Tekst źródłowy strony Słowackie powstanie narodowe

[[Kategoria:0+]]
[[Kategoria:Strony importowane z polskiej Wikipedii]]
{{Uwaga polska|
|strona  = https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82owackie_powstanie_narodowe
|autorzy = https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=S%C5%82owackie_powstanie_narodowe&action=history
|nota    = polski
}}
{{W}}
{|
 |- style="vertical-align:top;"
 |
== Notka ==

[[Plik:Map Slovak National Uprising in 1944 - first days.png|thumb|left|300px|Sytuacja w pierwszych dniach słowackiego powstania narodowego]]
[[Plik:Karte Slowakischer Nationalaufstand 1944 - Schlussoffensive.png|thumb|left|300px|Kontrofensywa niemiecka]]
[[Plik:Povstalecka kolona.jpg|thumb|left|300px|Konwój wojsk powstańczych w [[Ľubotice|Kelemešu]] (dzisiaj przedmieścia [[Preszów|Preszowa]])]]
[[Plik:SNP pomnik.JPG|thumb|left|300px|Pomnik bohaterów słowackiego powstania narodowego nad [[Szczyrbskie Jezioro (jezioro)|Szczyrbskim Jeziorem]]]]

'''Słowackie powstanie narodowe''' ([[Język słowacki|słow.]] ''Slovenské národné povstanie'') – skierowane przeciw [[III Rzesza|III Rzeszy]] [[powstanie]] na terenie [[Pierwsza Republika Słowacka|Słowacji]], trwające od 29 sierpnia do 28 października 1944 roku.

== Przebieg powstania ==
Pierwsze pomysły o zmianie sojuszu pojawiły się w niektórych kręgach związanych ze słowackim Ministerstwem Obrony Narodowej już jesienią 1943 roku<ref name=lemko>Stanisław Kryciński, ''Łemkowszczyzna nieutracona'', Rzeszów 2018, {{ISBN|iebn=978-83-63526-42-9}}, s. 60–70.</ref>. W związku z niepowodzeniami Niemców i zbliżającą się Armią Czerwoną konspiratorzy w wojsku nawiązali kontakty z [[Czechosłowacki rząd emigracyjny|czechosłowackim rządem na uchodźstwie]], który utrzymywał dobre relacje z władzami [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. Latem 1944 roku na Słowacji pojawiły się sowieckie oddziały partyzanckie. Pozbawione dostaw zaopatrzenia z zewnątrz utrzymywały się m.in. z rabunków na słowackich instytucjach i ludności. Atakowane były także składy żywności, linie telefoniczne i urzędy. Szczególnie aktywne były w okolicach pasma górskiego [[Niżne Tatry]], na co zareagowały władze słowackie wydając 9 sierpnia rozkaz działań antypartyzanckich, a 12 sierpnia wprowadzając [[stan wyjątkowy]]<ref name=lemko />.

Samo powstanie zostało poprzedzone napadem jednej z komunistycznych grup partyzanckich i egzekucją członków niemieckiej misji wojskowej ewakuującej się z Rumunii (zginęły także kobiety i dzieci). Partyzanci napadli również na obóz w okolicach [[Rużomberk]]a, gdzie przebywały m.in. dzieci ze zbombardowanych miast niemieckich. Przyspieszyło to wkroczenie wojsk niemieckich na teren Słowacji, których do tej pory w niej nie było<ref name=lemko />.

Z inicjatywy konspiracyjnej [[Słowacka Rada Narodowa (1943-1949)|Słowackiej Rady Narodowej]] w obliczu ofensywy [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]] i wkroczenia do Słowacji [[Wehrmacht]]u, który chciał rozbroić [[Armia słowacka w czasie II wojny światowej|armię słowacką]], 29 sierpnia o godzinie 20 podpułkownik [[Ján Golian]] (szef sztabu generalnego wojsk lądowych armii słowackiej, a jednocześnie dowódca konspiracyjnego Centrum Wojskowego na Słowacji) wydał wszystkim jednostkom armii słowackiej umówiony sygnał do rozpoczęcia powstania antyniemieckiego rozkazem ''zacznijcie wypędzanie''<ref>[http://www.muzeumsnp.sk/historia/odboj-a-snp/ Odboj a SNP.] muzeumsnp.sk. [dostęp 2017-12-22]. (słow.).</ref>.

Dowódcą wojskowym powstania został podpułkownik (5 września mianowany generałem) Golian, a 6 października przerzucony z [[Londyn]]u przez terytorium ZSRR generał dywizji [[Rudolf Viest]]. Najwyższą władzą w powstaniu była Słowacka Rada Narodowa, na czele której we wrześniu 1944 stanęli jako współprzewodniczący [[profesor]] [[Vavro Šrobár]] i [[Karol Šmidke]]. Powstańczą stolicą – siedzibą władz politycznych i sztabu wojskowego powstania – została, opanowana 30 sierpnia, [[Bańska Bystrzyca]]. Walki toczyły się głównie w środkowej części kraju i na obszarach górskich – wbrew zamierzeniom dowódców powstanie nie objęło całej Słowacji i [[Bratysława|Bratysławy]]. Powstanie objęło obszar około 20 tysięcy km², zamieszkany przez 1,7 miliona ludzi. Powstańcom nie udało połączyć się z Armią Czerwoną i [[I Czechosłowacki Korpus Armijny|Czechosłowackim Korpusem Armijnym]], powstrzymanymi na [[Przełęcz Dukielska|Przełęczy Dukielskiej]], zaś Niemcy rozbroili trzon armii słowackiej – 2 dywizje piechoty, które miały obsadzić Przełęcz Dukielską, kluczową dla połączenia się z Armią Czerwoną.

Oddziały partyzanckie liczyły około 18 tysięcy osób, zaś armia słowacka po mobilizacji około 46 tysięcy żołnierzy. Oddziały te utworzyły 1 Armię Czechosłowacką. Powstańcy uzyskali wsparcie z ZSRR – na tereny opanowane przez powstańców przerzucona została [[2 Czechosłowacka Samodzielna Brygada Desantowa]], zrzuty broni oraz czechosłowacki pułk lotnictwa, który wylądował na zajętym przez nich lotnisku. Dysponowali 46 tysiącami [[karabin]]ów, 4 tysiącami [[Pistolet maszynowy|pistoletów maszynowych]], 2700 [[Karabin maszynowy|karabinami maszynowymi]], 200 [[Działo|działami]] i [[moździerz]]ami, 24 [[czołg]]ami, 4 [[Działo pancerne|działami pancernymi]], 3 improwizowanymi [[Pociąg pancerny|pociągami pancernymi]] i pułkiem lotnictwa liczącym 34 samoloty – 1/4 żołnierzy 1 Armii Czechosłowackiej nie miała broni. Siły powstańcze podzielone były na 6 grup taktycznych.

Oddziały niemieckie pacyfikujące powstanie (2 dywizje grenadierów ludowych, 14 i 18 dywizje [[Waffen-SS]], [[36 Dywizja Grenadierów SS Dirlewanger]] i inne mniejsze oddziały) dowodzone przez [[Obergruppenführer|SS-Obergruppenführera]] [[Hermann Höfle|Hermanna Höfle]] liczyły około 48 tysięcy żołnierzy. W walkach po stronie III Rzeszy brały także udział oddziały słowackiej [[Gwardia Hlinki|Gwardii Hlinkowej]], [[SS-Jagdgruppe 232 Slowakei]], [[Abwehrgruppe 218]]. Jednym z pierwszych miast zajętych przez Niemców była [[Żylina]], natomiast dużym sukcesem powstańców było zdobycie wsi [[Telgárt]] (3–5 września 1944). Dzięki dużej przewadze w uzbrojeniu i wyszkoleniu siły niemieckie zdobyły Bańską Bystrzycę [[27 października]] oraz [[Zwoleń (Słowacja)|Zwoleń]] (26–27 października). W końcu października w miejscowości [[Donovaly]] odbyło się ostatnie posiedzenie Słowackiej Rady Narodowej i Sztabu 1 Armii Czechosłowackiej. Dowództwo powstania wydało rozkaz przejścia do działań partyzanckich, a walki regularnej armii ostatecznie ustały [[1 listopada]]. Dowódcy powstania, generałowie Golian i Viest, po wzięciu do niewoli, zostali wywiezieni do [[Obozy niemieckie (1933–1945)|niemieckiego obozu koncentracyjnego]] [[Flossenbürg (KL)|KL Flossenbürg]] i tam w 1945 zamordowani. Żołnierze armii słowackiej w większości poszli do niewoli lub rozproszyli się, część została wysłana na roboty przymusowe<ref name="lemko" />.

Nowe dowództwo powstania przeniosło się w [[Niżne Tatry]], gdzie na początku listopada 1944 r., w zamknięciu [[Lomnistá dolina|Doliny Łomnistej]], utworzono siedzibę Sztabu Głównego wojsk powstańczych. Oddziały partyzanckie również wycofały się w góry, gdzie w odludnych dolinach, w trudnych warunkach nadchodzącej zimy, budowały swe ziemianki i obozy. Niemieckie akcje odwetowe i walki partyzanckie trwały aż do opanowania terenów Słowacji przez Armię Czerwoną i I Czechosłowacki Korpus Armijny.

30 października 1944 w zdobytej przez Niemców powstańczej stolicy Bańskiej Bystrzycy prezydent [[Pierwsza Republika Słowacka|Republiki Słowackiej]] [[Jozef Tiso]] odprawił mszę dziękczynną z okazji zdławienia powstania. Następnie, po uroczystej defiladzie, udekorował on wysokimi odznaczeniami niemieckich żołnierzy biorących udział w tłumieniu powstania, wyrażając im głęboką wdzięczność. Obrońcy słowackiego prezydenta dowodzą, że taka reakcja była polityczną ceną za łagodne potraktowanie większości wziętych do niewoli powstańców<ref>Jozef Jablonický, Miroslav Kropilák: ''Slovník Slovenského národného povstania''. Bratislava: Epocha, 1970, s. 290. (słow.).</ref>

<ref name="lemko" />.

W powstaniu (oprócz Słowaków) brali udział przedstawiciele 27 narodowości m.in. 4 tysiące obywateli ZSRR, 3 tysiące [[Czesi|Czechów]], 800 [[Węgrzy|Węgrów]], 250 [[Polacy|Polaków]], a także [[Francuzi]], [[Jugosłowianie]], [[Bułgarzy]].

==Zobacz też==
*[[Cesta hrdinov SNP]]
*[[Operacja dukielsko-preszowska]]
* [[Powstanie majowe ludu czeskiego]]

|
{{Wojna infobox
 |nazwa        = Słowackie powstanie narodowe
 |epoka        = czasy najnowsze
 |konflikt     = [[II wojna światowa]]
 |grafika      = Nastupeni povstalci.jpg
 |opis grafiki = Siły powstańcze w 1944 roku
 |czas         = [[29 sierpnia]] – [[28 października]] [[1944]]
 |miejsce      = środkowa Słowacja
 |terytorium   = [[Pierwsza Republika Słowacka]]
 |przyczyna    = dążenia Słowaków do uniezależnienia się od Niemców, militarne wsparcie radzieckiej operacji dukielsko-preszowskiej
 |wynik        = zwycięstwo Niemców
 |strona1      = {{państwo|CSK}}<br />'''Wsparcie:'''<br />{{państwo|SUN|1924}}<br />{{państwo|USA|48}}
 |strona2      = {{państwo|DEU|1935}}<br />{{państwo|SVK|1939}}
 |dowódca1     = [[Ján Golian]] †<br />[[Rudolf Viest]] †
 |dowódca2     = [[Gottlob Berger]]<br />[[Hermann Höfle]]<br />[[Augustín Malár]]<br />[[Štefan Haščík]]<br />[[Ferdinand Čatloš]]<br />[[Otomar Kubala]]
 |jednostki1     = 
 |jednostki2     = 
 |siły1        = [[1 Armia Czechosłowacka na Słowacji]]<ref>Zbuntowani żołnierze [[Armia słowacka w czasie II wojny światowej|Armii Słowackiej]] i zmobilizowani cywile.</ref><br />(47–60 tys. żołnierzy)<br />[[Czechosłowacki ruch oporu]]<br />(18 tys. partyzantów)
 |siły2        = [[Wehrmacht]], [[Waffen-SS]], [[Armia słowacka w czasie II wojny światowej|Armia Słowacka]] i [[Gwardia Hlinki]]<br />(razem 48–50 tys. żołnierzy)
 |straty1      = 1.720 zabitych<br />3.600 rannych<br />10 tys. pojmanych<br />do 12 tys. zabitych lub zaginionych w walkach partyzanckich
 |straty2      = 4,2 tys. zabitych<br />5 tys. rannych<br />300 pojmanych
 |kod mapy     = 
 |lokalizacja =
 |mapa = 
 |opis mapy =
 |współrzędne  = 
 |commons      = Category:Slovak National Uprising
}}
|}

==Przypisy==
{{izvori}}

{{SORTUJ:Słowacja powstanie narodowe}}

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Historia Słowacji]]
[[Kategoria:Powstania]]