Jagiellonowie

Strona	Autorzy	Nota
[1]	[2]	Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie za panowania Jagiełły (1386-1434) Państwa we władaniu dynastii Jagiellonów w 1490 roku Korona Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie przed unią lubelską (1561) Wschodnie ziemie mocarstwa Jagiellońskiego w XV wieku (w tym pogranicze litewsko-moskiewskie) Drzewo genealogiczne Jagiellonów Jagiellonowie lit. Jogailaičiai – gałąź dynastii Giedyminowiczów, wywodząca się od Władysława II Jagiełły, wielkiego księcia litewskiego i króla Polski. Jej przedstawiciele panowali w Polsce w latach 1386–1572, na Litwie w latach 1377–1401 i 1440-1572, w Czechach w latach 1471–1526 oraz na Węgrzech w latach 1440–1444 i 1490-1526. Historia polityczna dynastii Unia Jagiellońska Następstwo po Piastach Śmierć ostatniego króla z dynastii Piastów, Kazimierza III Wielkiego w 1370 r. bez pozostawienia męskiego potomka, skutkowała – zgodne z umowami zawartymi za życia monarchy – wstąpieniem na tron Polski siostrzeńca zmarłego króla – potężnego władcy Węgier, Ludwika I Węgierskiego. Nie rozwiązało to problemu sukcesji po Piastach, gdyż król Ludwik był chorowity i nie miał męskich dziedziców. Magnaci małopolscy zdecydowali się unieważnić testament Kazimierza III, promujący jego wnuka Kaźka Słupskiego i podjąć z królem negocjacje dotyczące następstwa tronu. Ich efektem był, zawarty w 1374 r. pomiędzy królem Ludwikiem I a szlachtą, Pakt generalny koszycki, w którym szlachta Królestwa Polskiego zgodziła się uznać córkę Ludwika I za następcę tronu w zamian za zagwarantowanie integralności terytorialnej Królestwa, nadanie przywilejów ograniczających władzę króla i podatki oraz uzależniających nakładanie obowiązków podatkowych i udział w wyprawach wojennych od zgody szlachty. Otwarło to dalszy etap negocjacji pomiędzy przedstawicielami szlachty poszczególnych ziem Polski a królem, magnatami i ościennymi mocarstwami, dotyczący wyboru męża dla przyszłej królowej. Nie zostały one zakończone do dnia śmierci króla Ludwika I w 1382 r. Kryzysy sukcesyjny na Węgrzech i przyjazd do Krakowa młodszej córki Ludwika I, Jadwigi Andegawenki jesienią 1384 r. umożliwił małopolskim magnatom postawienie warunków ewentualnym kandydatom na jej męża i przyszłego władcę Polski. Ostatecznie wbrew zdaniu szlachty wielkopolskiej dokonano wyboru współpanującego od 1377 r. na pogrążonej w kryzysie Litwie dwudziestoparoletniego księcia Jagiełły (Jogaily), młodszego syna wielkiego księcia Olgierda (Algirdasa) i kuzyna księcia Witolda (Vytautasa). W umowie zawartej 14 sierpnia 1385 r. w Krewie Jagiełło zobowiązał się przybyć do Polski, przyjąć chrzest w obrządku katolickim i przyłączyć swoje litewskie władztwo do Korony Królestwa Polskiego. Unia polsko-litewska Ochrzczony jako Władysław i koronowany 4 marca 1386 r. na króla Polski Jagiełło zyskał znaczną władzę i autorytet, pozwalający mu zyskać pełną władzę nad Litwą i 4 sierpnia 1392 r. poprzez podporządkowanie sobie swojego ambitnego kuzyna Witolda ostatecznie zakończyć litewską wojnę domową. Przejście z pogaństwa na katolicyzm pozwoliło litewskim magnatom utrwalić niekwestionowane panowanie nad zdobytymi przez Wielkie Księstwo Litewskie ziemiami w dorzeczu Dniepru, zamieszkałymi w przeważającej części przez prawosławnych Rusinów oraz zaadoptować do miejscowych warunków część przejętych z Polski rozwiązań prawnych, a pomoc militarna Polski umożliwiła Litwie skuteczną obronę Auksztoty przed zakonem krzyżackim i podpisanie kompromisowego pokoju 12 października 1398 r. Jednocześnie Królestwo Polskie odzyskało od Węgier Ruś Czerwoną w 1387 r., a unia kończąc litewskie najazdy rabunkowe umożliwiła rozwój ziem koronnych położonych na prawym brzegu Wisły. Zgodną współpracę obydwu państw skomplikowała bezpotomna śmierć Jadwigi 17 lipca 1399 r. pozbawiająca Polskę naturalnego dziedzica tronu. Jagiełło zdołał wynegocjować z radą koronną korzystne dla obydwu państw utrzymanie się na tronie Polski poprzez zawarcie małżeństwa z wnuczką Kazimierza III – Anną, a Polska kontynuowała udzielanie zbrojnej pomocy Litwie przeciwko jej kolejnym wrogom. Rozbita przez Mongołów w sierpniu 1399 r. wyprawa litewsko-polska na południowy wschód skutkowała zwiększeniem nacisku na nadmorskie ziemie Litwy przez Zakon i Księstwo Moskiewskie, jednakże Jagiełło zdołał ustabilizować sytuację mianując Witolda wielkim księciem Litwy, narzucając Moskwie pokój nad rzeką Ugrą latem 1408 r. oraz odnosząc decydujące zwycięstwo nad zakonem krzyżackim w bitwie pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Zwycięstwa te zlikwidowały zagrożenie Litwy wojną na dwa fronty, uniezależniając ją czasowo od polskiej pomocy i umożliwiły zawarcie w 1413 r. Unii w Horodle, zrównującej prawa obydwu partnerów, jednakże sytuację Unii coraz poważniej komplikował brak kandydata na następcę tronu. Pokój melneński zawarty w 1422 r. zakończył wojny litewsko-krzyżackie. Dążąc do zachowania jedności Wielkiego Księstwa Litewskiego Jagiełło doprowadził do obwołania Witolda królem Litwy i szukał poparcia dla tej decyzji wśród mocarstw europejskich, jednakże zanim koronacja została dokonana, Witold zmarł w 1430 r. nie pozostawiając męskich potomków. Władanie Litwą Jagiełło powierzył swojemu najmłodszemu bezdzietnemu bratu Świdrygielle, który objąwszy rządy wsparł pretensje prawosławnych Rusinów przeciwko katolikom i dążąc do zwiększenia niezależności Litwy sprzymierzył się z Krzyżakami inflanckimi. Na skutek tych posunięć Polska w sojuszu z katolickimi Litwinami podjęła interwencję zbrojną na Litwie, rozbijając rusko-inflanckie siły Świdrygiełły w bitwie pod Wiłkomierzem w 1435 r. Namiestnikiem Litwy w imieniu króla został Zygmunt Kiejstutowicz, a przedstawiciele Królestwa Polskiego zgłosili pretensje wobec litewskiego Wołynia, odrzucane przez przywódców litewskich. Ustanowienie dynastii Następstwo pod Władysławie II Jagielle Druga żona Władysława II Jagiełły Anna Cylejska zmarła w marcu 1416 r., a para doczekała się jedynie jednej córki, z trzecią żoną król Władysław II nie miał dzieci. W lutym 1422 r. Jagiełło poślubił młodą ruską księżniczkę Sonkę (Zofię), która 31 października 1424 r. urodziła starzejącemu się królowi pierwszego syna, a kolejni synowie pary królewskiej urodzili się w 1426 r. oraz 1427 r. Ponieważ męscy potomkowie króla posiadali prawa dziedziczne jedynie na Litwie, król Władysław II i królowa Zofia podjęli szereg działań, aby zapewnić pierworodnemu następstwo na tronie Polski. Wysiłki te zakończyły się sukcesem, osiągniętym kosztem znacznego zubożenia skarbu koronnego i osłabienia autorytetu władzy królewskiej w przewlekle prowadzonych negocjacjach. Szlachta Królestwa Polskiego w zamian za nadanie przywilejów zwiększających jej swobody zgodziła się wybrać królem syna Władysława Jagiełły. Założyciel i najwybitniejszy przedstawiciel dynastii Jagiellonów zmarł w 1434 r. Małoletni syn Władysław II Jagieły Władysława III został ukoronowany po śmierci ojca. Władzę w jego imieniu objęli magnaci przewodzeni przez kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, który w bitwie pod Grotnikami w maju 1439 r. rozbił opozycję średniej szlachty. W styczniu 1440 r. Władysław III został także obrany królem Węgier i na zawsze opuścił Polskę, biorąc udział w wojnie przeciwko Habsburgom o koronę węgierską oraz w wojnie przeciwko Turkom Osmańskim w obronie Węgier. Pomimo poniesienia olbrzymich wydatków, na które zaciągnięto pożyczki pod zastaw przeważającej części dóbr królewskich w Polsce, wojny te zakończyły się klęską i śmiercią Władysława III w bitwie pod Warną 10 listopada 1444 r. Objęcie rządów przez Kazimierza Jagiellończyka Wyjazd króla Władysława III celem objęcia tronu węgierskiego oraz śmierć namiestnika Litwy Zygmunta Kiejstutowicza w 1440 r. wymusił przyjęcie prowizorycznych rozwiązań dotyczących sprawowania władzy w unii jagiellońskiej. Po usunięciu Świdrygiełły i litewskich separatystów dążących do zerwania Unii stronnictwo opowiadające się z trwaniem związku Litwy z Polską wyniosło do władzy młodszego syna Jagiełły – Kazimierza Jagiellończyka. Jednocześnie litewscy magnaci obwołali Kazimierza wielkim księciem litewskim. Wiadomości o klęsce pod Warną i wywołane brakiem rozstrzygających dowodów śmierci Władysława III Warneńczyka bezkrólewie umożliwiła Kazimierzowi Jagiellończykowi zgłoszenie pretensji do tronu w Krakowie i zdecydowane negocjowanie z magnatami Królestwa Polskiego. Z poparciem królowej matki Zofii Holszańskiej i wobec groźby zerwania unii z Litwą Polska zgodziła się na uznanie Kazimierza za dziedzica Królestwa Polskiego i jego koronację 25 czerwca1447 r. Nowy król doprowadził do załagodzenia konfliktu polsko-litewskiego, wymuszając na przywódcach litewskich oddanie Polsce trzech granicznych powiatów Wołynia. W 1454 r. zawarł dynastyczne małżeństwo z Elżbietą Habsburg. Dynastia w okresie mocarstwowości Unii Jagiellońskiej Odzyskanie dostępu do Bałtyku Narzucając Księstwu Moskiewskiemu pokój nad rzeką Ugrą latem 1408 r. oraz odnosząc decydujące zwycięstwo militarne nad zakonem krzyżackim w 1410 r. Unia Jagiellońska zdobyła pozycję europejskiego mocarstwa. Władysław II Jagiełło wykorzystał militarne zwycięstwa koalicji do ostatecznej stabilizacji wewnętrznych relacji na Litwie, odzyskania dla niej Żmudzi od Krzyżaków i narzucenie litewskiej dominacji Twerowi, Riazaniowi i Nowogrodowi Wielkiemu. Polska nie uzyskała żadnych bezpośrednich korzyści terytorialnych z odniesionych zwycięstw. Kolejne zwycięskie wojny z zakonem krzyżackim pozwoliły Litwie odzyskać wszelkie straty i zawrzeć w 1422 r. ostateczny pokój. Jednocześnie król Władysław II konsekwentnie unikał rozproszenia sił Unii i pomimo włączenia się w ogólnoeuropejską politykę poprzez interwencję w pogrążonych w wojnie domowej Czechach, nie zdecydował się na zaangażowanie militarne. Zawarty w 1435 pokój w Brześciu Kujawskim z zakonem krzyżackim pokreślił przewagę Królestwa Polskiego, lecz ponownie nie przyniósł Polsce korzyści terytorialnych. Sytuację zmienił wybuch w lutym 1454 r. antykrzyżackiego powstania na Pomorzu i w Prusach, kierowanego przez miasta tworzące Związek Pruski – w ciągu miesiąca powstańcy opanowali całe państwo zakonu krzyżackiego poza jego stolicą Malborkiem i zdecydowali się poddać pod protekcję Królestwa Polskiego i złożyć hołd Kazimierzowi IV Jagiellończykowi. Odzyskanie przez Krzyżaków Chojnic i klęska dowodzonej przez Kazimierza IV armii królewskiej w bitwie pod Chojnicami 18 września 1454 r. skutkowało powrotem wielu miast w Prusach pod władzę wielkiego mistrza i długotrwałą wojną trzynastoletnią. W efekcie nabycia przez Królestwo Polskie krzyżackiej stolicy w 1457 r. oraz zwycięstwa floty Związku Pruskiego w bitwie na Zatoce Świeżej w 1463 r. Królestwo Polskie narzuciło Zakonowi II pokój toruński: zakon krzyżacki utracił ostatecznie pozycję regionalnego mocarstwa i stał się lennem Królestwa, a Pomorze Gdańskie oraz Powiśle i Warmia zostały przyłączone bezpośrednio do Polski. Odzyskawszy dostęp do Bałtyku i opanowawszy całe dorzecze Wisły Królestwo Polskie, kosztem znacznych wydatków i nadania szerokiej autonomii Gdańskowi, ugruntowało pozycję mocarstwa regionalnego. Jednocześnie będące następstwem opanowania Konstantynopola przez Turków w 1453 r. zamknięcie szlaków handlowych we wschodniej części Morza Śródziemnego oraz wzrost popytu na zboże i surowce w Europie zachodniej stworzył warunki do bardzo szybkiego rozwój handlu towarami spławianymi wzdłuż polskich rzek, co przyczyniło się do wzrostu zamożności społeczeństwa. Pomimo podjęcia przez Inflanty polityki zbliżenia z Unią Jagiellońską i przejściowego narzucenia dominacji Nowogrodowi Wielkiemu Kazimierz IV Jagiellończyk zaniechał dalszej ekspansji na północ i aktywnej polityki wschodniej, angażując siły głównie w opanowanie dla dynastii jagiellońskiej tronów Węgier i Czech. Skutkowało to wybuchem wojny z Węgrami, zjednoczonymi przez narodowego króla Macieja Korwina, która przyniosła Królestwu znaczne zniszczenia oraz zainspirowała zakon krzyżacki do podjęcia próby odzyskania suwerenności na tle konfliktu o obsadę biskupstwa warmińskiego Będąca efektem krzyżackiego wystąpienia wojna popia zakończyła się zwycięstwem Polski popartej przez miasta pruskie, ale Zakon zdołał utrzymać władanie posiadanych przez niego ziem. Zaangażowany w liczne konflikty Kazimierz IV Jagiellończyk nie zdołał aktywnie przeciwdziałać wzrostowi znaczenia Księstwa Moskiewskiego – panujący w księstwie moskiewskim od 1466 r. książę Iwan III Srogi rozbijając 14 lipca 1471 r. wojska nowogrodzkie nad Szełonią włączył Nowogród Wielki do moskiewskiej strefy wpływów, a w 1480 r. odpierając nad Ugrą mongolską interwencję odzyskał pełną suwerenność Moskwy, która zaczęła zagrażać integralności terytorialnej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Polityka dynastyczna Żona Kazimierza IV Elżbieta Habsburg dziedziczyła po zmarłym bracie Władysławie Pogrobowcu prawa dynastyczne do tronów Węgier i Czech, które za jej pośrednictwem dziedziczył pierwszy syn pary królewskiej – Władysław Jagiellończyk. Rządy w Czechach objął regent Jerzy z Podiebradów, lider utrakwistów, który zagrożony budowaną przez papieża Pawła II antyhusycką koalicją wszedł w porozumienie z Kazimierzem Jagiellończykiem w maju 1462 r., otwierające Jagiellonom drogę do sukcesji w Czechach. Dyplomatyczny sukces Jagiellonów skutkował negatywna reakcją wybranego przez magnatów króla Węgier Macieja Korwina, który korzystając z poparcia katolickiej ludności Czech opanował Śląsk i Łużyce. Skutkowało to przewlekłą wojną, w trakcie której pretensje do dziedziczenia tronu Węgier zgłosił młodszy syn Kazimierza IV – Kazimierz Święty, jednakże jego wyprawa nad Dunaj podjęta z poparciem części magnatów węgierskich zakończyła się niepowodzeniem. W odwecie Maciej Korwin splądrował polską Ruś i zawarł antyjagiellońskie porozumienia z zakonem krzyżackim i Księstwem Moskiewskim. Na mocy zawartego 7 grudnia 1478 r. pokoju w Ołomuńcu Władysław Jagiellończyk objął tron czeski, jednak jego władza uległa znacznym ograniczeniom. Bezpotomna śmierć Macieja Korwina umożliwiła Władysławowi Jagiellończykowi objęcie tronu Węgier 15 lipca 1490 r. W śmiercią króla w 1492 r. państwa pod władzą Jagiellonów lub uznające ich władzę obejmowały łącznie ponad 2.000.000 km², jednakże władza ta nigdzie nie została ustabilizowana i była zagrożona militarnie na wszystkich granicach. Śląskie ziemie korony czeskiej, którymi zarządzał Zygmunta I, zostały po objęciu przez niego tronów Polski i Litwy zwrócone Czechom w ramach domu jagiellońskiego i tym samym nie zostały przyłączone do Polski. W styczniu 1514 r. cesarz Maksymilian rozpoczął budowę antypolskiego sojuszu z Księstwem Moskiewskim, zakonem krzyżackim, Brandenburgia, Saksonią i Danią. Dynastia w okresie przełomu europejskiego Schyłek mocarstwowości Unii Jagiellońskiej Wobec panowania Władysława Jagiellończyka na Węgrzech i w Czechach oraz śmierci syna Kazimierza, Kazimierz IV Jagiellończyk zasugerował Polakom objęcie tronu przez swojego trzeciego syna Jana Olbrachta, a wielkim księciem litewskim został czwarty syn króla – Aleksander. Wybór pierwszego elekcyjnego króla Polski odbył się 27 sierpnia 1492 r. podczas sejmu w Piotrkowie z udziałem szlachty i przedstawicieli miast. Pomimo osobnych monarchów Polska i Litwa pozostały w ścisłej unii ze względu na bliską współpracę braci Jana Olbrachta i Aleksandra oraz silne faktyczne związki pomiędzy oboma krajami, wzmacniane przez wspólne zagrożenia. Odpowiadając na presję polityczną wywieraną przez państwa ościenne na pozbawioną sojuszników unię jagiellońską król Jan I Olbracht zdecydował się w porozumieniu z braćmi Aleksandrem i Zygmuntem na aktywne działania militarne na południowym wschodzie. Na skutek nadania średniej szlachcie przywilejów zwiększających władzę nad chłopami i umożliwiających pozyskanie dodatkowych gruntów pod uprawę, król Jan I uzyskał poparcie reprezentującego szlachtę Sejmu i zdołał zgromadzić odpowiednie środki finansowe, jednakże podjęta w 1497 r. wyprawa zakończyła się porażkami pod Suczawą i na Bukowinie oraz ciężkimi stratami biorących udział w wojnie oddziałów. Klęska wojsk polskich ukazała słabość państw unii jagiellońskiej i sprowokowała wrogów do aktywnego przeciwdziałania Unii. Zakon krzyżacki podjął kolejną próbę odzyskania suwerenności w sojuszu z Księstwem Moskiewskim, które zdołało zbudować sojusz z Tatarami Krymskimi przeciwko sprzymierzonym z Litwą Tatarom Nadwołżańskim. Litwa znalazła się ponownie w apogeum kryzysu, a śmierć króla Jana I Olbrachta pogrążyła unię jagiellońską w chaosie, umożliwiając polskim magnatom narzucenie w umowie z Mielnika ciężkich warunków, na jakich brat zmarłego króla Aleksander I Jagiellończyk objął tron w Krakowie. Władza królewska uległa bardzo daleko idącemu ograniczeniu, a zgromadzone na cele wojenne środki zostały przejęte przez oligarchów. Niezdolne do większej aktywności militarnej Polska i Litwa nie mogły zapobiec zniszczeniu sojuszniczej Ordy Nadwołżańskiej ani uwolnieniu się dotychczasowego lenna Mołdawii, a najazdy Tatarów Krymskich zaczęły plądrować ziemie ruskie. Najazd turecki wiosną 1498 r. splądrował Ruś Czerwoną dochodząc do Sanu. Aleksander Jagiellończyk w trakcie krótkiego panowania zdołał odbudować władzę królewską z poparciem średniej szlachty i w 1505 r. doprowadził do zreformowania ustroju i uchwalenie konstytucji Nihil Novi, ustanawiając konieczność współpracy króla, magnackiego senatu i szlacheckiego sejmu w rządzeniu Polską. Po jego bezpotomnej śmierci 20 sierpnia 1506 r. władzę nad Litwą objął najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka – Zygmunt. Chcąc zachować unię polscy magnaci również wybrali Zygmunta I na króla Polski 7 grudnia 1506 r.. Sojusz z zasiadającymi w senacie magnatami stał się podstawą rządów nowego króla, który długo nie zwoływał pospolitego ruszenia i nie przestrzegał antymagnackiego prawa zabraniającego łączenia urzędów. Zygmunt I na początku panowania popadł w konflikt z litewskim magnatem Michałem Glińskim, co uniemożliwiło skuteczną obronę wschodnich granic Wielkiego Księstwa Litewskiego: w lipcu 1514 r. wojska Wielkiego Księstwa Moskiewskiego zdobyły Smoleńsk – najważniejszą twierdzę w dorzeczu górnego Dniepru i opanowało ok. jednej trzeciej terytorium Litwy. Dalszą ekspansję Moskwy powstrzymało zwycięstwo wojsk unii jagiellońskiej w bitwie pod Orszą 8 września 1514 r., jednakże Litwa zmuszona została do zawarcia niekorzystnego rozejmu 14 września 1522 r. w Moskwie. Jednocześnie na przełom XV i XVI w. przypada odrodzenie politycznego znaczenia Brandenburgii: 6 kwietnia 1511 r. syn margrabiego brandenburskiego Albrecht Hohenzollern został wielkim mistrzem Zakonu, w 1519 r. małżeństwo dynastyczne związało Śląsk z panującą w Brandenburgii dynastią Hohenzollernów. Polska nie zdecydowała się na przeciwdziałanie, aby uniknąć popadnięcia w konflikt z kolejnym państwem ościennym. W 1521 r. książę Pomorza Zachodniego Bogusław X złożył hołd lenny cesarzowi Karolowi V. Celem rozbicie otaczającego unię jagiellońską systemu wrogich sojuszy Zygmunt I i jego starszy brat Władysław Jagiellończyk zawarli z dynastią Habsburgów w lipcu 1515 r. umowę w Wiedniu, dotyczącą sukcesji tronów w Budzie i Pradze w przypadku wygaśnięcia węgiersko-czeskiej linii Jagiellonów. Umożliwiło to podjęcie zdecydowanych działań militarnych przeciwko zakonowi krzyżackiemu w grudniu 1519 r., jednakże pomimo zwycięskiej wojny i oblężenie Królewca, na skutek kontrowersyjnych decyzji Zygmunta I podjętych wbrew stanowisku sejmu w Piotrkowie Zakon nie został całkowicie zniszczony, a Polska kolejny raz nie osiągnęła korzyści terytorialnych. Począwszy od drugiej dekady XVI w. Reformacja pogrążyła w chaosie Rzeszą Niemiecką i wpłynęła na daleko idące przemiany w Europie. 10 kwietnia 1525 r. ostatecznie zlikwidowane zostało państwo zakonu krzyżackiego, a polskie lenno w Prusach objął nawrócony na protestantyzm Albrecht Hohenzollern, uniemożliwiając zespolenie Prus z Polską . Zwolennikami nowej religii początkowo byli głównie mieszczanie północnej Polski, w 1527 r. król Zygmunt I przeprowadził w Gdańsku interwencję wojskową przeciwko władzy protestantów, ale nie zmniejszył przywilejów miasta. W 1526 r. do Królestwa Polskiego włączone zostało Mazowsze po wygaśnięciu Piastów Mazowieckich. 26 sierpnia 1526 r. ostatni Jagiellon czesko-węgierski Ludwik Jagiellończyk zginął w bitwie pod Mohaczem. Zgodnie z umową z 1515 r. do sukcesji zgłosił się Ferdynand Habsburg, obwołany królem Czech jesienią 1526 r., a Węgier 16 grudnia 1526 r. W 1528 r. Ferdynand pokonał konkurenta w walce o tron w Budzie, Jana Zapoyla, szwagra Zygmunta I. Wygnany z Węgier Jan zyskawszy schronienie w Polsce, w 1539 r. poślubił najstarszą córkę Zygmunta I i królowej Bony – Izabelę. Pomimo, że wnuk króla Zygmunta nie miał praw do korony węgierskiej, w jego obronie wystąpiło rządzone przez sułtana Sulejmana Wspaniałego Imperium Osmańskiego, zajmując w 1541 r. środkowe Węgry wraz Budą. Zagrożenie granicy tureckiej skłaniało Cesarstwo Habsburskie do szukania sojuszników przeciwko Turcji. Habsburgowie znaleźli licznych zwolenników wśród polskich magnatów, tworząc stronnictwo sprzyjające sukcesji Habsburgów w przypadku wygaśnięcia polskiej linii Jagiellonów. Przeciwna temu kierunkowi politycznemu była średnia szlachta, której początkowo przewodził prymas Jan Łaski, zwolennik zawarcia pokoju z Imperium Osmańskim. Konflikt pomiędzy średnią szlachtą a magnatami koncentrował się w coraz większym stopniu wobec zagadnienia polityki tureckiej. W 1531 r. wojska polskie dowodzone przez hetmana Jana Tarnowskiego odparły mołdawski najazd na ziemie południowo-wschodnie. Wykorzystując śmierć cara Wasyla III Litwa rozpoczęła w 1534 r. działania wojenne przeciwko Księstwu Moskiewskiemu, ale pomimo znacznej zbrojnej pomocy Polski uzyskała jedynie niewielkie zdobycze terytorialne. Reformy wewnętrzne w Polsce Starzejący się król Zygmunt I w trzeciej dekadzie XVI w. coraz częściej powierzał sprawy Polski i Litwy królowej Bonie, która w oparciu o będących jej zwolennikami magnatów zbudowała własne stronnictwo, prowadzące politykę antyhabsburską. Jednocześnie królowa przeprowadziła szeroką akcję odbudowy domeny królewskiej poprzez wykup strategicznie położonych dóbr i reformy gospodarcze, a dążąc do zapewnienie jedynemu synowi Zygmuntowi Augustowi sukcesji przeprowadziła sprzeczną z polską tradycją koronację małoletniego królewicza na króla jeszcze za życia ojca na sejmie w Piotrkowie w grudniu 1529 r. Polityka ta wywoła ostry sprzeciw mas szlacheckich, które wykorzystały zwołane w 1537 r. do Lwowa pospolite ruszenie na wojnę z Mołdawią do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi Zygmuntowi I Staremu, zgłoszenia własnych postulatów, upaństwowienia przejętych przez królową Bonę majątków i narzucenia idei elekcji powszechnej po zgonie panującego. Wobec postępującego braku aktywności politycznej króla Zygmunta I średnia szlachta sformułowała szereg postulatów dotyczących reformy ustroju. Jego zwolennicy, określani od podstawowego postulatu wykonywania („egzekucji”) uchwalonych praw ruchem egzekucyjnym dążyli do zmniejszenia roli magnatów i odebrania im niesłusznie dzierżonych dóbr i bezprawnie łączonych funkcji. Ruch egzekucyjny nie uzyskał poparcia młodego króla Zygmunta II Augusta, który objął samodzielne rządy po śmierci ojca, gdyż większość sejmowa opowiedziała się zdecydowanie przeciwko zawartemu sekretnie małżeństwu monarchy z jego ukochaną Barbarą Radziwiłłówną. Król, zdeterminowany aby koronować wybrankę serca, pozyskał poparcie niektórych magnatów i został ich politycznym sojusznikiem, ignorując dążenia zdominowanego przez średnią szlachtę Sejmu. Pomimo szlacheckich żądań wzmocnienia władzy centralnej, przywrócenia dóbr państwu i powołania kościoła narodowego król nie zdecydował się na przeprowadzenie żadnej politycznej reformy, a blokowanie żądań większości średniej szlachty przełożyło się na ponowne wzmocnienie roli sejmiku ziemskiego, udzielającego posłom na Sejm instrukcji głosowania. Na skutek opanowania biegu środkowej Wołgi Księstwo Moskiewskie osiągnęło potęgę zagrażającą graniczącym z nią na północy Inflantom, którym narzuciło 1554 r. protektorat. W reakcji król Zygmunt II rozpoczął szerokie przeciwdziałania dyplomatyczne i podjął demonstrację zbrojną, których efektem był zawarty 28 listopada 1561 r. układ w Wilnie, w wyniku którego byłe państwo Zakonu Kawalerów Mieczowych zostało zsekularyzowane, północne Inflanty włączone do Polski i Litwy, a południowe stały się lennem. Uzyskując szerszy dostęp do Morza Bałtyckiego unia jagiellońska włączyła się w konflikt o Dominium Maris Baltici. Potrzeba zgromadzenia środków na powołanie armii oraz zagrożenie wojenne zbliżyły króla Zygmunta II do szlacheckiego sejmu i skutkowały sejmami egzekucyjnymi w latach 1562-1564, w trakcie których przeprowadzono w Polsce egzekucję części dóbr koronnych nieprawnie dzierżonych przez magnatów i reformy w administrowaniu dobrami królewskimi. Przeprowadzono jednocześnie reformę finansowania wojska stałego. Rozpoczęte w 1563 r, działania zbrojne w trakcie pierwszej wojny północnej przyniosły Litwie utratę zdobytego przez Rosjan Połocka. Kontrofensywa polsko-litewska podjęta w 1568 r. nie odzyskała strat z powodu niespełnienia żądań szlachty litewskiej przez króla, jednakże doprowadziła do zawarcia kompromisowego pokoju w 1570 r. w Szczecinie, na mocy którego unia jagiellońska zachowywała większą część Inflant. Północną ich części opanowała Szwecja, której królem w 1568 r. został Jan III Waza, mąż siostry króla Zygmunta II. W trakcie konfliktu o Inflanty Polska 4 marca 1563 r. zgodziła się na następstwo berlińskiej linii Hohenzollernów w Prusach Książęcych. Schyłek dynastii Unia realna Polski z Litwą Bezpotomne małżeństwo z Barbarą Radziwiłłówną oraz równie bezdzietne trzecie małżeństwo Zygmunta II z Katarzyną Habsburg postawiło unię jagiellońską wobec kluczowego zagadnienia reakcji na spodziewane wygaśnięcie dynastii Jagiellonów. Pomimo postulatów szlacheckich Zygmunt II nie zdecydował się na rozwód, odrzucił także przedkładane mu przez sejm propozycje powołania kościoła narodowego. W tej sytuacji sejm przy zdecydowanym poparciu średniej szlachty litewskiej, wyrażanym podczas zwoływania pospolitego ruszenia, domagać zaczął się zawarcia ścisłej unii Polski z Litwą i wspólnego wyboru przyszłej dynastii. W 1564 r. król Zygmunt II zgodził się zrzec dziedzicznego prawa Jagiellonów do Litwy, co zablokowało możliwość narzucenia przez litewskich magnatów władcy całej Unii jagiellońskiej i otworzyło drogę do dalszych negocjacji. Ich finałem był zwołany 10 stycznia 1569 r. do Lublina wspólny sejm posłów litewskich i polskich. Po fiasku długotrwałych negocjacji król Zygmunt II August doprowadził do włączenia do Polski przychylnych ścisłej unii województw litewskich z nią graniczących, a następnie południowo-wschodnich ziem ruskich, których posłowie dołączyli do wspólnych obrad. Skutkowało to zawarciem kompromisu powołującego aktem Unii Lubelskiej 1 lipca 1569 r. wspólne państwo Rzeczpospolita Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, mającego jednego monarchę, wspólny sejm i senat oraz prowadzącą jedną politykę zagraniczną, ale osobne wojsko i urzędy. Wielkie bezkrólewie Śmierć Zygmunta Augusta w Knysznie – symboliczne przedstawienie końca dynastii: w trakcie ostatniego namaszczenia króla dworzanie i karierowicze z otoczenia króla rozkradają jego klejnoty Faktyczna separacja króla Zygmunt II z Katarzyną Habsburg, trwająca od 8 października 1566 r. pozbawiło szlachtę złudzeń co do możliwości przedłużenia dynastii. Nie zmieniła tego śmierć królowej 28 lutego 1572 r., gdyż król Zygmunt II pomimo średniego wieku był już ciężko chory. Nie podjął współpracy z ostatnim zwołanym przez siebie w 1572 r. do Warszawy sejmem w sprawie uregulowania ustroju i pomimo nieformalnie podjętych przez senatorów ustaleń dotyczących pierwszych działań w przypadku śmierci króla ostatni Jagiellon Zygmunt II August zmarł 7 lipca 1572 r. w Knyszynie, pozostawiając państwo bez sformalizowania elekcji, kandydata na króla, stałych sojuszników i uregulowań okresu bezkrólewia. Następstwa epoki jegiellońskiej Problem całej dynastii Jagiellonów polegał na braku męskich potomków. Już Władysław Jagiełło nie mógł doczekać się syna, dopiero z czwartą żoną doczekał się trzech synów, z których tylko jeden miał dzieci. Z sześciu synów Kazimierza Jagiellończyka, tylko trzech w ogóle się ożeniło, a jedynie Władysław i Zygmunt mieli dzieci. Niestety zarówno Ludwik, jak i Zygmunt II nie posiadali legalnych potomków. W roku 1573 dokonano pierwszej wolnej elekcji, na króla został wybrany Henryk Walezy, królewicz francuski, miał on poślubić Annę Jagiellonkę, siostrę Zygmunta II Augusta. Po ucieczce Walezego do Francji, królem został wybrany Stefan Batory książę siedmiogrodzki, poślubił Annę Jagiellonkę, która wcześniej została ogłoszona królem Polski. W tym okresie związki polityczne Polski z Węgrami i Siedmiogrodem były bardzo duże, bowiem Jan II Zygmunt Zápolya, król Węgier i pierwszy książę Siedmiogrodu po podziale Węgier, był brany pod uwagę jako przyszły król Polski, był bowiem synem Izabeli Jagiellonki, co za tym idzie siostrzeńcem Zygmunta II Augusta oraz najstarszym wnukiem Zygmunta I Starego, jednak zmarł rok przed swoim wujem. Anna Jagiellonka doprowadziła w 1587 r. do wyboru na króla Polski Zygmunta III Wazy, królewicza szwedzkiego, syna Katarzyny Jagiellonki, siostrzeńca Zygmunta II Augusta oraz wnuka Zygmunta I Starego. Dynastia Wazów podczas swojego panowania w Polsce podkreślała, że jest jedynym naturalnym kontynuatorem Jagiellonów na tronie polskim. Po abdykacji Jana II Kazimierza w 1668 r. przerwana została ciągłość dynastyczna Jagiellonów w Polsce. Skomplikowana sytuacja także zaistniała w Czechach i na Węgrzech po bezdzietnej śmierci Ludwika Jagiellończyka w 1526 r. Zgodnie z ustaleniami z 1515 r. Ludwik poślubił Marię Habsburżankę, a siostrę Ludwika Annę Jagiellonkę poślubił Ferdynand Habsburg. Gdy Ludwik zginął w bitwie pod Mohaczem, królem Czech i Węgier został Ferdynand a Anna została koronowana na królową, ich syn Maksymilian II Habsburg został następcą ojca na tronie tych dwóch państw. Przedstawiciele dynastii Jagiellonów Pierwsze pokolenie Władysław II Jagiełło (ok. 1362–1434), wielki książę litewski i król Polski; żony: Jadwiga Andegaweńska (1374–1399), Anna Cylejska (1380–1416), Elżbieta Granowska (1372–1420), Zofia Holszańska (ok. 1405–1461) Drugie pokolenie Dzieci Władysława II Jagiełły: Elżbieta Bonifacja (1399–1399) Jadwiga (1408–1431) Władysław III Warneńczyk (1424–1444), król Polski i Węgier Kazimierz (1426–1427) Kazimierz IV Jagiellończyk (1427–1492), wielki książę litewski i król Polski; żona: Elżbieta Rakuszanka (1436–1505) Trzecie pokolenie Dzieci Kazimierza IV Jagiellończyka Władysław II Jagiellończyk (1456–1516), król Czech i Węgier; żony: Barbara Hohenzollern, Beatrycze Aragońska, Anna de Foix-Candale (1484–1506) Jadwiga Jagiellonka (1457–1502); mąż: Jerzy Bogaty (1479–1503), książę Bawarii święty Kazimierz (1458–1484) Jan I Olbracht (1459–1501), król Polski Aleksander Jagiellończyk (1461–1506), wielki książę litewski i król Polski; żona: Helena Moskiewska (1476–1513) Zofia Jagiellonka (1464–1512); mąż: Fryderyk Starszy Hohenzollern (1460–1536), margrabia brandenburski na Ansbach i Bayreuth Elżbieta Jagiellonka (I) (1465–1466) Zygmunt I Stary (1467–1548), król Polski i wielki książę litewski; żony: Barbara Zápolya (1495–1515), Bona Sforza (1494–1557) Fryderyk Jagiellończyk (1468–1503), arcybiskup gnieźnieński Elżbieta Jagiellonka (II) (1472–1480) Anna Jagiellonka (1476–1503); mąż: Bogusław X (1454–1532), książę pomorski Barbara Jagiellonka (1478–1534); mąż: Jerzy Brodaty (1471–1539), książę saski Elżbieta Jagiellonka (III) (1482–1517); mąż: Fryderyk II (1480–1547), książę legnicki Czwarte pokolenie Dzieci Władysława II Jagiellończyka Anna Jagiellonka (1503–1547); mąż Ferdynand I Habsburg (1503 – 1564) Ludwik II Jagiellończyk (1506–1526); żona Maria Habsburżanka (1505–1558) Dzieci Zygmunta I Starego Jadwiga (1513–1573); mąż: Joachim II Hektor (1505–1571), elektor brandenburski Anna Jagiellonka (1515–1520) Izabela Jagiellonka (1519–1559); mąż Jan Zápolya (1487–1540), król Węgier Zygmunt II August (1520–1572), król Polski i wielki książę litewski; żony: Elżbieta Habsburżanka (1526–1545), Barbara Radziwiłłówna (1520–1551), Katarzyna Habsburżanka (1533–1572) Zofia Jagiellonka (1522–1575); mąż: Henryk, hrabia Brunszwiku Anna Jagiellonka (1523–1596); mąż Stefan Batory (1533–1586), król Polski Katarzyna Jagiellonka (1526–1583); mąż Jan III Waza (1537–1592), król Szwecji Olbracht Jagiellończyk (1527–1527) Królowie Polski z dynastii Jagiellonów (linia polsko-litewska) Herb Wizerunek Imię Data urodzenia Data śmierci Okres panowania Małżeństwa Plik:Wladislaus II Jagiello of Poland.PNG Władysław II Jagiełło ok. 1362 1434 1386-1434 Jadwiga Andegaweńska Anna Cylejska Elżbieta Granowska Zofia Holszańska Plik:Bacciarelli – Władysław III.jpeg Władysław III Warneńczyk 1424 1444 1434-1444 Polska 1440-1444 Węgry Brak Kazimierz IV Jagiellończyk 1427 1492 1447-1492 Elżbieta Rakuszanka Jan I Olbracht 1459 1501 1492-1501 Brak Aleksander Jagiellończyk 1461 1506 1501-1506 Helena Moskiewska Zygmunt I Stary 1467 1548 1507-1548 Barbara Zápolya Bona Sforza Zygmunt II August 1520 1572 1530/1548-1572 Elżbieta Habsburżanka Barbara Radziwiłłówna Katarzyna Habsburżanka Anna Jagiellonka 1523 1596 1575-1587 Stefan Batory Królowie Czech i Węgier z dynastii Jagiellonów (linia czesko-węgierska) Herb Portret Imię Data urodzenia Data śmierci Okres panowania Małżeństwa Władysław II Jagiellończyk 1456 1516 1471-1516 Czechy 1490-1516 Węgry Barbara Hohenzollern Beatrycze Aragońska Anna de Foix Ludwik II Jagiellończyk 1506 1526 1508/1516-1526 Czechy 1509/1516-1526 Węgry Maria Habsburżanka Pozostali przedstawiciele dynastii Jagiellonów Herb Portret Imię Data urodzenia Data śmierci Małżeństwa Funkcja Jadwiga Jagiellonka 1457 1502 Jerzy Bogaty Księżna Bawarska Święty Kazimierz 1458 1484 Brak Święty Kościoła katolickiego patron Rzeczypospolitej Obojga Narodów Zofia Jagiellonka 1464 1512 Fryderyk Starszy Hohenzollern Margrabina brandenburska Fryderyk Jagiellończyk 1468 1503 Brak Arcybiskup gnieźnieński Biskup krakowski Prymas Polski Plik:Anna Jagiellonka Duchess of Pomerania.jpg Anna Jagiellonka 1476 1503 Bogusław X Księżna Pomorska Plik:Lucas Cranach d.Ä. – Bildnis Barbara von Sachsen (Gemäldegalerie, Berlin).jpg Barbara Jagiellonka 1478 1534 Jerzy Brodaty Księżna Saska Anna Jagiellonka 1503 1547 Ferdynand I Habsburg Królowa Czech i Węgier Jadwiga Jagiellonka 1513 1573 Joachim II Hektor Elektorowa Brandenburska Izabela Jagiellonka 1519 1559 Jan Zápolya Królowa Węgier Zofia Jagiellonka 1522 1575 Henryk II Młodszy Księżna Brunszwicka Katarzyna Jagiellonka 1526 1583 Jan III Waza Królowa Szwecji Drzewo genealogiczne Zobacz też historia Polski stosunki polsko-litewskie drzewo genealogiczne Jagiellonów Przypisy Bibliografia Kazimierz Stadnicki O tronie elekcyjnym domu Jagiellonów w Polsce, 1880 Linki zewnętrzne Poczet władców Polski i Rzeczypospolitej – biogramy i kalendaria władców polskich

Jagiellonowie Jogailaičių dinastija (lit.) Jagellonci (cz.) Jagelovci(sł.) Jagelló-ház (węg.) Ягеллони (biał.) Kraj Polska Litwa Сzechy Węgry Tytuły Królowie Polski Królowie czescy Królowie węgierscy Królowie Chorwacji Wielcy Książęta Litwy Książęta głogowscy Margrabiowie Moraw Założyciel Władysław II Jagiełło Ostatni przedstawiciel Anna Jagiellonka Rok założenia 1386 Rok rozwiązania 1596 Pochodzenie etniczne litewskie Dynastia macierzysta Giedyminowicze Gałęzie polsko-litewska czesko-węgierska