierpnia 1272<br />&nbsp;
| colspan="2"| [[Jolenta Helena]]<sup>4</sup><br />&nbsp;ur. 1244<br />&nbsp;zm. 1304<br />''beatyfikowana 1827''<br />&nbsp;
|- style="text-align:left;"
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-top:1px solid black;"| &nbsp;
| style="width:10%; border-left:1px solid black;"| &nbsp;
|- style="vertical-align:top;"
| colspan="2"| [[Konstancja węgierska (zm. po 1287)|Konstancja]]<sup>5</sup><br />księżna halicka<br />&nbsp;ur.<br />&nbsp;zm. po 1287/1288<br />&nbsp;
| colspan="2"| Anna<sup>6</sup><br />&nbsp;ur. 1226<br />&nbsp;zm. 1270<br />&nbsp;
| colspan="2"| Katarzyna<br />&nbsp;ur. ???<br />&nbsp;zm. 1242<br />&nbsp;
| colspan="2"| Małgorzata<br />&nbsp;ur. ???<br />&nbsp;zm. 1242<br />&nbsp;
| colspan="2"| Bela.<br />(''syn'')<br />&nbsp;ur. ???<br />&nbsp;zm. ???<br />&nbsp;
|}
<!-- koniec drzewa genealogicznego -->
# córka cesarza nicejskiego, [[Teodor I Laskarys|Teodora I Laskarisa]];
# żona [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]], księcia krakowskiego i sandomierskiego;
# żona Henryka XII, księcia [[Dolna Bawaria|Dolnej Bawarii]];
# żona [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]], [[Książę|księcia]] [[Wielkopolska|Wielkopolski]].
# żona [[Lew Halicki|Lwa Halickiego]], [[Księstwo halicko-wołyńskie|księcia halicko-wołyńskiego]].
# żona Rościsława Michajłowicza, [[kniaź|kniazia]] [[Księstwo|halickiego]], [[Ban (tytuł)|bana]] [[Serbia|serbskiej]] Maczwy i Slavonii



władca            = IV. BĂ©la (węg.)<br>Bela IV (pol.)<br>Bela IV. (chor.)<br>Belo IV. (słow.)<br>BĂ©la IV. (cz.)<br>BĂ©la IV. (slow.)

|
{{Uralkodó infobox
 | név               = IV. Béla
 | kép               = Béla IV (Chronicon Pictum 126).jpg
 | képméret          = 210px
 | képaláírás        = IV. Béla ábrázolása a Képes krónikában
 | ragadványnév      = ''a második honalapító''
 | állam             = 
 | megnevezés        = [[Magyarország uralkodóinak listája|{{szín|white|Magyarország}}]] és [[Horvátország uralkodóinak listája|{{szín|white|Horvátország királya}}]] 
 | uralkodás_kezdete = 1235. szeptember 21.
 | uralkodás_vége    = 1270. május 3.<br/>(34 év, 7 hónap, 12 nap) 
 | koronázás dátuma  = 1235. október 14.
 | koronázás helye   = [[Székesfehérvár]]
 | örököse           = 
 | előd              = [[II. András magyar király|II. András]]
 | utód              = [[V. István magyar király|V. István]]
 | uralkodóház       = [[Árpád-ház]]
 | születési dátum   = 1206. november 29.
 | születési hely    = -
 | halálozási dátum  = 1270. május 3. {{életkor-holt|1206|11|29|1270|05|03}}
 | halálozási hely   = -
 | temetés dátuma    = 
 | nyughelye         = esztergomi Segítő Szűz Máriáról nevezett ferences templom
 | házastárs         = [[Laszkarisz Mária magyar királyné|Laszkarisz Mária]]
 | gyermekei         = ''[[IV. Béla magyar király#Házassága és gyermekei|többek között]]'':<br/>[[Szent Kinga]]<br/>[[Árpád-házi Anna macsói hercegné|Anna macsói hercegné]]<br/>[[Boldog Jolán]]<br/>[[Árpád-házi Erzsébet magyar királyi hercegnő (1236–1271)|Erzsébet bajor hercegné]]<br/>[[Boldog Konstancia halicsi hercegné|Boldog Konstancia]]<br/>[[V. István magyar király]]<br/>[[Árpád-házi Szent Margit|Szent Margit]]
 | édesapa           = [[II. András magyar király]]
 | édesanya          = [[Gertrúd magyar királyné|Merániai Gertrudis]]
|rodzeństwo = [[Anna Maria węgierska|Anna Maria]]<br />[[Elżbieta z Turyngii|Elżbieta]]<br>[[Kálmán herceg|Koloman]]<br>[[András magyar királyi herceg|Andrzej]]<br>[[Árpád-házi Jolán|Jolanta]]<br>[[Utószülött István magyar királyi herceg|Stefan]]
 | aláírás           = 
 | aláírásméret      = 
 | címer             = Coa Hungary Country History Béla IV (1235-1270).svg
 | címerméret        = 110px
}}

{{Władca infobox
 |władca            = Bela IV
 |imiona            = 
 |grafika           = Kk ivb.jpg
 |opis grafiki      = 
 |herb              = 
 |opis herbu        = 
 |faksymile         = 
 |opis faksymile    = 
 |dewiza            = 
 |1. tytuł          = [[Władcy Węgier|Król Węgier i Chorwacji]]
 |1. sukcesja       = 
 |1. od             = [[1235]]
 |1. do             = [[1270]]
 |1. koronacja      = 
 |1. poprzednik     = [[Andrzej II węgierski|Andrzej II]]
 |1. następca       = [[Stefan V węgierski|Stefan V]]
 |dynastia          = [[Arpadowie]]
 |data urodzenia    = [[1206]]
 |miejsce urodzenia = 
 |data śmierci      = [[3 maja]] [[1270]]
 |miejsce śmierci   = 
 |przyczyna śmierci = 
 |miejsce spoczynku = 
 |ojciec            = [[Andrzej II węgierski|Andrzej II]]
 |matka             = [[Gertruda z Meran]]
 |rodzeństwo        = [[Anna Maria węgierska|Anna Maria]]<br />[[Elżbieta z Turyngii|Elżbieta]]<br>[[Kálmán herceg|Koloman]]<br>[[András magyar királyi herceg|Andrzej]]<br>[[Árpád-házi Jolán|Jolanta]]<br>[[Utószülött István magyar királyi herceg|Stefan]]
 |1. związek        = żona
 |1. związek z      = [[Maria Laskarina]]
 |1. związek od     = 
 |1. związek do     = 
 |1. dzieci         = [[Święta Kinga|Kinga]] (święta)<br />[[Elżbieta węgierska (księżna Bawarii)|Elżbieta]]<br />[[Małgorzata Węgierska|Małgorzata]] (święta)<br />[[Stefan V węgierski|Stefan V]]<br />[[Jolenta Helena]] (błog.)<br />[[Konstancja węgierska (zm. po 1287)|Konstancja]]<br />[[Anna Arpadówna|Anna]]<br />Katarzyna<br />Małgorzata (zm. 1242)<br />[[Bela (książę Slawonii)|Bela]]
 |moneta            = 
 |opis monety       = 
 |odznaczenia       = 
 |commons           = Category:Béla IV of Hungary
 |wikiźródła        = 
 |wikicytaty        = 
}}
|}

== Przypisy ==
{{izvori}}

{{SORTUJ:Arpadowie, Bela 04}}

[[Kategoria:Arpadowie]]
[[Kategoria:Dynasta]]
[[Kategoria:Królowie Węgier]]
[[Kategoria:Władcy Węgier]]
[[Kategoria:Węgierscy monarchowie]]
[[Kategoria:Węgierscy władcy]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1206]]
[[Kategoria:Urodzeni w XIII wieku]]
[[Kategoria:Zmarli w 1270]]
[[Kategoria:Zmarli w XIII wieku]]