Połowcy

Z Europa Środkowa
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Strona Autorzy Nota
[1] [2] Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka

Obszar plemiennego sojuszu Kipcsak-Sari-kun wynosi około 1200. Obszar ten nigdy nie był pod zjednoczonym, centralnym przywództwem, więc nie możemy w tym sensie mówić o imperium Kipcsak lub Kun.
Tereny Kumanów na Węgrzech w XIII wieku (na żółto)
Figura kultowa Połowców z XII-XIII wieku tzw. „baba”, Nieborów

Połowcy, nazywani też Komanami lub Kumanami (węg. Kunok, słow. Kumáni) – lud pochodzenia ałtajskiego, należący do grupy kipczackiej, który swoje pierwotne siedziby w VIII wieku miał na stepach Kazachstanu i południowej Syberii w górnym biegu rzeki Irtysz. Są spokrewnieni z Turkami seldżuckimi. Ich język, zwany także kumańskim należy do grupy języków kipczackich. Golili głowy pozostawiając dwa długie warkocze. Charakterystyczne w ich ubiorze były krótkie kaftany[1].

Historia

Współplemienni z Pieczyngami, zamieszkiwali też tereny od Donu do Dunaju.

Ustawicznie nękali najazdami Ruś. W 1068 miał miejsce najazd Połowców na Ruś Kijowską i zniszczenie księstw południoworuskich. Próbowali przemieszczać się na zachód, ale w 1089 zostali rozbici na terenie obecnej Mołdawii przez króla węgierskiego Władysława I. Na początku XII wieku zostali odrzuceni przez księcia kijowskiego Włodzimierza II Monomacha na stepy na północ od Kaukazu, za Wołgę i Don.

W drugiej połowie XII wieku brali udział w wojnach pomiędzy księstwami ruskimi po stronie jednych księstw ruskich przeciw innym ruskim księstwom. Zawierali związki małżeńskie z przedstawicielami dynastii Rurykowiczów m.in. w sąsiadującym z Małopolską księstwie halickim. Wchodzili także w związki małżeńskie z rodzinami panującymi Serbii i Węgier. Bułgarskie królewskie dynastie Terterów i Szyszmanidów były częściowo pochodzenia kumańskiego[2].

W wiekach XI-XII plądrowali przygraniczne ziemie kijowskie, węgierskie i bułgarskie.

Według Galla Anonima w lecie 1101 najechali również polskie ziemie i ponieśli klęskę w starciu z wojskami Bolesława Krzywoustego. Inne kroniki opisują napad Połowców lub Węgrów z 1135, który spustoszył Wiślicę[3].

Terytoria Kumanów (Połowców) przed najazdem Mongołów w XIII wieku

W XIII w. do Europy przybyli Mongołowie, którzy zniszczywszy królestwo Gruzji od południa przeszli Kaukaz i rozgromili Połowców na stepach na północ od Kaukazu w roku 1223. W tym samym roku w bitwie pod Kałką Połowcy Kocjana (Kocjanie) razem z książętami Kijowa, Halicza, Czernihowa i Smoleńska próbowali zatrzymać hordy Mongołów, ale zostali wymordowani razem z wojskami ruskimi, po wynegocjowanym z Mongołami złożeniu broni. Kocjan zbiegł. Później, z 40 tys. współplemieńców uzyskał azyl na Węgrzech.

Ich tereny Mongołowie włączyli do Złotej Ordy, przez co w ciągu kolejnych dwóch wieków znaczna ich część zmieszała i zasymilowała się współtworząc różne narody tureckojęzyczne - z Kazachami, Tatarami Krymskimi, Tatarami syberyjskimi, Nogajami, Baszkirami, Karaczajami, Bałkarami, Kumykami.

Część zachodnich Połowców zwanych Kumanami została osiedlona przez króla Węgier, Belę IV na ziemiach na wschód od Dunaju, a następnie pobita przez magnatów węgierskich nieprzychylnych Władysławowi IV. Sam Władysław w przeddzień bitwy pod Hódtó został aresztowany, zaś Kumanowie zostali rozgromieni; dzięki temu magnatom udało się osłabić pozycje króla, dla którego Kumanowie byli praktycznie jedynym wsparciem[4]. Do naszych czasów potomkowie Połowców w Europie przetrwali jedynie na terenach położonych na zachód od gór Matra w północnych Węgrzech, jednak ich zachowana przez wieki odrębność i kultura obecnie szybko zanika (zobacz skansen Połowców w Hollókő).

Po opanowaniu przez Mongołów stepów nadczarnomorskich Połowcy byli sprzedawani jako niewolnicy. Członkowie dynastii Bahri, pierwszej dynastii Mameluków w Egipcie byli Połowcami. Jednym z wybitniejszych jej przedstawicieli był sułtan Bajbars (al-Malik al-Zahir Rukn al-Din Baibars al-Bunduqdari) urodzony w miejscowości Solhat (obecnie Staryj Krym) na Krymie i sprzedany na Krymie jako niewolnik Egipcjanom. Dynastia Bahri rządziła Egiptem od 1250 do 1382.

Przechowywany w weneckiej bibliotece Świętego Marka czternastowieczny Codex Cumanicus składa się z podręcznika języka kipczackiego, hymnów oraz zagadek w języku Kumanów[2].

Od Połowców pochodzi nazwa Tańce połowieckie, znanego (także w kulturze masowej) fragmentu opery Kniaź Igor Aleksandra Borodina.

Osiedlenie na równinie węgierskiej

Zobacz także Köten

Królestwo Węgier w XIII wieku. Lokalne autonomie Kumanów (żółte) po przyjęciu praw Kumanów.

Stali się jedną z najważniejszych grup tureckich w regionie Desht-i Kipchak. Po zniszczeniu jedności Kipczaków przez atak Mongołów w 1239 r., jedna gałąź Kumanów wyemigrowała na Bałkany, a druga do Anatolii. Później nawiązali kontakt z Gruzinami, Węgrami i Turkami.

Architektem stosunków gruzińsko-kumańskich był Dawid IV z Gruzji. To wydarzenie, które było jedną z najważniejszych reform wojskowych Dawida przeciwko najeźdźcom seldżuckim, miało miejsce, gdy gruzińska delegacja wysokiego szczebla odwiedziła kwaterę główną w Cumanie. Aby wzmocnić ten sojusz z nomadami, Dawid poślubił córkę króla Kumana Atraka, Guranduht, i zaprosił jej krewnych do osiedlenia się w Gruzji. [5] David wynegocjował rozejm między Kipczakami i Alanami. Później odbył konsultacje z Włodzimierzem II Monomachem, wielkim księciem kijowskim, który pokonał Atraka w 1109 r., aby zapewnić swobodny przepływ plemion koczowniczych do Gruzji.

Król Węgier Andrzej II nadał Krzyżakom region Burzenland w 1211 roku w celu zapewnienia bezpieczeństwa południowo-wschodnich granic swego królestwa przed Kumanami. Krzyżacy prowadzili kampanię przeciwko Kumanom w imieniu króla Andrzeja w latach 1221–1225.[6][7] Krzyżakom nie udało się jednak pokonać Kumanów i zaczęli tworzyć państwo niezależne od króla Węgier. W 1238 r., po atakach Mongołów na Kumanię, węgierski król Béla IV zaproponował schronienie pozostałej części ludu Kumanów pod wodzą ich przywódcy chana Kötena, który z kolei obiecał nawrócić swoje 40 000 rodzin na chrześcijaństwo. Król Béla miał nadzieję wykorzystać nowych poddanych jako oddziały pomocnicze przeciwko Mongołom, którzy już zagrażali Węgrom. Do Kumanów dołączył irański lud Jasz, który mieszkał z Kumanami.[8] Następnie mongolski chan Batu nakazał Beli zaprzestanie udzielania schronienia Kumanom i podkreślił, że w przypadku ataku Kumanowie mogliby z łatwością uciec byli bowiem utalentowanymi jeźdźcami, ale nie w przypadku Węgrów, którzy byli narodem osiadłym i nie mieli takiego luksusu. Bela odrzucił to ultimatum.

Przedstawienie Cumana w Latopisie Radziwiłłowskim

Około grudnia 1240 roku nadeszła wiadomość, że Mongołowie zbliżają się do Węgier. Następnie król Bela zainstalował obronę na linii frontu w Karpatach, po czym wrócił do Budy, zwołał naradę wojenną i nakazał zjednoczenie się przeciwko Mongołom. Stało się jednak odwrotnie, ponieważ wielu baronów było wrogo nastawionych do Kumanów. Węgierscy baronowie zauważyli, że w armii mongolskiej byli Kumani, ale nie zdawali sobie sprawy, że dzieje się tak dlatego, że zostali do niej wcieleni i nie mieli w tej sprawie nic do powiedzenia. Szczególnie baronowie nie ufali Kötenowi, mimo że Mongołowie atakowali jego lud przez prawie 20 lat. Ten chaos zepchnął Belę w kąt; czując, że musi pokazać swoją siłę i zatrzymać zbuntowanych baronów po swojej stronie, nakazał umieszczenie Kötena w areszcie domowym. Nie uspokoiło to baronów i miało odwrotny skutek w postaci błędnego przyznania, że ​​król również żywił wątpliwości co do Kötena. To rozgniewało Kumanów, którzy nie byli zadowoleni z działań podjętych przeciwko nim i którzy nie zrobili nic, aby zachęcić do takich działań i nienawidzili Mongołów. 10 marca nadeszła wiadomość, że Mongołowie zaatakowali węgierską obronę na przełęczach karpackich. To skłoniło Belę do wysłania listu do księcia austriackiego Fryderyka z prośbą o pomoc. Fryderyk wcześniej chciał tronu Beli, ale Bela odpowiedział, gromadząc ogromną armię i maszerując do bram Wiednia, co zmusiło Fryderyka do wycofania się. 14 marca nadeszła wiadomość, że siły obronne Karpat zostały pokonane przez Mongołów. Jak na ironię, biorąc pod uwagę podejrzenia Kumanów, tylko oni wydawali się chętni do walki z Mongołami, a pamięć o losie, jaki ich spotkał na stepach, wciąż była świeża w ich pamięci. W tym czasie Bela stracił kontrolę nad swoją armią, a wiele miast zostało zniszczonych. Niedługo potem przybył Fryderyk i chcąc zaszkodzić obronie kraju (w zemście na Beli), wzbudził dalsze uczucia przeciwko Kumanom.

Po miażdżących porażkach i całkowitym upadku Węgrzy dokonali samobójczej zdrady Kumanów, ludu, który zrobił najwięcej w odparciu Mongołów. Niektórzy baronowie udali się do domu Kötena z zamiarem zabicia go jako kozła ofiarnego lub wydania Mongołom, prawdopodobnie wierząc, że Kuman-Kipczakowie byli mongolskimi szpiegami. Jednak baronowie kazali zamordować Kötena w Peszcie 17 marca 1241 r.[9][10] Kiedy wieść o tym oburzeniu dotarła do obozu Kumanów, nastąpiła erupcja o „intensywności Wezuwiusza”. W odwecie za tę wiktymizację wymordowali ogromną liczbę Węgrów.[11][12] Następnie Kumanie przedarli się na Bałkany i do Drugiego Cesarstwa Bułgarskiego, siejąc tam szał zniszczenia „równy temu, jakiego Europa nie doświadczyła od tamtej pory najazdy Mongołów”.[13][14]

Wraz z odejściem jedynego sojusznika oraz najbardziej wydajnych i niezawodnych sił militarnych,[15][16] Węgry zostały jeszcze bardziej osłabione, a miesiąc później zostały zniszczone przez Mongołówl.[13][17] Po inwazji król Béla IV, obecnie bez środków do życia i upokorzony po konfiskacie skarbu i utracie trzech obszarów przygranicznych, błagał Kumanów, aby wrócili na Węgry i pomogli w odbudowie kraju. W zamian za służbę wojskową Béla zaprosił Kumanów do osiedlenia się na obszarach Wielkiej Równiny między Dunajem a Cisą; region ten stał się prawie niezamieszkany po najazdach mongolskich w latach 1241–1242.[18] Plemiona Kumanów osiedliły się następnie na całej Wielkiej Nizinie Węgierskiej, tworząc dwa regiony o nazwie Kumania (po węgiersku Kunság): Wielka Kumania (Nagykunság) i Mała Cumania (Kiskunság). Sześć z tych plemion to Borchol (Borscol), którzy osiedlili się w komitacie Temes (klan Borchol działał także wokół Rusi; był to także plemię Złotej Ordy wymieniane jako Burcoylu); Csertan, który osiadł w Małej Kumanii; Olas, który osiadł w Wielkiej Kumanii; Iłończuk, który osiadł w Małej Kumanii; Kor, który osiadł w hrabstwie Csanád, a szóstym być może Koncsog.[8][17][18]

Pierwszy najazd Mongołów na Węgry w latach 1241-1242. Tatarzy ubrani są w stroje kumańskie z szablami. (Chronicon Pictum, 1358)

Gdy Kumanowie wkroczyli do królestwa, węgierska szlachta podejrzewała, że ​​król zamierza ich kosztem wykorzystać Kumanów do wzmocnienia swojej władzy królewskiej. co zależało od panującej sytuacji politycznej.[19] Część tych praw przetrwała do końca XIX wieku, choć Kumanie już dawno zasymilowali się z Węgrami. Kumanie pod każdym względem różnili się od miejscowej ludności Węgier – wyróżniał ich wygląd, strój i fryzura. W 1270 roku królową Węgier została Elżbieta Kumańska, córka wodza kumańskiego Seyhann,[20][21][22] Elżbieta rządziła w okresie małoletności swojego syna (przyszłego króla Węgier Władysława IV) w latach 1272–1277. Między nią a szlachecką opozycją toczyła się walka, która doprowadziła do jej uwięzienia przez rebeliantów; ale zwolennicy uwolnili ją w 1274 r.[23] Za jej panowania Kumanom przekazywano dary w postaci cennych ubrań, ziemi i innych przedmiotów w celu zapewnienia im dalszego wsparcia, zwłaszcza podczas wojny domowej między królem Bélą IV a Stefanem V Węgry, kiedy obie strony próbowały uzyskać poparcie Kumana. Podczas tego konfliktu, w 1264 roku, Béla wysłał wojska kumańskie dowodzone przez wodza Menka do walki z jego synem Stefanem.[19][24] Elżbieta poślubiła Stefana V; byli rodzicami sześciorga dzieci. Ich syn, Władysław IV, został królem Węgier, a jej drugi syn, Andrzej Węgierski, został księciem Slawonii. W 1262 roku Stefan V przyjął tytuł „Dominus Cumanorum” i został najwyższym sędzią Kumanów. Po jego intronizacji Kumanowie przeszli bezpośrednio pod władzę króla Węgier, a tytuł „Dominus Cumanorum” (sędzia Kumanów) uzyskał tytuł palatyna, który był najwyższym urzędnikiem po królu. Kumanie mieli własnych przedstawicieli i byli zwolnieni spod jurysdykcji urzędników okręgowych.[19]


Historyczny herb Kunság, miejsca zamieszkania Kumanów na Węgrzech, podzielonego na Małą Kumanię i Wielką Kumanię

Już w XV w. Kumanie osiedlili się na stałe na Węgrzech, we wsiach o strukturze odpowiadającej miejscowej ludności i zostali schrystianizowani. Kumanie nie zawsze sprzymierzali się z królami węgierskimi – zamordowali Władysława IV; jednak inne źródła sugerują, że w jego morderstwie mieli udział niektórzy węgierscy baronowie, w ten sposób Władysław padł ofiarą swoich wrogów politycznych.[24] Władze królewskie i kościelne raczej włączyły Kumanów, niż je wykluczyły. Kumanie służyli jako lekka kawaleria w armii królewskiej, co było obowiązkiem odkąd otrzymali azyl. Będąc zaciekłymi i zdolnymi wojownikami (jak zauważył Istvan Vassary), odegrali ważną rolę w armii królewskiej. Król prowadził ich w licznych wyprawach przeciwko sąsiednim krajom; teraz zwłaszcza odegrali ważną rolę w bitwie pod Suchymi Krutami pomiędzy Rudolfem Habsburgiem a czeskim Ottokarem II w 1278 r. - król Władysław IV i Kumanowie (których było 16 000)[17] byli po stronie Rudolfa.

A seal depicting a crowned woman who sits on a throne
Pieczęć Elżbiety Kumańskiej, żony króla Węgier Stefana V
Król Węgier Władysław IV, znany również jako Władysław Kumańczyk. Ma na sobie ubrania swoich ulubionych Kumanów. Jego matka, królowa Węgier Elżbieta, była córką wodza Kumanów. (Chronicon Pictum, 1358)

Królowie węgierscy polegali na Kumanach, aby równoważyć rosnącą niezależną władzę szlachty.[19] Polityka królewska wobec Kumanów była zdeterminowana ich znaczeniem militarnym i politycznym. Królowie węgierscy nieustannie mieli nadzieję, że skorzystają ze wsparcia militarnego Kumanów, co było głównym powodem zaproszenia do osiedlenia się i kontynuowania okazywanych im królewskich łask. Głównym celem królów było zapewnienie lojalności Kumanów na różne sposoby, w tym poprzez małżeństwa mieszane między Kumanami a węgierską rodziną królewską.[19] Władysław IV „Kuman” (którego matką była królowa Elżbieta Kuman) szczególnie lubił Kumanów i porzucona węgierska kultura i ubiór na rzecz kultury, ubioru i fryzury Kumanu; mieszkał ze swoją kumańską świtą i konkubinami, którymi byli Küpçeç, Mandola i Ayduva.[17][25]

W latach 1280 i 1282 doszło do starć między Węgrami a Kumanami. Pierwsze polegało na przekonaniu przez króla Kumanów, aby nie opuszczali kraju, jednak niewielka grupa nadal przeniosła się na Wołoszczyznę. Druga to bitwa pomiędzy buntownikami Kumanów a siłami królewskimi.[20] Bitwa nad jeziorem Hód była bitwą pomiędzy Królestwem Węgier a Kumanami w 1282 roku, a król Węgier Władysław IV pokonał Kumanów. Kumanie początkowo mieszkali w filcowych jurtach, jednak z biegiem czasu stopniowo porzucili koczowniczy tryb życia.[17] Głowa klanów Kumanów pełniła podwójną rolę przywódcy wojskowego i sędziego. Kumanowie, mając własną jurysdykcję, byli zwolnieni spod jurysdykcji węgierskiej i zwracali się do króla jedynie w przypadku nieuregulowanych sporów. Kumanie płacili królowi 3000 sztabek złota rocznie, a także inne produkty i zwierzęta (od króla Béli IV). Mieli własnych księży i ​​nie płacili opłat portowych ani celnych. Wsie kumańskie nie miały właścicieli ziemskich, dlatego nie zakładano dworów; oznaczało to, że mieszkańcy tych wsi wykupywali pracę ustawową. Gwardią królewską królów węgierskich byli Kumanowie, zwani nyogerami. Od XVI wieku Kumanów położonych między Dunajem a Cisą nazywano Kiskun, a tych, którzy mieszkali na wschód od Cisy – nagykun.[17] Większość Kumanów została eksterminowana podczas Wielkiej Wojny Tureckiej.[26]

Osady Kumanów zostały zniszczone podczas wojen tureckich w XVI i XVII wieku; zginęło więcej Kumanów niż Węgrów.[17][27] Około 1702 roku utracone zostały przywileje Kumana i Jasza. Sąd sprzedał krzyżakom wszystkie trzy dzielnice, choć panowanie nad tymi trzema krainami wróciło Węgrom. W 1734 r. Karcag stał się miastem targowym, dzięki zezwoleniu na organizowanie jarmarków. W tym czasie wykupił swoje granice jako swoją własność za 43 200 florenów reńskich. 6 maja 1745 roku, dzięki współpracy Kumanów z Jaszami oraz sile materialnej swoich gmin, udało im się oficjalnie wykupić wolność, płacąc ponad 500 000 florenów nadreńskich oraz uzbrajając i wysyłając do obóz 1 000 kawalerii.[28] Na początku XVIII wieku terytoria Kumanów zostały przesiedlone przez węgierskojęzycznych potomków Kumanów. W połowie XVIII wieku uzyskali swój status, stając się wolnymi rolnikami, a nie poddanymi.[29][30] Tutaj Kumanie zachowali swoją autonomię, język i niektóre zwyczaje etniczne aż do czasów nowożytnych. Według szacunków Pálócziego na Węgrzech osiedliło się pierwotnie 70–80 000 Kumanów. Inne szacunki mówią o 180–200 000.[17][31]

Zabójcy z Kumanu mordują króla Węgier Władysława IV na zamku Körösszeg (obecnie Cheresig, Rumunia) w 1290 r. (Chronicon Pictum, 1358)

Dziś w Turcji, Kazachstanie i na Ukrainie nadal istnieją wsie założone przez Kumanów.[32]

Ta modlitwa, przetłumaczona na język kumański w celu schrystianizowania szamanistycznych Kumanów na Węgrzech, została nagrana w programie TRT Documentary Özü Türk:

Król Węgier Karol I przyjmuje w roku 1330 posła hospodara wołoskiego Basaraba, posłaniec ubrany jest w strój kumański. (Chronicon Pictum, 1358)
Herb Marii Teresy jako „król” Węgier, 1777[33]
Król Węgier Ludwik I na tronie wokół swoich rycerzy w latach pięćdziesiątych XIV wieku. Po jego lewej stronie znajduje się grupa orientalnych, długo ubranych postaci z łukami, strzałami i szablami. (Chronicon Pictum, 1358)


Zniszczona modlitwa Kuman z oryginalnego tekstu Modlitwa przestawiona zgodnie z językiem kumańskim ze względu na jej uszkodzenie Współczesny turecki
Bezén attamaz ken ze kikte

szénlészen szen ádon

dösön szen küklön

nitziegén gerde ali kékte

bezén akomozne oknémezne ber gézge pitbütör küngön

il bézen ménemezne neszem bezdede jermez bezge utro gergenge

iltme bezne ol gyamanga

kútkor bezne al gyamanna

szen borszony bo kacsalli bo tson igyi tengere

ammen.

Bizim atamız kim-sing kökte

Şentlensing sening adıng
Düşsün sening könglügüng
Neçik-kim cerde alay kökte
Bizing ekmegimizni ber bizge büt-bütün künde
İlt bizing minimizni
Neçik-kim biz iyermiz bizge ötrü kelgenge
İltme bizni ol camanga
Kutkar bizni ol camannan
Sen barsıng bu küçli bu çin iygi Tengri, amen.

Bizim atamız ki sensin gökte

Şenlensin senin adın
Hoş olsun senin gönlün
Nasıl ki yerde ve tüm gökte
Bizim ekmeğimizi ver bize büt bütün günde
İlet bizim minimizi
Nasıl ki biz boyun eğeriz bize emir gelince
İletme bizi hiç kötülüğe
Kurtar bizi her kötülükten
Sen varsın bu güçte bu yücelikte Tanrım, amin.

[34]

Etymologia słowiańskiej nazwy „Połowcy”

Nazwa Połowcy poświadczona jest we wszystkich wersjach latopisów ruskich. W kodeksie/latopisie Ławrientiewskim z ok. 1377 r., autor zanotował pod rokiem 1054: Prichodi Bołuš (Болушь) s Połow'ci, a w 1061 r. latopis ten przytacza pierwszą wyprawę Połowców przeciwko Rusi: Pridoša Połowci perwoje na Rus'kuju zemliu wojewati. Ponieważ nazwa Połowców jest już w tym czasie oddana w formie słowiańskiej, można mniemać, że przybysze byli bardzo dobrze znani. Termin Połowcy znany także kronikarzom polskim w formie Pławcy, Plawci, Plauci (wpływ czeski?), a za pośrednictwem słowiańskim zapożyczony także przez Węgrów, pod postacią Palócz, może stanowić dowód dłuższego współżycia Słowian z tym ludem. Nazwa ta, w różnych odmianach fonetycznych, zawiera przekład nazwy szczepowej tureckiej Kuman (wyżej wspomniany latopis pod rokiem 1185: Poběženi byša inoplemen'nici i Kumani rekše Połowci).

Tureckie Kuman według badań etniczno-językowych, pochodzi od pnia kuǵ, kū, kuv, kub, co znaczy blady, białawo-żółtawy, płowy. Etymologia ta żółtawy, blady (w perskim do dziś żółty to niemal to samo co blady) odpowiada pierwotnemu znaczeniu rosyjskiego wyrazu połowoj czyli płowy, białawo-żółtawy, blady (palewyj, izabełłowyj, blědnyj). Nie bez wpływów słowiańskich zapewne tłumaczą nazwę Kumanów-Połowców inne źródła europejskie (łacińskie, niemieckie) i ormiańskie (np. Adam z Bremy wymienia homines pallidi, zaś ormiański kronikarz Mateusz z Edessy pod 1050 r. cytuje „lud płowy” xartēš).

Węgierski turkolog prof. Gyula Németh dowodził, że określenie blady odnosiło się do cery Połowców[35], podobnie uważał też Lew Gumilow, według którego: Niebieskookich, jasnowłosych Kumanów zaczęto na Rusi nazywać Połowcami (od słowa „połowa”, które oznacza pociętą słomę, mającą odcień matowożółty)[36]

Zobacz też

Bibliografia

  • Encyklopedia PWN. Obyczaje, języki, ludy świata. red. nacz. Bartłomiej Kaczorowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ss. 384-385. ISBN 83-01-14874-8.

Przypisy

  1. ↑ David Marshal Lang, Bułgarzy, PIW, Warszawa 1983, s. 42.
  2. ↑ 2,0 2,1 David Marshal Lang, Bułgarzy, PIW, Warszawa 1983, s. 42
  3. ↑ Karol Maleczyński, Kazimierz Bobowski: Bolesław III Krzywousty. Ossolineum, 1975, ss. 37, 48, 241.
  4. ↑ Historia Węgier, Warszawa 1983, s. 50.
  5. ↑ Rapp 1997 ↓.
  6. ↑ Scott, Richard Bodley (2008). Eternal Empire: The Ottomans at War. Osprey Publishing. s. 30. ISBN 978-1-84603-401-5. Zarchiwizowane z oryginału 8 stycznia 2016. [dostęp:2015-10-19}.
  7. ↑ Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European Peoples. Infobase Publishing. s. 189. ISBN 978-1-4381-2918-1. Zarchiwizowane z oryginału 28 listopada 2015 r. [dostęp:2015-10-19].
  8. ↑ 8,0 8,1 Boĭkova, Elena Vladimirovna; Rybakov, R. B. (2006). Kinship in the Altaic World. Otto Harrassowitz Verlag.
  9. ↑ Zabójstwo Kötena zostało opisane w powieści „Batu” autorstwa Wasilija Jana, w rozdziale „Koniec Chana Kotiana”.
  10. ↑ Według innej relacji Köten zdał sobie już sprawę z zamiarów baronów, więc zabił siebie i swoje żony. Następnie baronowie odcięli im głowy i wyrzucili je na ulice przed domem w akcie brutalności, który miał straszne konsekwencje
  11. ↑ Nicolle, David; Shpakovsky, Victor (2001). Kalka River 1223: Genghiz Khan's Mongols Invade Russia. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-233-3.
  12. ↑ Bartlett, W. B. (2012). The Mongols: From Genghis Khan to Tamerlane. Amberley Publishing Limited. ISBN 978-1-4456-0791-7.
  13. ↑ 13,0 13,1 Grumeza, Ion (4 August 2010). The Roots of Balkanization: Eastern Europe C.E. 500–1500. University Press of America. ISBN 978-0-7618-5135-6. Zarchiwizowano z oryginłu 8 stycznia 2016 r. [dostęp:2015-10-19].
  14. ↑ Roger Finch, Christianity among the Cumans (PDF). Zarchiwizowano 24 września 2015 r. na Wayback Machine, s. 5..
  15. ↑ Nicolle, David; McBride, Angus (1988). Hungary and the Fall of Eastern Europe 1000–1568. Osprey Publishing. ISBN 978-0-8504-5833-6. Zarchiwizowano zoryginału 8 stycznia 2016 r. [dostęp:2015-06-14].
  16. ↑ Sugar, Peter F.; Hanák, Péter; Frank, Tibor, eds. (1994). A History of Hungary. Indiana University Press. s. 26. ISBN 978-0-253-20867-5. Zarchiwizowane z oryginału 1 października 2015r. [dostęp:2015-10-19].
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 Kincses-Nagy, Éva (2013). A Disappeared People and a Disappeared Language: The Cumans and the Cuman language of Hungary. Szeged University.
  18. ↑ 18,0 18,1 Horvath 2001
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Linehan, Peter; Nelson, Janet L., eds. (2013). The Medieval World. Routledge. ISBN 978-1-1365-0005-3.
  20. ↑ 20,0 20,1 Vásáry, István (2005). Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. Cambridge University Press. ISBN 978-0-5218-3756-9.
  21. ↑ [(po wegiersku) Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád]. I.P.C. Könyvek. ISBN 963-7930-97-3, s. 268.
  22. ↑ Klaniczay, Gábor (2002). Holy Rulers and Blessed Princes: Dynastic Cults in Medieval Central Europe. Cambridge University Press. s. 439. ISBN 978-0-5214-2018-1.
  23. ↑ Škvarna, Dušan; Bartl, Július; et al. (2002). Daniel, David P.; Devine, Albert (eds.). Slovak History: Chronology & Lexicon. Tłumacze: David P. Daniel. Bratislava: Bolchazy-Carducci Publishers. s. 33. ISBN 978-0-86516-444-4.
  24. ↑ 24,0 24,1 Horváth, András Pálóczi (1989). Pechenegs, Cumans, Iasians: Steppe Peoples in Medieval Hungary. Corvina. ISBN 978-9-6313-2740-3.
  25. ↑ Linehan, Peter; Nelson, Janet Laughland, eds. (2003). The Medieval World. Routledge Worlds Series. Vol. 10. Routledge. ss. 82–83. ISBN 978-0-415-30234-0.
  26. ↑ "Nyelv és Tudomány- Rénhírek – Kunok legyünk vagy magyarok?". Nyelv és Tudomány. 2012-10-12. Zarchiwizowano z oryginału 5 lipca 2015. [dostęp:2015-04-29].
  27. ↑ Szakaly 2000.
  28. ↑ "Karcag: Year of the Cumans 2009" (PDF). karcag.hu. 2009. Zarchiwizowano (PDF) z oryginału 15 lutego 2015. [dostęp:2015-06-14].
  29. ↑ "Mitochondrial-DNA-of-ancient-Cumanians". Goliath.ecnext.com. Zarchiwizowano z oryginału 24 stycznia 2010 r. [dostęp:2014-03-01].
  30. ↑ Lango 2000a.
  31. ↑ Berend, Nora (2001). At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and 'Pagans' in Medieval Hungary, c.1000–c.1300. Cambridge University Press. ISBN 978-0-5216-5185-1 .Berend, Nora (2001). At the Gate of Christendom: Jews, Muslims and 'Pagans' in Medieval Hungary, c.1000–c.1300. Cambridge University Press. ISBN 978-0-5216-5185-1.
  32. ↑ Akdes Nimet Kurat, IV-XVII1. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972, Sayfa, ss. 83-84.
  33. ↑ Na środkowej tarczy Królestwa Węgier, na tylnej tarczy „król” Chorwacji, Dalmacji, Slawonii, Lodomerii, Galicji, Bośni, Serbii, Kumanii i Bułgarii
  34. ↑ "TARİH VE ARKEOLOJİ: Kuman Duası " Babamız Kun" ve Codex Cumanicus". 17 sierpnia 2014 r.
  35. ↑ Ananiasz Zajączkowski, Związki językowe połowiecko-słowiańskie, Wrocław 1949
  36. ↑ Lew Gumilow, Od Rusi do Rosji, Warszawa 2004, s. 64

Linki zewnętrzne
Źródło: „https://natusiewicz.pl/europa/index.php?title=Połowcy&oldid=40809”