Okupacja Bośni i Hercegowiny w 1878 roku
| Strona | Autorzy | Nota |
| [1] | [2] | Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
NotkaAustro-węgierska okupacja Bośni i Hercegowiny (chor. Austro-ugarsko zaposjedanje Bosne i Hercegovine), dotychczas osmańskiego bośniackiego paszałyku, była wynikiem porozumienia zawartego na Kongresie Berlińskim w 1878 roku. Wielkie mocarstwa europejskie dały Austro-Węgrom mandat wkroczenia z armią do Bośni i Hercegowiny pod pretekstem zaprowadzenia tam pokoju i porządku. Austro-węgierska 2. Armia dowodzona przez generała Josipa Filipovicia, złożona głównie z Chorwatów, Słoweńców, Serbów i innych ludów słowiańskich wchodzących w skład monarchii, przekroczyła granicę i wkroczyła do BiH pod koniec lipca tego samego roku. Choć w Wiedniu spodziewano się, że operacja przebiegnie bez większych bitew, okupacji spotkała się z zaciekłym oporem ludności muzułmańskiej i prawosławnej, która stawiała opór przez 3 miesiące i zadała armii austro-węgierskiej kilka porażek. Po 3 miesiącach walk Austro-Węgry ustanowiły wojskową okupację całego obszaru bośniackiego paszałuku, łącznie z Sandżakiem. Panowanie austro-węgierskie w BiH trwało do 1918 roku. TłoNiezdolność rządu osmańskiego do utrzymania porządku i pokoju oraz tolerancja religijna w Imperium Osmańskim, zwłaszcza w Bośni i Hercegowinie, doprowadziła do wybuchu serii powstań w Bośni i Hercegowinie w okresie od 1875 do 1878. Sytuacja była podobna w innych bałkańskich regionach Imperium Osmańskiego. Dlatego też po zakończeniu wojny rosyjsko-tureckiej, w czerwcu 1878 roku odbył się Kongres Berliński, na którym tzw. Pytanie wschodnie. Austro-Węgry wykazały zainteresowanie okupacją Bośni i Hercegowiny ze względu na swoje położenie geograficzne i ochronę Dalmacji, zwłaszcza Bokę Kotorską,[1] a także osłabienie wpływów Serbii na Słowian Południowych i zapobieżenie penetracji Rosji na południowy wschód Europy. Jednak niektórzy – zwłaszcza węgierscy – politycy uważali za problematyczne objęcie panowaniem monarchii kolejnego miliona Słowian południowych.[2] Jednak monarchia nadal uważała, że lepiej będzie zająć Bośnię i Hercegowinę i na mocy art. 25 porozumienia berlińskiego Austro-Węgrom przyznano specjalne prawa w bośniackim paszałyku i Novopazarskim Sandżaku. Podjęto decyzję, że Bośnia i Hercegowina, która formalnie pozostanie pod zwierzchnictwem Turcji,[3] zostanie zajęta przez Austro-Węgry i oddana pod jej jurysdykcję. Austro-Węgry otrzymały również prawo do stacjonowania załóg wojskowych w Sandżaku oraz do utrzymywania i posiadania dróg wojskowych i zaopatrzeniowych na terenie całego Sandżaku.[4] Monarchia wykorzystała swój mandat, przejmując administrację Bośni i Hercegowiny oraz utrzymując garnizony wojskowe w Sandżaku wraz z wojskami osmańskimi. Kongres Berliński poprzedził tajne porozumienie z 1877 r., na mocy którego Cesarska Rosja dała Austro-Węgrom wolną rękę do okupacji BiH. Traktat został zawarty w przededniu przygotowywanej wojny rosyjskiej z Turcją, gdzie Austro-Węgry musiały zachować neutralność i utrudniać ewentualną zagraniczną interwencję przeciwko Rosji, aby nie powtórzyć scenariusza z wojny krymskiej.[5][6][7] Minister spraw zagranicznych Austro-Węgier Gyula Andrássy uznał kampanię wojskową za dość prostą, mówiąc o „chodzeniu przy muzyce dętej”. Siły przeciwneAustro-WęgryDo końca czerwca armia austro-węgierska przeprowadziła masową mobilizację poszczególnych korpusów, razem w VI, VII, XX, XIII i XVIII korpusach liczyła 82 113 żołnierzy, 13 313 koni i 112 dział. Głównym dowódcą operacji był Josip Filipović. XIII. korpusem chorwacko-slawońskim dowodził Stjepan Jovanović, natomiast dowódcą sił w Dalmacji był Gabrijel Rodić.[8] Austro-Węgry przetransportowały do Dalmacji 72 000 żołnierzy, 8 000 koni i 9 000 ton materiałów wojennych.[9] Marynarka austro-węgierska została rozmieszczona w Dubrowniku, Ploče, Metkoviću, Makarskiej i Kotorze.[9] Statki transportowały także rannych i materiały wzdłuż Neretwy.[9] W okupacji BiH w składzie dwóch batalionów cesarsko-królewskich uczestniczyły jednostki Gwardii Krajowej z Dalmacji, a w sześciu królewskich – chorwacko-węgierska Straż Krajowa z Chorwacji i Slawonii..[10] 20 sierpnia 1878 r. w Dalmacji przeprowadzono całkowitą mobilizację i do okupacji BiH wysłano 9400 ludzi w ramach armii garnizonowej i w ramach XVIII. dywizji liczącej 17 080 osób z Dalmacji. Przy tej okazji prawie wszyscy zdolni do pracy mężczyźni zostali powołani do wojska.[11] Osman i inni spadochroniarze ???Wojska osmańskie w Bośni i Hercegowinie liczyły około 40 000 żołnierzy i 77 dział, a liczba żołnierzy wraz ze słabo zorganizowanymi spadochroniarzami muzułmańskimi i ortodoksyjnymi pod wodzą agitatora z Sarajewa Hadži Lojo[12] wzrosła do 93 000 żołnierzy.[13] Spośród nich trzy bataliony stałej armii osmańskiej zostały rozmieszczone w Hercegowinie (jeden batalion liczył około 500–700 ludzi), trzy i pół bataliony rezerwowe (jeden batalion rezerwowy liczył około 1000–1100 ludzi) oraz siedem i pół batalionów mustahfiz ( jeden batalion mustahfiza, czyli straży domowej, liczył około 1200-1600 ludzi).[14] Naczelnym dowódcą kompanii tureckich w Sarajewie był Ismet Pasza. Wojska tureckie, zgodnie z Porozumieniem Berlińskim, nie miały stawiać oporu okupacji austro-węgierskiej. Jednak agitator z Sarajewa Salih Vilajetović, znany również jako Hadži Lojo, podżegał muzułmanów do powstania, którzy zajęli miejscowe koszary i rozdali broń. Do powstańców dołączyli także żołnierze osmańscy. Można było się spodziewać oporu ludności muzułmańskiej, gdyż wraz z okupacją austro-węgierską utraciłaby ona uprzywilejowaną pozycję, jaką posiadała dotychczas ze względu na przynależność religijną.[15] Przebieg kampanii  Wojska austro-węgierskie zebrały się wzdłuż Sawy i w dalmatyńskiej Zagorze, wzdłuż granicy z Bośnią i Hercegowiną. Zagrzebski XIII. korpus został rozmieszczony w Posavinie i stanowił większość sił. 7. dywizja z Osijeka przekroczyła Sawę w pobliżu Kostajnicy i Starej Gradiški. 20. dywizja przekroczyła Sawę w pobliżu Šamac i Slavonski Brod 28 lipca, a 18. dywizja 1 sierpnia. Główne siły austriackie, tzw „siły okupacyjne” liczące 9400 żołnierzy, w tym XIII Korpus pod dowództwem barona Josipa Filipovicia, po przekroczeniu Sawy szybko przedostały się przez północną Bośnię, podbijając Banja Lukę i posuwając się wzdłuż Vrbas, Maglaj i Jajce. 3 sierpnia pod Maglajem oddział husarii wpadł w zasadzkę, w związku z czym Filipović wszczął doraźny proces wobec miejscowej ludności. 7 sierpnia pod Jajcami doszło do bitwy, w której z operacji wyłączono około 600 żołnierzy austro-węgierskich. 31 lipca z przejścia granicznego w pobliżu Vrgoraca zaczęły nacierać z Dalmacji[12] wojska pod dowództwem podmarszałka Stjepana Jovanovicia zorganizowane w 18. dywizji. Ljubuški i Posušje zostały zdobyte bez większego oporu. Mostar został zdobyty 5 sierpnia,[16][17] a Stolac 11 sierpnia; jednakże nowy garnizon austro-węgierski w Stolac został wkrótce oblężony przez siły osmańskie i oblężenie musiało zostać przerwane przez zacięty konflikt. Większe bitwy, spowodowane zaciekłym oporem ludności muzułmańskiej i prawosławnej, toczyły się także w okolicach Čitluku i Klobuka.[18] W Ravnicach w Hercegowinie zginęło 70 węgierskich żołnierzy i oficerów, a z powodu takich strat wkrótce zmobilizowano 3, 4 i 5 korpus.[19] Zagrzebski XIII. korpus poruszał się w dwóch kolumnach przez Zenicę i Vitez w kierunku Sarajewa.[20] Po bitwie pod Vitezem 16 sierpnia w środkowej Bośni, w której ostatecznie pokonano bośniacką armię muzułmańską, wojska Filipovicia zajęły 19 sierpnia Sarajewo, gdzie zaciekły opór stawiała miejscowa ludność muzułmańska. W mieście doszło także do walk ulicznych. Rebelianci zabarykadowali się w domach i strzelali z dachów. Według Filipovića w tych akcjach brały udział także kobiety. Spośród 13 000 żołnierzy w bitwie o Sarajewo strona austro-węgierska miała 57 zabitych i 314 rannych. Straty rebeliantów oszacowano na około trzystu, nie licząc ludności cywilnej. Po zajęciu Sarajewa nastąpiły egzekucje poszczególnych rebeliantów. Niektórzy wycofali się do okolicznych lasów i gór i stawiali tam opór jeszcze przez kilka tygodni. Hadži Lojo poddał się 37 cesarsko-królewskiemu pułkowi piechoty 3 października pod Rakitnicą. Pierwotnie został skazany na śmierć, ale później wyrok zmieniono na pięć lat więzienia.[21] Królewska Chorwacka Straż Wewnętrzna została postawiona w stan gotowości 20 sierpnia.[22] 43 piesza brygada obrony kraju w sumie 6144 ludzi pod dowództwem Emila Musulina została wysłany do Donji Lapac, na granicy z BiH i do twierdz, aby wesprzeć regularną armię w działaniach ofensywnych.[22] 22 września 1878 roku dziesięć bejsów z regionu Cazin zgłosiło się do Musulina, który poddał się mu z deklaracją wierności:[23][22] 22 września 1878 roku dziesięciu bejów z regionu Cazin zgłosiło się do Musulina, któremu poddali, składając deklarację lojalności:[23]  »My, obywatele Kulen Vakuf, Ostrovec, Orasac i Havala, poddajemy się Jej Królewskiej Mości. Waszej Królewskiej Mości polecamy się Jej Królewskiej Mości. łaskę i zaraz po nim. wojsko zajmie nasze miejsca, oddamy klucze i poddamy się prawu austro-węgierskiemu.[23]«(Branislav, 25 września 1878.) Kiedy Austro-Węgry okupowały BiH, część muzułmanów opowiadała się za tym, że jeśli Turcja nie może pozostać, niech do władzy dotrze inne supermocarstwo. W narodzie istniał także nurt przeciwny, który chciał i pracował nad tym, aby wszystko pozostało tak, jak jest, i bronił ojczyzny przed jakimkolwiek napastnikiem, który udałby się do Bośni. Wielu muzułmanów zgodziło się z tym trendem. Austriacka armia cesarska posunęła się do okupacji BiH, a osady w Bośni padały jedna po drugiej.[24][25] Jednak niektóre punkty oporu były niezwykle trwałe. Tuzla i Zvornik pozostali wśród ostatnich. Tuzla upadła po długiej bitwie. Pod Tuzlą rozegrała się wielka bitwa. Zvornik poddał się bez broni i bez oporu pięć dni po zdobyciu Tuzli.[24][25] Po interwencjach III i IV Korpusu oraz zaciętych potyczkach na górze Majevici, Tuzla została zajęta 22 września.[20] Livno zostało zdobyte dopiero 28 września przy pomocy oddziałów z Dalmacji, natomiast główną akcję przeprowadziła 7. Dywizja Piechoty Osijek.[26] Najtrudniejsze bitwy toczyły się wokół Klug, Šuica i Han Prolog[26]. Bojownicy muzułmańscy mieli do dyspozycji 3000 żołnierzy i 14 dział, którym służyli pozostali żołnierze osmańscy.[26] Wojska austro-węgierskie otoczyły Liwno i oblegały je 26 września, a po dwóch dniach ciężkich walk miasto zostało zdobyte.[26] Twierdza Velika Kladuša poddała się 20 października.[19] Przechodząc przez Hercegowinę i Novopazarski Sandżak, siły uderzeniowe zajęły do połowy października całą Bośnię i Hercegowinę.[12] Podbój BiH trwał niecałe trzy miesiące, podczas których całkowite straty wojsk austriackich wyniosły 946 zabitych i 3980 rannych żołnierzy.[12] Wszelki opór został przełamany po kolejnych trzech tygodniach od zawieszenia działalności.[27] KonsekwencjeStratyŁączne straty austro-węgierskie wyniosły ponad 5000 zabitych i rannych, w tym 946 zabitych i 3980 rannych.[28] Z Dalmacji zginęło 118 żołnierzy, 403 zostało rannych, a 132 zaginęło. Nieoczekiwana zaciekłość kampanii doprowadziła do wzajemnych oskarżeń kierownictwa wojskowego i politycznego monarchii.[29] Krytycznie nastawiony artykuł w budapeszteńskiej „Pester Lloyd” został ocenzurowany na polecenie cesarza i króla Franciszka Józefa. Stosunki geopolityczne
Okupacja Bośni i Hercegowiny, przyjęta z entuzjazmem w Chorwacji, doprowadziła do oficjalnego wniosku chorwackiego parlamentu do cesarza o przyłączenie Bośni i Hercegowiny do Trojga Królestw, gdyż w 1527 roku Habsburgowie wstępując na tron chorwacki, obiecał włączenie wszystkich ziem wyzwolonych od Turków do Królestwa Chorwacji.[30] Choć prośba ta została odrzucona, nowa sytuacja doprowadziła do zniesienia w 1881 roku Pogranicza Wojskowego, która utraciła swoje znaczenie i włączenia jej do Trójcy. Wiele fortyfikacji granicznych w kierunku BiH zostało opuszczonych i zniszczonych lub pozostawionych do zniszczenia. Dalmacja zyskała naturalne zaplecze gospodarcze, chociaż drogi pozostały w bardzo złym stanie, przez co pożądany postęp gospodarczy nie nastąpił. Różne reakcje na okupację oznaczały rozłam między Chorwatami i Serbami w Dalmacji, aż do wprowadzenia polityki Nowego Kursu trzydzieści lat później. Społeczeństwo i gospodarka
Do Sarajeva, Tuzli, Banja Luki, Mostaru wysyłano ekspertów znających ten język, głównie z Chorwacji, Czech, Polski, Słowenii i innych krajów słowiańskich. Chorwacki generał armii austro-węgierskiej Josip Filipović został mianowany pierwszym gubernatorem Bośni i Hercegowiny, ale wkrótce został odwołany na mocy rozkazu Budapesztu. Tuż po okupacji nastąpiła krótkotrwała fala emigracji przeciwników okupacji, głównie muzułmanów. Muzułmanie masowo wyemigrowali w kierunku Sandżaku, Albanii i Turcji.[31] Wkrótce jednak ustanowiono stan względnego bezpieczeństwa i rozpoczęto szereg reform społecznych i gospodarczych, aby uczynić z BiH „wzorową kolonię”. Monarchia zmodernizowała prawo, administrację i ogólnie BiH. Nowy rząd austro-węgierski osiedlił się w Bośni i Hercegowinie wraz z Niemcami, którzy przybyli jako eksperci do otwierania kopalń, budowy linii kolejowych i dróg. W ciągu 40 lat nowy rząd znacząco podniósł gospodarczo Bośnię i Hercegowinę, ale nie rozwiązał kwestii agrarnej, bo bał się odebrać ziemię muzułmańskiej szlachcie, na której się opierał. Serbowie powstali przeciwko nowej administracji w Hercegowinie w 1881 i 1882 roku, ale bunt został stłumiony militarnie. Niezadowoleni Serbowie bośniaccy przy wsparciu prawosławnej Rosji próbowali przyłączyć BiH do Serbii i Czarnogóry. Pod koniec XIX wieku w Bośni i Hercegowinie rozpoczęły się zgromadzenia polityczne na tle religijnym i narodowym. Muzułmanie i ortodoksyjni Serbowie walczyli o swoją autonomię religijną i edukacyjną. Serbowie z Bośni i Hercegowiny coraz częściej byli związani z Serbami z Serbii i Wojwodiny, a tam Chorwaci z Chorwatami z Chorwacji, czyli Dalmacji i Slawonii. W wyniku okupacji Austro-Węgry weszły w posiadanie zasobów naturalnych Bośni i Hercegowiny. W nowy sposób zorganizowano leśnictwo i służbę leśną. Celem była szybka i intensywna eksploatacja lasów. Spółki zagraniczne zawarły długoterminowe umowy z Rządem Narodowym Bośni i Hercegowiny na zasadzie swobodnych rokowań. Zagraniczne firmy budowlane rozpoczęły budowę Dobrljin-Banja Luka (1872), Bosanski Brod – Sarajewo (1879/82), Sarajewo – Metković (1885/91), Lašva – Travnik – Bugojno – Donji Vakuf (1893/95), Zavidovići – Olovo – Han Pijesak – Kusaće (1901/02), Sarajewo – Uvac (1901/06) itd., dlatego też na podkłady kolejowe potrzeba było dużo drewna. Lasy wycięto w obszarach Grmeč, Crna gora, Šator, Vijenac, Risovac, Plješevica, Pastrijevo, Šiša, Palež, Čemernica i Manjača w zachodniej części BiH, a następnie Prosara, Motajica, Vučjak, Ozren, Konjuh, Usora, Nemila, Igman, Ivan Bitovnja., Donja Praca i inni w północnej i środkowej części Bośni.[32] Refleksja w sztuceOkupację Bośni i Hercegowiny oraz świadectwa z tego okresu spisał Eugen Kumičić w swoim opowiadaniu historycznym Pod bronią.[33] Akcja noweli Josipa Kozaraca pt. Tena rozgrywa się w czasie zgrupowania wojsk austro-węgierskich w Slawonii w związku z przygotowaniami do przeprawy przez rzekę Sawę, a także sama akcja. Tena zakochuje się w czeskim sierżancie Jaroslavie Beranku, który wraca z operacji bez prawej ręki. Chorwacki malarz Ferdinand Quiquerez przedstawił w swojej oleografii wkroczenie armii Filipovicia do Bośni pod Brodem.[34] Dziedzictwo
Zobacz więcej
Literatura
Linki zewnętrzne
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Przypisy
- ↑ Oršolić, s. 287.
- ↑ Sugar, Industrialization of Bosnia, s. 20.
- ↑ Zovko, 2007., s. 17.
- ↑ Albertini (2005: 22–23).
- ↑ Budimpeštanska konvencija Hrvatska enciklopedija LZMK. [dostęp:2016-07-01].
- ↑ Budimpeštanska konvencija. Zarchiwizowane z oryginału 11 października 2016 r. (Wayback Machine) Encyklopedia Proleksis LZMK. Aktualizacja: 17 lutego 2015 r. [dostęp:2016-07-01].
- ↑ Hrvatski leksikon A-K, Naklada Leksikon d.o.o., Zagreb, 1996., ISBN 9539672813, s. 165.
- ↑ Oršolić, s. 288.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Oršolić, s. 299.
- ↑ "Vojna enciklopedija", drugo izdanje, II svezak, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1973.
- ↑ Oršolić, s. 306.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Oršolić
- ↑ Oršolić, s. 289.
- ↑ Oršolić, s. 301.
- ↑ Zovko, 2007., s. 13.
- ↑ Lackey (1995), 78–79
- ↑ Zeinar (2006), 402–3
- ↑ Oršolić, s. 293.
- ↑ 19,0 19,1 Klaić (1885), 454–5
- ↑ 20,0 20,1 Pavičić, 232.
- ↑ Plaschka (2000), 97.
- ↑ 22,0 22,1 22,2 Branislav, list za politiku i narodno gospodarstvo, Osijek, 21 sierpnia 1878 r.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 Branislav, list za politiku i narodno gospodarstvo, Osijek, 25 września 1878 r.
- ↑ 24,0 24,1 Gračanički glasnik 31/16 Građa • Atif Hadžikadić: Borba protiv okupacije Bosne i Hercegovine: bojevi oko Tuzle, ss. 75-77.
- ↑ 25,0 25,1 Bošnjačko oko. Wersja archiwalna oryginalnej strony z 14 października 2017 r. (Wayback Machine) Walka z okupacją Bośni i Hercegowiny: bitwy pod Tuzlą w 1878 roku. Dr Atif Hadžikadić, „Novi Behar” (nr 5, 1. VII. 1927, ss. 8-9). Historijski retrovizor, 20 marca 2015 r. [dostęp:2017-10-13].
- ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Pavičić, 237.
- ↑ Schachinger, 1996., 2. ss.
- ↑ Plaschka (2000), s. 102.
- ↑ Rothenburg, ss. 101-102.
- ↑ R. W. Seton-Watson. The southern Slav question and the Habsburg Monarchy. s. 18.
- ↑ Hanefijski mezheb (po bośniacku). Zarchiwizowane z oryginału 27 listopada 2019 r. (Wayback Machine) Gazi Mehmed Nuruddin Vehbi ef. Šemsekadić, Mufti of Pljeval, 23 lipca 2018 r. [dostęp:2020-02-15].
- ↑ Vremeplov.ba Srećko Ignjatović: Šumske željeznice u službi eksploatacije šuma u BiH, 9 kwietnia 2016 r. [dostęp:2017-03-28].
- ↑ Gradska knjižnica Krapina
- ↑ Dragan Damjanovic. Austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine gledana očima hrvatskog slikara: Prijelaz Save kod Broda Ferdinanda Quiquereza (Austro-węgierska okupacja Bośni i Hercegowiny oczami chorwackiego malarza: przeprawa Ferdynanda Quiquereza przez rzekę Sawę w Brodzie). Radovi Instituta za povijest umjetnosti 41 (2017), 1; ss. 199-214. [dostęp:2019-02-17].
- ↑ "Kiseljak: U park se vraća nestali spomenik". Zarchiwizowana wersja oryginalnej strony z 5 czerwca 2016 r. (Wayback Machine), artinfo.ba, opublikowano: poniedziałek, 23 maja 2016 r.
- ↑ Stare razglednice - Bileća. Zarchiwizowane z oryginału 24 października 2014 r. (Wayback Machine), Radio Sarajewo, 21 kwietnia 2013 r. (po bośniacku)
„...w którym wzięło udział 16 firm z Bilecia.” - ↑ Micheal Clodfelter, "Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia", s. 196
- ↑ Plaschka 2000, ss. 99–100.
- ↑ Micheal Clodfelter, "Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia", s. 196