Oláh Miklós (esztergomi érsek)

Z Europa Środkowa
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Notka

Poprzednik:
Erdődi Simon
Biskup Zagrzebia
1543–1548
Następca:
Gyulai Farkas
Poprzednik:
Frangepán Ferenc
Biskup Egeru
1548–1553
Następca:
Újlaki Ferenc
Poprzednik:
Fráter György
Arcybiskup Ostrzyhomia
1553–1568
Następca:
Verancsics Antal
Jego pomnik na budynku Wielkiego Seminarium Duchownego w Ostrzyhomiu
Nicolaus Olahus/Miklós Oláh


Oláh Miklós (łac. Nicolaus Olahus; * 10 stycznia 1493, Nagyszeben – † 15 stycznia 1568, Pozsony), węgierski duchowny katolicki (Węgier ze strony matki, Rumun ze strony ojca, działający na terenie Królestwa Węgier, humanista i historyk, arcybiskup Ostrzyhomia, főispán komitatu Hont, namiestnik królewski (węg. királyi helytartó).

Jego życie i twórczość

Miklós Oláh urodził się w 1493 roku jako syn Istvána Oláha, który był synem siostry Jánosa Hunyadiego,[1] Márii Hunyadi. W tym samym czasie jego ojciec był spokrewniony z hospodarem Wołoszczyzny i był sędzią królewskim Szászváros, jednym z czołowych urzędników transylwańskiej kopalni soli, komory solnej, jego brat Máté był także sędzią królewskim Százsváros. Jego matka, Borbála Huszár, pochodziła z szebeńskiej rodziny mieszczańskiej, spokrewniona z rodzinami z Hunyadi, Bogáthia i Gerendi. Jego nazwa Oláh wskazuje na pochodzenie etniczne (słowo oláh pochodzi od słowa Wołoch, co oznacza „Rumun” (Havasaföldite-Wołoszczyzna)).

W latach 1505-1512 uczył się w szkole kapitulnej w Nagyvárad. Następnie wychowywał się na dworze Ulászló II, a następnie w latach 1535-1537 był prywatnym sekretarzem węgierskiej królowej Márii Habsburg, późniejszej regentki Niderlandów. Mikołaj Olahus rozpoczął karierę polityczną w roku 1542. Dwadzieścia lat później, w 1562 r., był najpierw kanonikiem Pécsu, a następnie Ostrzyhomia, a od 1553 r. aż do śmierci najwyższym dostojnikiem węgierskiego Kościoła katolickiego: arcybiskupem ostrzyhomskim. Jako ulubieniec Ferdynanda I był kanclerzem od 1543 r., főispánem komitatu Hont od 1560 r. i namiestnikiem królewskim w latach 1562-1568. Kontynuując dzieło arcybiskupa Pála Várdai z Ostrzyhomia, we współpracy z wybitnymi ówczesnymi politykami węgierskimi, odegrał główną rolę w stworzeniu form rządów zapewniających stabilne, wzajemnie korzystne relacje pomiędzy władzą rządzącą a stanami, co umożliwiło optymalne wykorzystanie zasobów, aby powstrzymać ekspansję osmańską.[2]

W latach 1549-1553 był arcybiskupem Egeru, wspierał finansowo umocnienie zamku egerskiego i skuteczną obronę zamku przez Istvána Dobó w 1552 r., lecz nie był osobiście obecny podczas oblężenia.[3] W 1553 r. został arcybiskupem ostrzyhomskim,[3] a swoją siedzibę założył w Nagyszombacie „z powodu tyranii tureckiej” (współczesny cytat ze statutu Instytutu Wychowania Kapłańskiego).[4] W latach 1559-1562 zarządził wizytację kanoniczną na całym obszarze archidiecezji ostrzyhomskiej, która obejmowała wówczas 2/3 dzisiejszej Słowacji.

W 1562 r. opublikował w języku węgierskim mały katechizm św. Piotra Kanizjusza.[5] Przypisuje się mu założenie Akademii Jezuickiej w Nagyszombacie (1554), a także założenie pierwszej biblioteki uniwersyteckiej, poprzedniczki dzisiejszej Biblioteki Uniwersyteckiej ELTE, w 1561 jako jej biblioteka.[6] Jako wykonawca postanowień Soboru Trydenckiego założył w 1566 roku instytut formacji kapłańskiej, który stale znajdował następców prawnych i jako taki przeniósł się do Ostrzyhomia i działa do dziś. Instytut Edukacji Kapłańskiej Arcybiskupa Ostrzyhomskiego i Ostrzyhomska Wyższa Szkoła Religioznawstwa uważają się za następców prawnych fundacji Oláha.[7]

Jako humanista i pisarz Olahus korespondował z wieloma światłymi umysłami tamtych czasów: cieszył się uznaniem i sympatią Erazma z Rotterdamu. Jego najbardziej znane dzieła, które napisał po łacinie w duchu humanistycznym podczas pobytu w Niderlandach: Hungaria és Athila, to drugie zostało po raz pierwszy opublikowane przez Jánosa Zsámbokiego (Johannes Sambucus) w bazylejskim wydaniu wielkiego dzieła historycznego Antonio Bonfiniego Rerum Hungaricarum decades w 1568 roku. Obydwa dzieła zawierają bogate opisy historii Węgier – oparte przede wszystkim na Kronice Thuróczego (węg. Thuróczy Króniká) – oraz geografii i gospodarki, zwłaszcza Transylwanii. Jego dzieła przetłumaczono na kilka języków już w XVI w., niektóre fragmenty znalazły się w kronice Macieja Stryjkowskiego (1582). W początkach kontrreformacji i prześladowań religijnych odegrał znaczącą rolę jako arcybiskup na terenie swojej diecezji.[8]

Dzieła

Jego pamięć

Po przełomie (1858) Józsefa Keményego, pracującego nad założeniem Stowarzyszenia Muzeów Transylwańskich, badania nad Miklósem Oláhem przez długi czas ograniczały się do wykazania, że ​​rodzina i humanista byli Rumunami lub Węgrami: nawet Nicolae Iorga nazywał go renegatem i to w dwóch w okresie międzywojennym, zaś w opracowaniach Ştefana Bezdechiego i Ioana Lupaşa stwierdzono, że autorzy postrzegają go jako rumuńskiego humanistę.

Historiografia węgierska natomiast ceniła przede wszystkim arcybiskupa ostrzyhomskiego i założyciela Akademii Jezuickiej w Nagyszombacie (1554), uważanej za pierwszą uczelnię na Węgrzech. Jak dotąd węgierska historiografia transylwańska zajmowała się nim bardzo niewiele. W 1968 r., w 400. rocznicę jego śmierci, nadarzyła się okazja do napisania opracowań, które posunęły naprzód badania nad nim. Wtedy to Zsigmond Pál Jakó natrafił w archiwach rodziny Esterházych, przechowywanych w Węgierskim Archiwum Narodowym, na dwa listy szlacheckie z herbami datowane odpowiednio na lata 1548 i 1558, autorstwa Miklósa Oláha, którego analizę historyczną sztuki przeprowadził András Kovács oraz Sándor Tonk przeprowadził eksperyment na podstawie tekstu obu listów, aby wyjaśnić ich pochodzenie i genealogię, pokazując, że humanista sam stworzył zamieszanie wokół tej kwestii, upiększając swoje drzewo genealogiczne, aby udowodnić szlachetność swojej rodziny. Również w związku z rocznicą Zsigmond Jakó opublikował na łamach Korunka aktualną ocenę pracy uczonego katolickiego arcykapłana, założyciela szkoły. István Fodor zbadał węgierskie dane językowe zawarte w książce Miklósa Oláha „Hungariájá” i opublikował swoje wyniki w opracowaniu opublikowanym w 1990 roku.

Wreszcie w 1993 roku, w pięćsetną rocznicę jego urodzin, Wydział Języka i Literatury Węgierskiej Uniwersytetu Babeș-Bolyai w Kolozsvár zorganizował na jego cześć międzynarodową konferencję naukową, której materiał został opublikowany w odrębnym tomie.

W 2013 roku odnaleziono wyjątkowo cenne Psalterium Strigoniense, wydane w 1523 roku, które niegdyś służyło arcybiskupowi Miklósowi Oláhowi (1493–1568) z Ostrzyhomia i przechowywano w kaplicy jego wiedeńskiego zamku Nicoletum. Został on przepisany na maszynie w warsztacie weneckiego drukarza, a później jeden ze śpiewaków liturgicznych dworu arcybiskupiego dodał ręcznie wersety muzyczne, pozostawiając puste dla melodii. Książka przetrwała zniszczenia podboju tureckiego uciekając na północ i tak znalazła się w zbiorach bibliotecznych Bayerische Staatsbibliothek w Monachium.[11]

Jego prace opublikowane w języku węgierskim

Przypisy

  1. Hóman–Szekfű (1928)Magyar Történelem. Királyi Magyar egyetemi nyomda. Budapest
  2. Rubicon. Történelmi magazin 2013/2-3.
  3. 3,0 3,1 R. Várkonyi Ágnes, "Oláh VI. Miklós" in szerk. Beke Margit, Esztergomi érsekek 1001-2003, Budapest 2003..
  4. „Az alapítólevél reprintje, átirata és fordítása megjelent az alábbi kiadványban: "Sapientia aedificavit sibi domum". Papképzés Esztergom városában. Esztergom, 2006”.
  5. A Magyar Katolikus Egyház évszázadai/Stulecia węgierskiego Kościoła katolickiego, uj.katolikus.hu
  6. ELTE Egyetemi Könyvtár (Pobrane ze strony internetowej: 2014-04-06.)
  7. Az Esztergomi Hittudományi Főiskola módosított alapító okirata. . [dostęp: 2020-12-03].
  8. Thury Etele 1908: A Dunántúli Református Egyházkerület története 1. Pápa, 40.
  9. Zoltán András: A krakkói nyomdászat és a magyar művelõdés, Kisebbségkutatás-Szemle a hazai és külföldi irodalomból, 12. évf. 2003. 1. szám
  10. Hungaria - Athila
  11. Újabb liturgikus könyv Oláh Miklós esztergomi érsek könyvtárából: kottás Psalterium Strigoniense (1523) került elő Münchenből/Kolejna księga liturgiczna z biblioteki arcybiskupa Miklósa Oláha z Esztergomia: Psalterium Strigoniense z muzyką (1523) została odnaleziona w Monachium, epa.oszk.hu

Tłumaczenie

  • Ten artykuł jest w całości lub w części oparty na tłumaczeniu artykułu z rumuńskiej Wikipedii. (hasło Nicolaus Olahus). Redaktorzy oryginalnego artykułu są wymienieni w historii strony. Znak ten wskazuje jedynie pochodzenie sformułowania i prawa autorskie, nie służy jako oznaczenie źródła informacji zawartych w artykule.

Źródła

Więcej informacji

  • Nicolaus Olahus 450: Proceedings of the International Conference on the 450th Anniversary of Nicolaus Olahus’ Death. Publikationen der Ungarischen Geschichtsforschung in Wien Bd. XVII. Wien, 2019, ISBN 9789636312800
  • Schleicher Pál: Oláh Miklós és Erasmus; Dunántúl Ny., Bp., 1940 (Értekezések a magyarországi latinság köréből/Eseje o latynizmie na Węgrzech)
  • Program és mítosz között. 500 éve született Oláh Miklós. Az 1993. január 9-10-i kolozsvári megemlékezés anyagából; szerk. Mózes Huba; Szt. István Társulat, Bp., 1994
  • Zoltán András: Oláh Miklós Athila című munkájának XVI. századi lengyel és fehérorosz fordítása; Nyíregyházi Főiskola Ukrán és Ruszin Filológiai Tanszék–VE Tanárképző Kara–ELTE Ukrán Filológiai Tanszék, Nyíregyháza–Veszprém–Bp., 2004 (Dimensiones culturales et urbariales Regni Hungariae)
  • Caspar Ursinus Velius: Lajos király haláláról és Magyarország bukásáról. Egy elveszettnek hitt beszámoló a mohácsi csatáról / De interitu Ludovici regis et clade Hungariae. A long-lost report about the battle of Mohács; szerk., jegyz. Kasza Péter, tan. Kasza Péter, Tóth Gergely, ford. Szebelédi Zsolt, Velius- és Oláh-levelek szöveggond., ford. Szilágyi Emőke Rita, tan. angolra ford. Hutai Zsófia; BTK–OSZK, Bp., 2020 (Mohács, 1526–2026)
  • Zoltán András: A krakkói nyomdászat és a magyar művelődés/Drukarstwo krakowskie i kultura węgierska
  • Oláh Miklós
  • Ipolyi Arnold 1875: Oláh Miklós II. Lajos és Mária királyné titkára, utóbb Magy. orsz. Cancellár, Esztergom-i érsek-prímás és kir. helytartó levelezése/Oláh Miklós II. Sekretarz królowej Ludwika i królowej Marii, później kanclerz królestwa Węgier, arcybiskup-prymas Ostrzyhomia i ex. Korespondencja gubernatora
  • Hunfalvy Pál 1891: Oláh Miklós családi viszonyai és Hungariája. Irodalomtörténeti Közlemények 1, ss. 35-40.
  • Noszkay Ödön [ Oláh Miklós levelezésének művelődéstörténeti vonatkozásai]. Századok. nr 4. (1903) s. 366-373.
  • Kemény József: Oláh Miklós emlékezete. Új Magyar Múzeum 1858. I. ss. 227-233. – Balogh Margit: Oláh Miklós Hungáriája, mint művelődéstörténeti kútfő. Budapest, 1903
  • Iorga, N.: Renegaţii în trecutul ţărilor noastre şi al neamului românesc [Renegátok országaink és a román nép múltjában/Renegátok országaink és a román nép múltjában]. Analele Academiei Române. Memoriile Secţiei de Istorie. Ser. II. Tom. XXXIV. 1913-1914.
  • Lupaş, I.: Doi umanişti români în secolul al XVI-lea [Két román humanista a XVI. században]. Anuarul Inst. de Istorie Naţională a Universităţii din Cluj. Vol. IV. 1926-1927. ss. 337-363.
  • Bezdechi, Ştefan: Familia lui Nicolaus Olahus [Oláh Miklós családja]. Anuarul Inst. de Istorie Naţională a Universităţii din Cluj. Vol. V. 1928-30. ss. 63-85. – Albu Corneliu: O neobişnuită prietenie epistolară Olahus şi Erasmus [Egy szokatlan levelezésbeli barátság: Olahus és Erasmus]. Magazin Istoric, 1967/4.
  • Firu, I. S.-Albu, Corneliu: Umanistul Nicolae Olahus (Nicolaie Românul) [Nicolae Olahus (Román Miklós), a humanista]. Wybrane teksty, wstęp i przypisy. 1968
  • Sacerdoţeanu, A.: Stema lui Dan al II-lea şi legăturile cu familiile Huniade şi Olah [II. Dan címere és kapcsolatai a Hunyadi és Oláh családokkal]. Revista Muzeelor V (1968). ss. 5-16. – Jakó Zsigmond-Kovács András: Diplomele de înnobilare şi iconografia lui Nicolaus Olahus [Listy i portrety Mikołaja Olahusa]. Revista Muzeelor VI (1969), ss. 101-110.
  • Tonk, Al.: Diplomele de înnobilare ale lui Nicolaus Olahus. Unele probleme privind genealogia familiei Olahus [Szlachetne Listy Mikołaja Olahus. Niektóre pytania dotyczące genealogii rodu Oláhów]. Revista Arhivelor XII (1969), 1. sz. ss. 13-31.
  • Fodor István: Oláh Miklós Hungáriája. Egy eddig ismeretlen kézirat és a magyar nyelvi adatok tanulságai. Budapest, 1990 (W: Humanizmus és reformáció. 17)
  • Tonk, Alexandru: Cariera unui intelectual în secolul al XVI-lea (Drumul lui Nicolaus Olahus spre scaunul episcopal) [Egy értelmiségi pálya a XVI. században. Nicolaus Olahus útja a püspöki székbe]. W: De la umanism la iluminism [A humanizmustól a felvilágosodásig. A Kolozsvárt 1993-ban rendezett tudományos ülésszakon elhangzott előadások/Od humanizmu do oświecenia. Wykłady wygłoszone na konferencji naukowej zorganizowanej w Klużu-Napoce w 1993 roku]. Marosvásárhely, 1994. ss. 7-13.
  • Czékli Béla 2001: Oláh Miklós reformtörekvései. In: Miscellanea Ecclesiae Strigoniensis I.
  • R. Várkonyi Ágnes 2004: Oláh Miklós esztergomi érsek a kereszténység védelmében. W: Miscellanea Ecclesiae Strigoniensis II.
  • Fazekas István 2005: Oláh Miklós esztergomi érsek udvara (1553–1568). W: G. Etényi NóraHorn Ildikó (szerk.): Idővel paloták… Magyar udvari kultúra a 16–17. században. Budapest, ss. 343–360.
  • Szilágyi Emőke Rita: Oláh Miklós epitaphiuma Brodarics István halálára. Lymbus 2014, ss. 7-16.
  • http://epa.oszk.hu/01500/01500/00011/pdf/EPA01500_lymbus_2014_007-016.pdf
  • Szoliva Gábriel 2015: "...Viennae excudi fecimus" – Oláh Miklós esztergomi érsek könyvkiadói tevékenysége és a katolikus megújulás. Sapientiana 8/2.
  • Mikó Gábor 2019: Oláh Miklós formuláskönyve. Bevezető tanulmány egy készülő kiadáshoz. Történelmi Szemle 2019/4.

Powiazane artykuły

Oláh Miklós
Biskup Egeru
następnie
arcybiskup Ostrzyhomia
Oláh Miklós (esztergomi érsek)
Oláh Miklós
Oláh Miklós (esztergomi érsek)
Urodziny
Data 10 stycznia 1493
Miejsce Nagyszeben
Śmierć
Data 15 stycznia 1568 (75 lat)
Miejsce Pozsony
Okres biskupi
1543 - 1548
(Zagrzeb)
Okres biskupi
1548 - 20 marca 1553
Okres biskupi
20 marca 1553 - 15 stycznia 1568
(Esztergom)
Poprzednik Następca
Fráter György Verancsics Antal
Oláh Miklós (esztergomi érsek)
Podpis Miklósa Oláha
Miklós Oláh na Catholic Hierarchy
Szablon

Kategória:Főispáni komitatu Hont