Sellenberki csata
| Strona | Autorzy | Nota |
| [1] | [2] | Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku węgierskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku węgierskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
| Strona | Autorzy | Nota |
| [3] | [4] | Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
NotkaBitwa pod Șelimbărem – starcie zbrojne, które miało miejsce w roku 1599 w trakcie walk o zjednoczenie ziem rumuńskich. W roku 1594 książę wołoski Michał Waleczny rozpoczął wojnę z Turcją w celu odzyskania terenów Siedmiogrodu i Mołdawii. Po wyparciu Turków za Dunaj mimo zwycięskiej bitwy w roku 1595 pod Calugareni, utracił jednak Bukareszt i Wołoszczyznę. Michał wycofał się wówczas w góry, gdzie z pomocą wojsk Ligi chrześcijańskiej ponownie pokonał Turków, z którymi zawarł pokój w roku 1596. W roku 1599 na czele 20 000 ludzi wkroczył do Siedmiogrodu, gdzie zmierzył się z wojskami księcia Andrzeja Batorego. Do decydującej bitwy doszło pod Șelimbărem (obecna nazwa Sybin). Wojska księcia Siedmiogrodu zostały pobite a prowincja przyłączona do Rumunii. Bibliografia
A sellenberki csata (pol. Bitwa pod Sellenbergiem), w niektórych źródłach[1][2][3] szenterzsébeti csata (pol. Bitwa pod św. Elżbietą) miała miejsce 28 października 1599 roku (18 października według kalendarza juliańskiego) podczas wojny pomiędzy armią Wołoszczyny dowodzonej przez Michała II a armią transylwanską dowodzoną przez Andrása Báthory. Bitwa zakończyła się porażką Batorego; uciekający do Polski książę transylwański został zamordowany przez Seklerów na granicy Csíkszentdomokos. 1 listopada Mihály wkroczył do Gyulafehérvár, gdzie 20 listopada stany tansylwańskie złożyły mu przysięgę wierności. HistoriaPodczas piętnastoletniej wojny pomiędzy Habsburgami a Imperium Osmańskim, w 1594 roku do sił chrześcijańskich dołączył książę transylwański Zsigmond Báthory. W tym samym roku zawarł tajne porozumienie z księciem Michałem II z Wołoszczyzny, do którego wysłał żołnierzy do buntu przeciwko Turkom. Do walki z Turkami włączył się także mołdawski książę Áron. W 1595 roku wielki wódz Szinán rozpoczął kampanię karną przeciwko księstwom naddunajskim, Wołoszczyźna i Mołdawia uznały suwerenność Transylwanii, w zamian Zsigmond Báthory obiecał ochronę dwóm księstwom, które stały się jego wasalami. Po początkowych sukcesach, w 1596 roku wojska austriackie i transylwańskie zostały pokonane w bitwie pod Mezőkresztes przez armię osmańskiego sułtana Mehmeda III. W 1597 r. Zygmunt Batory zrzekł się Transylwanii na rzecz cesarza Rudolfa, a w kwietniu 1598 r. komisarze cesarscy przejęli Transylwanię i Partium. Jednak Batory wrócił do Transylwanii w sierpniu tego samego roku, a w marcu 1599 ponownie abdykował, tym razem na rzecz swojego kuzyna, kardynała Andrása Báthoryego. András Báthory był wspierany w tureckiej Porcie zarówno przez Polaków, jak i znajdującego się pod polskim wpływem mołdawskiego księcia Jeremiasza. Książę Wołoszczyzny oceniał stosunki turecko-polsko-mołdawsko-transylwańskie jako zagrożenie, dlatego 5 października 1599 r. – za wiedzą i wsparciem finansowym Rudolfa – wyruszył przeciwko Transylwanii,[4] mimo że 26 czerwca 1599 r. a jego wodzowie przysięgali wierność Andrásowi Batoremu.[5] Według współczesnego mu historyka Ambrusa Somogyi za złamanie przysięgi przez Michała odpowiadał Gáspár Kornis, ponieważ przekonał emisariusza wysłanego przez Batorego do Michała, aby powiedział, że András Báthory nakazał mu opuścić tron Wołoszczyzny. W przeciwieństwie do niego, według Istvána Szamosközyego, także współczesnego, Kornis zrobił wszystko, co mógł, aby przekonać Michała, ale nie udało mu się, „ponieważ barbarzyńca [...] tylko go przekonał”.[6] András Báthory został ostrzeżony z kilku miejsc o przygotowaniach Michała, ale nie uwierzył tej wiadomości, a nawet pozwolił księciu Wołoszczyzny werbować uzbrojonych ludzi w Transylwanii przeciwko Turkom. Kiedy jednak Michał poprosił o pozwolenie na przemarsz przez Transylwanię przeciwko Paszy Ibrahimnowi na Węgrzech, Báthory odmówił jego zgody. Pod koniec września wysłał Gáspára Kornisa i Sennyeya Pongráca z poselstwem do Michała, aby przekazali swoje zamiary. Michał przysiągł posłom, że nie będzie przygotowywał się przeciwko Transylwanii; András Báthory w to uwierzył i odesłał swoich żołnierzy do domu, sam zaś pracował nad upiększeniem Gyulafehérvár.[7] Michał zebrał swoje armie w Ploiești 14 października. Dzieląc wojsko na dwie części, sam wraz z najemnikami wyruszył w stronę Bodzaforduló, aby przekonać do przyłączenia się Seklerów, niezadowolonych z rządów Báthoryego. Stało się to po tym, jak Michał przysiągł zwrócić Seklerom dawne przywileje i zdegradować zamki Székelytámadt i Székelybánja[8] zbudowane przez Jánosa II; i tak się stało. Z Craiowej (Oltenia) część armii przekroczyła Karpaty pod Vöröstorony kilka dni później. Większość bojarów zabrała ze sobą rodziny, aby nie narazić ich na Turków w niechronionej Wołoszczyźnie. 26 października obie armie Michała zjednoczyły się pod Nagytalmács i wyruszyły w kierunku Nagyszebenu.[9] András Báthory dowiedział się o najeździe Wołochów dopiero 19 października. Wysłał Mózesta Székelyego na wyprawę zwiadowczą przeciwko Wołochom i rozesłał kurierów po całej Transylwanii, aby zebrali armię. Obiecał także Seklerom, że odzyskają utraconą wolność. Pisał także do mołdawskiego księcia Jeremiasza z prośbą o pomoc, lecz kurier został pojmany po drodze. Batory powierzył administrację braciom Istvánowi i László Gyulafim i 22 października wyruszył do obozu w Szaszsebes, a stamtąd ze zgromadzonym wojskiem w kierunku Nagyszebenu.[10] 27 października obie armie spotkały się; Książę Michał rozpoczął targi i poprosił o dwudziestoczterogodzinny rozejm, ponieważ musiał czekać na swoje oddziały pomocnicze i armaty, a inaczej nie chciał bitwy w dzień św. Łukasza. Negocjacje nie zakończyły się sukcesem, ponieważ Michał postawił warunki, których András Báthory nie mógł zaakceptować: Transylwania powinien przyrzec wierność cesarzowi Rudolfowi, zapłacić 100 000 forintów w ramach hołdu, wyrzec się Havasalfölda i zwrócić panowanie Zygmunta Batorego.[11] BitwaPodczas zawieszenia broni książę Michał przegrupował swoje wojska na zboczu wzgórza na granicy Sellenbergu niedaleko Nagyszebenu. Oddziały Andrása Batorego stacjonowały na łące na prawym brzegu rzeki Szeben. Rzeka częściowo chroniła, a częściowo utrudniała ruch wojsk transylwańskich; pozycja Wołochów była znacznie korzystniejsza.[12] Armia Transylwanii stanęła w trzech formacjach. Pierwsza linia składała się z około tysiąca jeźdźców pod dowództwem Mózesa Székelyego, do której dołączyło kolejnych 300-600 polskich lekkich jeźdźców. Na prawym skrzydle stacjonowało 800–1000 żołnierzy piechoty pod dowództwem Istvána Lázára, a na lewym skrzydle 600-osobowa straż przyboczna dowodzona przez Máté Perrusitha. W drugiej linii walki stanęły oddziały wojska komitatowego i szlachty, liczące około 2000 osób; jej przywódcami byli Gáspár Kornis i Pongrác Sennyey. Po każdej stronie było od 1000 do 1000 piechoty. Trzecia linia liczyła zaledwie 600 jeźdźców, jej dowódcą był Benedek Mindszenti. András Batory stał na wzniesieniu po lewej stronie armii; powierzył dowództwo nad całą armią Gáspárowi Kornisowi.[13] Armia Wołoszczyzny również ustawiła się w potrójnym szyku. Węgierscy najemnicy dowodzeni przez Györgyego Makó stali w pierwszym rzędzie, naprzeciw jeźdźców Mózesa Székelyego. Wolny oddział Baby Novaca został ustawiony na lewym skrzydle, naprzeciw piechoty Istvána Lázára i serbskiej kawalerii na prawym skrzydle. Druga linia składała się z polskich Kozaków i jeźdźców wołoskich, trzecia zaś z armii bojarów pod wodzą Michła i Seklerów.[14] Wołosi rozpoczęli atak około godziny 9 rano od ostrzału, ale ze względu na niezdarność strzelców nie strzelali zbyt daleko. Na początku bitwy Dániel Szalasdi (Zalasdi) pochodzenia rumuńskiego dołączył do Wołochów i dostarczył cennych informacji na temat słabości armii transylwańskiej. Atak kawalerii został przeprowadzony przez Babę Novaca na prawe skrzydło Tranylwanii, ale oddział Istvána Lázára go odparł. Michał wysłał na pomoc swoich węgierskich najemników, którzy wraz z hajdukami Baby Novaca zaatakowali Transylwańczyków z dwóch stron, zadając im wielkie straty; Sam Lázár zginął. Drugi oddział Wołochów zaatakowała środkiem konnicę Mózesa Székelyego, ale został odparty. Bitwa toczyła się z różnym powodzeniem; sami książęta wyruszyli do bitwy. Po schwytaniu Gáspára Kornisa, Györgya Ravazdiego, Gáspára Bolyai i innych przywódców (według niektórych opinii Kornis poddał się),[15] András Batory uciekł. Mimo to bitwa trwała dalej, a Michał uciekł, ale wrócił, gdy na pomoc pospieszyli mu Seklerowie i Polacy, którzy uciekli od Transylwańczyków. O zachodzie słońca żadna ze stron nie mogła jeszcze ogłosić zwycięstwa, ale nocą Michał dowiedział się, że Batory uciekł. O świcie napadł na transylwański obóz, zdobywając 32 armaty; w ten sposób wyłonił się jako zwycięzca.[16] Według wysłannika papieskiego Malespiny, który był obecny na miejscu zdarzenia, w bitwie zginęło 1500 osób, w większości z armii Michała. Inne raporty mówiły o około czterech tysiącach zabitych. Michał nakazał mieszkańcom Nagyszebena pochować ciała. Ponieważ w dużym wykopanym grobie nie mieściły się zwłoki, ułożono je w stosy i zasypano ziemią.[17] Kopiec pochówku znany jest obecnie jako Movila lui Mihai [Wzgórze Michała].[18] Konsekwencje1 listopada Michał wkroczył do Gyulafehérvár – skąd uciekli namiestnicy mianowani przez Endrego Batorego – i osiedlił się w pałacu książęcym. Stamtąd wysłał wiadomość do cesarza Rudolfa i pełnił funkcję jego zastępcy, ale na parlamencie zwołanym 20 listopada dał się wybrać się na księcia. Z kilkoma wyjątkami przywrócił Seklerom ich przywileje. Kazał przewieźć skarby Zygmunta Batorego do Wołoszczyzny, zabrał worki z miast, skonfiskował majątek uznanych za nielojalnych panów i częściowo rozdzielił go między własnych bojarów, a częściowo zatrzymał. Na główne stanowiska mianował swoich ludzi, a do kontroli komitatóq i siedzib mianował kapitanów Wołochów. Religię wschodniej Grecji wyniesiono do rangi ustalonych wyznań, wykluczono kalwinizm i unitarianizm. Podczas gdy Michał prowadził negocjacje z cesarzem Rudolfem, który równolegle próbował przejąć kontrolę nad Wołoszczyzną, Mołdawią i Transylwanią, jego armia splądrowała kraj.[19] András Batory próbował uciec ze swoją świtą do Polski przez Mołdawię, ale został zabity przez Seklerów pod Csíkszentdomokosem. Jego głowę odcięto i zabrano do Gyulafehérvár dla Michała. Michała przywiózł również jego ciało i pochował w kościele w ozdobnych szatach.[20] Upamiętnienie2 kilometry na południowy zachód od Sellenberga znajduje się krzyż pamiątkowy, wzniesiony w 1932 roku przez stowarzyszenie ASTRA dla upamiętnienia poległych w bitwie pod Sellenbergiem i pierwszej wojnie światowej.[21] W 2022 roku w wiadomościach podano, że teren wokół pomnika służył jako tor treningowy dla motocyklistów i osób terenowych.[22][23] Sceny bitwy pod Sellenbergiem w filmie Sergiu Nicolaescu pt. Michał Waleczny (1970) zostały nakręcone na miejscu bitwy.[18] Źródła
Więcej informacji
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
Przypisy
- ↑ Szilágyi 1865 s. 9.
- ↑ Balló István Báthori Endre bíbornok és erdélyi fejedelem halála. A csiksomlyói róm. kath. főgymnasium értesitője az 1898/99-iki tanévről 1899
- ↑ Rugonfalvi Kiss István: A székely nemzet története. W: A nemes székely nemzet képe. Debrecen: Lehotai Pál. 1939.
- ↑ ErdTört ss. 527–529.
- ↑ Panaitescu 1936
- ↑ T. Orgona Angelika A göncruszkai Kornisok. Két generáció túlélési stratégiái at erdélyi elitben (1546 k.–1648) [doktori értekezés]. 2007 [dostęp: 2023-07-07]
- ↑ Kővári 1863 ss. 90–92; Szilágyi 1865 ss. 6–7; Szádeczky 1893 ss. 58–62; Vass 1897 s. 26.
- ↑ Kiss Gábor: Erdélyi várak, várkastélyok. 2. kiadás [Budapest]: Panoráma. 1990. s. 204., 286. ISBN 9632433882.
- ↑ Szilágyi 1865 s. 7; Panaitescu 1936
- ↑ Kővári 1863 ss. 93–94; Szádeczki 1893 ss. 69–71; Vass 1897 ss. 27–28.
- ↑ Kővári 1863 ss. 94–95; Szádeczki 1893 ss. 73–77; Vass 1897 ss. 28–29; Panaitescu 1936
- ↑ Szádeczki 1893 s. 78.
- ↑ Szádeczki 1893 ss. 78–79; Vass 1897 ss. 29–30.
- ↑ Szádeczki 1893 s. 80; Vass 1897 s. 30.
- ↑ Benda Kálmán Giovanni Marco Isolano gróf ezredes feljegyzései a magyarországi török háborúról (1594-1602). Hadtörténelmi Közlemények 1983 30 4 s. 668.
- ↑ Kővári 1863 ss. 96−97; Szádeczki 1893 ss. 81–87; Vass 1897 ss. 30–31; Panaitescu 1936
- ↑ Kővári 1863 s. 97; Szilágyi 1865 s. 8; Szádeczki 1893 ss. 87–88.
- ↑ 18,0 18,1 Dumitru Chiseliţă Curăţenie la monumentele închinate lui Mihai Viteazul. [dostęp: 2023-07-09]
- ↑ Kővári 1863 ss. 100–102; Szilágyi 1865 ss. 10–13; Szádeczky 1893 ss. 90–92; ErdTört s. 529.
- ↑ Kővári 1863 ss. 98–100; Szilágyi 1865 s. 9; Szádeczky 1893 ss. 94–101.
- ↑ Lista monumentelor istorice: Județul Sibiu. Ministerul Culturii 2015 [dostęp: 20170128].
- ↑ Troița de la Șelimbăr: „S-ar putea ca azi, mâine, să iasă oasele la vedere”. [dostęp: 2023-07-09]
- ↑ Ioana Mircea Pistă de ATV peste rămăşiţele a 3.000 de ostaşi români. Simbolul unui episod marcant din istoria poporului, batjocorit. [dostęp: 2023-07-09]
- ↑ Szádeczki 1893 s. 80; Panaitescu 1936
- ↑ Szádeczki 1893 s. 79; Panaitescu 1936