Tekst źródłowy strony Spisz

[[Kategoria:0+]]
[[Kategoria:Strony importowane z polskiej Wikipedii]]
{{Uwaga polska|
|strona  = https://pl.wikipedia.org/wiki/Spisz
|autorzy = https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Spisz&action=history
|nota    = polski
}}

{|
|
|}

{|
 |- style="vertical-align:top;"
 |

[[Plik:Spissky Hrad-LV-2.jpg|thumb|left|[[Zamek Spiski]]]]
[[Plik:Spišská Kapitula-Zipser Kapitel 2.jpg|thumb|left|Spiska Kapituła – religijne centrum Spisza]]
[[Plik:Levoča, ratusz (HB1).jpg|thumb|Rynek w [[Lewocza|Lewoczy]] z ratuszem i [[Kościół św. Jakuba w Lewoczy|kościołem Świętego Jakuba]] związanym z twórczością spiskiego rzeźbiarza późnego gotyku [[Mistrz Paweł z Lewoczy|Mistrza Pawła]]]]
'''Spisz''' (łac. ''Scepusium'', słow. ''Spiš'', niem. ''Zips'', węg. ''Szepes'') – region historyczny) – region historyczny, położony w [[Centralne Karpaty Zachodnie|Centralnych]] i [[Wewnętrzne Karpaty Zachodnie|Wewnętrznych]] [[Karpaty Zachodnie|Karpatach Zachodnich]], w dorzeczu górnego [[Poprad (rzeka)|Popradu]], górnego [[Hornad]]u oraz w części dorzecza [[Dunajec|Dunajca]] (na wschód od [[Białka (dopływ Dunajca)|Białki]]). Na północnym zachodzie Spisz sąsiaduje z [[Podhale]]m, na północy z [[Sądecczyzna|ziemią sądecką]], na wschodzie z [[Szarysz]]em, na południu z [[Abov]]em i [[Gemer]]em, na południowym zachodzie z [[Liptów|Liptowem]] (zobacz: [[Regiony Słowacji]]).

Obecnie Spisz jest podzielony granicą państwową na części należące do [[Polska|Polski]] i [[Słowacja|Słowacji]] (zobacz: [[Polski Spisz]]). Powierzchnia całego Spisza wynosi ok. 3,7 tys. km², części słowackiej – ok. 3,5 tys. km², części polskiej – 195,5&nbsp;km². Na Spiszu wyróżnia się dwa subregiony: 
*'''Górny Spisz''' – [[Zamagurze]] Spiskie, kotlina górnego Popradu i [[Góry Lewockie]],
*'''Dolny Spisz''' – kotlina górnego Hornadu i [[Rudawy Spiskie]].

Pod względem geograficznym w granicach Spisza znajdują się, w całości lub w części, następujące regiony: [[Kotlina Popradzka]], [[Kotlina Hornadzka]], [[Tatry Wschodnie]], [[Niżne Tatry|Tatry Niżne]], [[Słowacki Raj|Góry Straceńskie]], [[Góry Lewockie]], [[Pogórze Spisko-Gubałowskie]] i [[Pieniny]].

Największe lub najbardziej znane miejscowości Spisza to [[Poprad (miasto)|Poprad]], [[Kieżmark]], [[Nowa Wieś Spiska]], [[Lewocza]], [[Spiskie Podgrodzie]] (ze [[Spiska Kapituła|Spiską Kapitułą]]) i [[Lubowla (Słowacja)|Stara Lubowla]]. W polskiej części Spisza znajduje się 14 wsi: [[Czarna Góra (województwo małopolskie)|Czarna Góra]], [[Dursztyn]], [[Falsztyn]], [[Frydman]], [[Jurgów]], [[Kacwin]], [[Krempachy]], [[Łapszanka (wieś)|Łapszanka]], [[Łapsze Niżne]], [[Łapsze Wyżne]], [[Niedzica]], [[Nowa Biała (województwo małopolskie)|Nowa Biała]], [[Rzepiska (województwo małopolskie)|Rzepiska]] i [[Trybsz]]. Należą one do trzech gmin, spośród których tylko [[Łapsze Niżne (gmina)|gmina Łapsze Niżne]] ma charakter wyłącznie spiski.

== Historia==
Najstarsze ślady człowieka na Spiszu pochodzą z [[paleolit]]u. W [[Gánovce|Gánovcach]] koło Popradu znaleziono [[trawertyn]]owy odlew czaszki człowieka [[neandertalczyk|neandertalskiego]]. Koło Spiskiego Czwartku odkryto pozostałości osady z [[epoka brązu|epoki brązu]]. Niemal na całym obszarze Spisza znajdowano ślady kultury celtyckiej i rzymskiej. [[Słowianie]] dotarli nań z dorzecza [[Wisła|Wisły]] oraz z [[Bałkany|Bałkanów]]. W IX&nbsp;w. Spisz stanowił część [[Państwo wielkomorawskie|państwa wielkomorawskiego]]. Z tego okresu pochodzą osady w okolicach Lewoczy oraz miejscowości [[Nemešany]], [[Smižany]], [[Biała Spiska]], [[Nowa Wieś Spiska|Spiska Nowa Wieś]], Wielka i [[Gelnica]].

Prawdopodobnie w 1001 roku król Polski [[Bolesław I Chrobry|Bolesław Chrobry]] przyłączył do swego królestwa większość ziem spiskich, aktualnie należących do Słowacji. Część z nich stracił już w 1018 roku. W wyniku naporu Węgier południowa granica Polski przesuwała się stopniowo ku północy. Na tereny Spisza Węgry wkroczyły w II połowie XI&nbsp;w. i od tego czasu przez następne trzy stulecia stopniowo przejmowały dalsze tereny, działając metodą faktów dokonanych: intensywnie je kolonizując i wykonując na nich coraz więcej uprawnień administracyjnych<ref>[[Pavol Matula]], ''Nespokojná hranica'', 2010, s. 68.</ref>. Na tym terenie funkcjonowała polska [[kasztelania]] spiska wzmiankowana jeszcze w Kronice Wielkopolskiej pod datą 1136 z nazwą ''Spis''<ref>[[Jerzy Nalepa]], ''Etymologia nazwy Spisz'', [w:] Terra Sccpusiensis, Lewocza – Wrocław 2003.</ref>. Pierwsza wzmianka o Spiszu (okolicach Spiskiego Zamku) pochodzi z dokumentu króla węgierskiego [[Andrzej II węgierski|Andrzeja II]] z 1209 roku<ref>S.A. Sroka, ''Wokół kontaktów dawnych ziem węgierskich z Polską w średniowieczu'', Bydgoszcz 2002, s. 83.</ref>. Granica polsko-węgierska na terenie Spisza przed XIV&nbsp;w. przebiegała najprawdopodobniej doliną Hornadu. Później Węgry wkroczyły na teren kotliny Popradu i w początku XIV&nbsp;w. na [[Zamagurze]]. Około połowy XIV&nbsp;w. Polska utraciła okolice [[Podoliniec|Podolińca]] i [[Lubowla (Słowacja)|Starej Lubowli]], należące wcześniej do ziemi sądeckiej.

Postępowała kolonizacja Spisza. Osiedlała się na nim polska ludność z Sądecczyzny, czego pozostałością są zachowane do dziś bliskie związki języka używanego we wschodniej Słowacji z językiem polskim. W XIII&nbsp;w., po zniszczeniach dokonanych przez Tatarów, na Spisz sprowadzono osadników niemieckich, głównie z [[Nadrenia|Nadrenii]], Śląska i prawdopodobnie z Saksonii, popularnie zwaną (również przez samych osadników) kolonizacją saską. Kolonizacja ta pozwoliła na szybkie odtworzenie sieci osadniczej zniszczonej przez najazdy [[Mongołowie|mongolskie]] w latach 40. XIII&nbsp;w. oraz doprowadziła region do gospodarczego rozkwitu (górnictwo i rzemiosło). Na fali tej kolonizacji [[lokacja (historia)|lokowano]] na prawie niemieckim większość miast spiskich.

W XV wieku nadeszła na te tereny kolejna fala osadnictwa – [[kolonizacja wołoska]]. Ludność pochodzenia [[Wołosi|wołoskiego]], wywodząca się z [[Karpaty Południowe|Karpat Południowych]], zasiedliła najwyższy, graniczny grzbiet Karpat Zachodnich. Wołosi zajmowali się głównie pasterstwem, ich osady lokowano na [[prawo wołoskie|prawie wołoskim]]. Ludność wołoska była w znacznym stopniu zeslawizowana już w czasach tej kolonizacji, zaś w ciągu następnych stuleci przemieszała się ze [[Słowianie wschodni|wschodniosłowiańską]] grupę etniczną [[Łemkowie|Łemków]]. Najogólniej mówiąc była to ta część Słowian, których wyodrębnienie etnicznie powstało z powodu zaszłości historycznych (Madziarzy byli w pewnym sensie kontynuatorami Wielkomorawskiej Rzeszy z jej uwarunkowaniami w postaci odrębności liturgicznych i wpływów wschodnich w religii). Drugim czynnikiem był fakt posiadania przez pewien początkowy okres prawie całego pasa Karpat we władaniu węgierskim (na północy aż po ziemie Lędzian), co ułatwiało akcje osadnicze i migracje pasterskie. Królowie oraz feudałowie węgierscy przez wieki posiadali klarowne poglądy w kwestiach osadnictwa i zagospodarowania obszarów im podległych, które konsekwentnie wcielano w życie. Osadnicy niemieccy w większości ulegli wpierw madziaryzacji a następnie słowakizacji, która jednak postępowała nad wyraz powoli. Niemieckie poczucie narodowe odrodziło się w pełni za sprawą niemieckich nauczycieli przybyłych z Czech i Moraw w czasach Republiki Czechosłowackiej. Część ludności niemieckiej do dziś zachowała niemieckie poczucie narodowe, kulturę i język.

[[Plik:Map of Spis pawned towns.jpg|thumb|left|Podział Spisza w latach 1412–1772:<br />{{colorbox|green}}{{colorbox|#7FFFD4}} Polski Spisz ([[zastaw spiski|starostwo spiskie]])<br />{{colorbox|yellow}} Węgierski Spisz ([[Komitat Szepes]])]]

8 listopada 1412 roku król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]] pożyczył [[Zygmunt Luksemburski|Zygmuntowi Luksemburskiemu]] 37 000 kop szerokich [[Grosz praski|groszy praskich]] (ówcześnie ok. 7 ton czystego srebra, czyli ponad 8 ton monet). Pożyczkę zabezpieczono [[zastaw spiski|zastawem]], w którego skład weszły miasta i miasteczka należące wcześniej do ziemi sądeckiej (i później wydzielone jako odrębna jednostka): [[Lubowla (Słowacja)|Lubowla]], [[Podoliniec]] i [[Gniazda]] (w miastach tych utworzono [[starostwo|starostwo grodowe]] z siedzibą w Zamku Lubowelskim) oraz 13 miast spiskich: [[Biała Spiska|Biała]], [[Lubica (Słowacja)|Lubica]], [[Wierzbów]], [[Spiska Sobota]], [[Poprad (miasto)|Poprad]], [[Stráže pod Tatrami|Straże]], [[Spiskie Włochy]], Nowa Wieś dziś [[Nowa Wieś Spiska|Spiska Nowa Wieś]], [[Ruskinovce|Ruszkinowce]], [[Veľká|Wielka]], [[Spiskie Podgrodzie]] (ale nie [[Zamek Spiski]]), [[Maciaszowce|Maciejowce]], [[Tvarožná|Twarożne]]. Węgry kilkadziesiąt lat później podjęły próbę odzyskania zastawionych miast, ale wyrokiem sądu papieskiego, który odbył we [[Wrocław]]iu w końcu XV&nbsp;w., tereny te zostały przyznane na stałe Polsce i pozostały w jej granicach aż do 1769 roku. Zgodnie z traktatem z Wielkiej Waradyny z 24 lutego 1538 roku, Spisz miałby przypaść ewentualnemu potomkowi Jana Zapolyi. Ferdynand, cesarz Austrii nie przekazał tych ziem Janowi Zygmuntowi<ref>Kacper Śledziński, ''Cecora 1620'', 2007, [[index.php?title=Special:BookSources/9788311107410|ISBN 978-83-11-10741-0]], ss. 13-14.</ref>. Pozostałe przy Węgrzech miasta Spiszu utworzyły „prowincję 11 miast spiskich” (''Provinz der 11 Zipser Städte'', ''XI. Szepesi Városok Provinciájába''), którego głównym ośrodkiem był [[Spišský Štvrtok|Spiski Czwartek]]. Posiadały one szeroką autonomię, ale szybko zaczęły tracić na znaczeniu i już w 1465 stały się częścią państwa spiskiego, którego właścicielem był pan na Spiskim Zamku.

W kolejnych latach przez tereny spiskie przetoczyło się wiele wewnętrznych i międzynarodowych sporów (batalie [[Husytyzm|husyckie]], spory [[Jagiellonowie|Jagiellonów]] z [[Władysław Pogrobowiec|Władysławem Pogrobowcem]], bunt bratrzyków, kolejne bunty chłopskie i antyhabsburskie w XVII i XVIII&nbsp;w.). W 1769, podczas [[konfederacja barska|konfederacji barskiej]], cesarzowa austriacka [[Maria Teresa Habsburg|Maria Teresa]] zagarnęła starostwo spiskie, a później także czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie. W miejsce starostw utworzono nową prowincję 16 spiskich miast (''Provinz der 16 Zipser Städte'') z ograniczoną autonomią, którą zlikwidowano dopiero w 1876 roku.

== Konflikty graniczne po 1918 roku==
W 1918 roku po jednej stronie granicy węgiersko-galicyjskiej odrodziła się [[Polska]], a po drugiej powstało nowe państwo – [[Czechosłowacja]], która rościła sobie pretensje do całej spuścizny po dawnych Węgrzech i polskojęzyczne obszary na Spiszu i [[Orawa (region)|Orawie]] stały się przedmiotem sporu. Polacy, na Spiszu w połowie listopada 1918 założyli w [[Lubowla (Słowacja)|Starej Lubowli]] Polską Radę Narodową. Później cały obszar pn. Spisza znajdował się we władaniu polskim. Polskie posterunki wojskowe stały m.in. u wylotu Doliny Kieżmarskiej. Później między wojskami polskimi i czechosłowackimi dochodziło do zbrojnych starć, które jednak nie zakończyły się otwartą wojną. Na mocy polsko-czechosłowackiego porozumienia z 1 stycznia 1919 granica polsko-czechosłowacka przebiegała grzbietem [[Pogórze Spiskie|Magury Spiskiej]] pozostawiając całą [[Zlewnia|zlewnię]] [[Dunajec|Dunajca]] po stronie polskiej (to jest cały teren tzw. Zamagurza). Jednakże kilka tygodni później wojska polskie wprowadzone w błąd przez przedstawicieli [[Alianci|aliantów]], wycofały się. A później, w wyniku decyzji Rady Ambasadorów podjętej w [[Spa (miasto)|Spa]] 28 lipca 1920 roku do Polski został przyłączony jedynie niewielki fragment z tego terenu, zaledwie 14 wsi, znany odtąd jako [[Polski Spisz]]. Po obu stronach pozostało jednak poczucie krzywdy i pretensje terytorialne. 

[[Plik:Spisz 1938.jpg|thumb|Niektóre skrawki Spiszu zajęte przez Polskę w 1938 – Jaworzyna Tatrzańska]]

Umową zawartą 30 listopada 1938 w [[Zakopane]]m Polska wymogła na [[Druga Republika Czechosłowacka|Czecho-Słowacji]] cesję dalszej części Spisza – [[Jaworzyna Tatrzańska|Jaworzyny Tatrzańskiej]] oraz [[Leśnica (Słowacja)|Leśnicy Pienińskiej]] oraz inne, mniejsze fragmenty terytoriów. Z kolei w trakcie kampanii wrześniowej teren polskiego Spisza, łącznie z terenami zajętymi przez Polskę w 1938, został [[Atak słowacki na Polskę|zajęty przez armię słowacką]] w pierwszych dniach września 1939 roku. W wyniku układu Ribbentrop-Černák z 21 listopada 1939 obszar ten włączono do [[Pierwsza Republika Słowacka|Słowacji]]. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] przywrócono granicę z lat 1920–1938, choć ostateczne porozumienie graniczne podpisano dopiero w 1958 roku.

Główny Komitet pomocy dla Spisza, Orawy i Czadeckiego z siedzibą w Krakowie w wydanej przez siebie w 1939 publikacji wymieniał, znajdujące się na terytorium słowackim, następujące miejscowości jako polskie: [[Frankowa]], [[Frankówka]], [[Relów]], [[Hagi (Słowacja)|Hagi]], [[Stara Wieś Spiska]], [[Łysa nad Dunajcem|Golembark]], [[Szwaby Niżne]], [[Szwaby Wyżne]], [[Lechnica]], [[Leśnica (Słowacja)|Leśnica]], [[Haligowce]], [[Hanuszowce]], [[Jezierska|Jeziersko]], [[Gibel (Słowacja)|Gibel]], [[Rychwałd (Słowacja)|Rychwałd]], [[Mniszek (Słowacja)|Mniszek z Pilchowem]], [[Zdziar (Słowacja)|Żar]] (Zdziar), [[Jaworzyna Tatrzańska]], [[Nowa Lubowla]], [[Lackowa (Słowacja)|Łąckowa]], [[Forbasy]], [[Kołaczków (Słowacja)|Kołaczków]], [[Mały Sławków]], [[Lendak]], [[Słowiańska Wieś]], [[Vojňany|Kryg]], [[Bušovce|Buszowce]].

Mieszany charakter miały mieć miejscowości: [[Drużbaki Wyżne]], [[Drużbaki Niżne]], [[Biała Spiska]], [[Strażki]], [[Kieżmark]], [[Tatrzańska Kotlina]], [[Lubica (Słowacja)|Lubica]], [[Nowa Wieś Spiska|Młynki]], [[Podoliniec]], [[Gniazda]] (ze słow.), [[Granastów]], [[Osturnia]], [[Žakovce|Żakowce]], [[Krempak]] (z rusin.), [[Podsadek]], [[Rakusy]], [[Wyborna]], [[Małdur]], [[Krzyżowa Wieś]] (z rom.)<ref>[[Marek Sobczyński]], ''[https://web.archive.org/web/20130927183231/http://geopol.geo.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2010/12/granice_karpackie.pdf Kształtowanie się karpackich granic Polski (w X–XX w.)]'', Łódź 1989 [dostęp 2011-02-22] [zarchiwizowane z [http://geopol.geo.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2010/12/granice_karpackie.pdf adresu] 2013-09-27].</ref><ref>''[http://www.sbc.org.pl/dlibra/doccontent?id=11260&dirids=1, Spisz, Orawa i Ziemia Czadecka : w świetle stosunków etnicznych i przeszłości dziejowej]'', Kraków 1939</ref><ref>M. Gotkiewicz, ''Ruchy migracyjne polskich górali po południowej stronie Beskidu'', „Folia Geographica – Series Geographica Oeconomica”, vol. 2, 1969, s. 5–55.</ref>. Język polski był począwszy od XIX w. rugowany ze szkół i kościołów na korzyść słowackiego, przez co ludność polska uległa stopniowej słowakizacji<ref>M. Kaľavský, ''Narodnostné pomery na Spiši v 18. storočí a v 1. polovici 19. storočia'', Bratysława 1993, s. 79–107.</ref><ref>[[Tadeusz M. Trajdos]], ''Spisz środkowy i północny w naszym stuleciu'', Warszawa 1987.</ref><ref>J.M. Roszkowski, ''Rola Kościoła na Spiszu i Orawie w podtrzymywaniu polskości oraz w słowakizacji (od średniowiecza do czasów współczesnych)'', [w:] [[Tadeusz M. Trajdos]] (red.), ''Spisz i Orawa w 75. rocznicę powrotu do Polski północnych części obu ziem'', Kraków 1995, s. 24–37.</ref>.

== Stosunki narodowościowe Spiszu do 1918==
[[Plik:Podolínec, Mariánske námestie (4).jpg|thumb|left|Rynek w [[Podoliniec|Podolińcu]] – jednym z miast [[zastaw spiski|zastawu spiskiego]]]]
[[Plik:Nový Smokovec r.1922.jpg|thumb|left|Uzdrowisko [[Nowy Smokowiec]] i [[Tatry Wysokie]], obraz z roku 1922]]
Skład narodowościowy ludności Spiszu był dość złożony. Większość ludności, zwłaszcza wiejskiej, stanowili [[Słowacy]], na północy [[Polacy]] ([[Górale]]), w miastach mieszkali liczni [[Niemcy (naród)|Niemcy]], na południu był spory odsetek ludności [[Węgry|węgierskiej]].

Według oficjalnych spisów węgierskich, które nie uznawały narodowości polskiej (i ludność polską zaliczano do słowackiej, wyjątkiem byli emigranci z [[Galicja (Europa Środkowa)|Galicji]]), z 1869, 1900 i 1910 skład narodowościowy wyglądał następująco:
*Słowacy 50,4% (58,2%, 58,0%)
* Niemcy 35,0% (25,0%, 25,0%)
*Rusini 13,8% (8,4%, 8,0%)
*Węgrzy 0,7% (6,0%, 6,0%).

Szczególna była sytuacja północnego Spisza, zamieszkanego zwarcie przez ludność pochodzącą z terenów dzisiejszej Małopolski, co podkreślały wizytacje kościelne m.in. z II połowy XVIII&nbsp;w. (zasiedlenie z Niżnego i Skalnego Podhala oraz Sądecczyzny).

Sprawy narodowościowe zaczęły mieć istotne znaczenie od połowy XIX w. kiedy doszło do słowiańskiego przebudzenia narodowego i intensywnej madziaryzacji. Na Spiszu, acz nieco słabiej niż w zachodniej i środkowej [[Słowacja|Słowacji]], zaczął się rozwijać narodowy ruch słowacki. Stosunkowo późno, bo od 1895 próby działań na rzecz rozbudzenia świadomości narodowej podjęli Polacy. Głównymi ośrodkami działalności polskiej przed I wojną światową były: Łapsze Niżne (zwane „Małą Warszawą”), Lendak i Jurgów. Ponadto we wsiach: Frydman, Dursztyn, Kacwin, Pilchów, Łąckowa, Żar, Rużbachy Niżne, Słowiańska Wieś, Krzyżowa Wieś i w mieście [[Biała Spiska]] funkcjonowały polskie tzw. „biblioteki”.

== Współczesny podział narodowościowy==
[[Plik:Zehra.jpg|thumb|[[Żehra]] z kościołem Świętego Ducha]]
[[Plik:Markusovce-panorama1.jpg|thumb|[[Markušovce]] we wschodniej części słowackiego Spisza]]
[[Plik:Niedzica zamek.jpg|thumb|[[Zamek w Niedzicy]] na terenie [[Polski Spisz|Polskiego Spisza]]]]
Obecny podział narodowościowy Spisza jest znacznie mniej skomplikowany niż przed 1945 rokiem. Przyczyną są przede wszystkim powojenne wysiedlenia oraz akcje asymilacyjne, charakterystyczne dla państw komunistycznych.

Na [[Polski Spisz|Polskim Spiszu]] struktura narodowościowa jest dość jednolita. 90% mieszkańców zadeklarowało się Polakami, ok. 10% Słowakami. Około 3,5% to [[Romowie]], którzy w większości deklarowali narodowość polską.

Na Spiszu słowackim 91,5% mieszkańców (326 tysięcy) w 2001&nbsp;r. zadeklarowało narodowość słowacką, ale według szacunków etniczni Słowacy to zaledwie ok. 60% z tej liczby<ref name=":0">Kamocki J., Skawiński M., ''Problemy etniczności a narodowości na przykładzie Spiszu'', [w:] R. Gładkiewicz, M. Homza (red.), ''Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu, Lewocza'' – Wrocław 2003, <nowiki>ISBN 83-88430-25-4</nowiki>.</ref>. Narodowość polską zadeklarowało zaledwie 314 osób, z powojennych mieszanych małżeństw polsko-czechosłowackich i polsko-słowackich

W spisie z 2001 na Spiszu 796 osób określiło się jako Ukraińcy, a 1142 jako [[Rusini]]. W przeciwieństwie do Polski, gdzie nie deklarowano narodowości rusińskiej, na Słowacji obywatele czuli się przynależni do dwóch grup narodowościowych. Ukrainizacja ludności rusińskiej (wręcz automatyczne uznawanie Rusinów za Ukraińców) spowodowała, że większość Rusinów wybrała w Czechosłowacji dobrowolną asymilację słowacką i większość obecnie deklaruje się jako Słowacy (podobnie zresztą wygląda sprawa z Ukraińcami). Według szacunków liczba osób pochodzenia rusińskiego/ukraińskiego może sięgać 24-28 tysięcy osób. Najliczniej mieszkają w północnej części powiatu Stara Lubowla (są dwie wyspy etniczne w większości rusińskie – miejscowość Hodemarkt oraz Żakowice, gdzie zajęli miejsce wysiedlonych Niemców), natomiast na Dolnym Spiszu dwa rejony – podnóże Gór Lewockich oraz kilka wsi między [[Nowa Wieś Spiska|Spiską Nową Wsią]] i [[Gelnica|Gelnicą]]. We wsi [[Stráňany]] stanowią ponad 20% mieszkańców i przysługuje im prawo do podwójnego nazewnictwa oraz drugiego języka pomocniczego.

Romowie w większości deklarują słowacką, czasem węgierską narodowość, a około 20–25% narodowość romską. Liczba Romów szacowana jest na 60–66 tysięcy osób, czyli 17–18% mieszkańców Spiszu. Najwięcej – ok. 14% w powiecie Gelnica i w powiecie Stara Lubowla (ok.13%). Oficjalnie zadeklarowało się tak niecałe 20 tysięcy osób – w kilkunastu miejscowościach stanowią ponad 20% mieszkańców.

[[Niemcy karpaccy|Niemcy]] liczni na Spiszu przez całe stulecia stanowią obecnie jedną z niewielkich mniejszości. Oficjalnie zadeklarowało narodowość niemiecką 860 osób – głównie w powiecie Gelnica, w Popradzie, Kieżmarku, okolicach Starej Lubowli (wieś [[Chmielnica]] – Hobgarten) oraz w środkowym biegu rzeki Gnilec. Osób pochodzenia niemieckiego na Spiszu może żyć jednak nawet 2,5 tysiąca (np. 90% mieszkańców wspomnianej Chmielnicy), głównie w miastach takich jak Poprad i Kieżmarok, lecz deklarują one narodowość słowacką lub nie podają żadnej narodowości<ref name=":0" />.

Węgrzy w okresie panowania węgierskiego nie stworzyli zwartego zasiedlenia, ale w miastach stanowili istotną mniejszość. Obecnie, po asymilacji oraz emigracji lub wysiedleniach okresu komunistycznego, pozostało ich na Spiszu ledwie 416 (głównie w miastach). 

Z pozostałych grup narodowościowych najliczniejsi są Czesi – około 2 tysięcy osób, którzy są ludnością napływową. W tej liczbie mieszczą się też deklaracje narodowości morawskiej. Etnicznych Czechów (wraz z [[Morawianie|Morawianami]]) może być około 2,5 tysiąca. Żydzi mieszkający w przeszłości na Spiszu zostali niemal całkowicie wymordowani podczas II wojny światowej. W okresie międzywojennym narodowość żydowską deklarowało 3/4 wyznawców judaizmu; obecnie 37 osób jest wyznania mojżeszowego, a tylko 11 zadeklarowało taką narodowość. Spośród innych narodowości mieszka na Spiszu kilkudziesięciu Rosjan, Serbów, Chorwatów i Bułgarów. Prawie 5 tysięcy osób nie potrafiło zadeklarować swojej narodowości – najwięcej w Spiskiej Nowej Wsi (ok. 2,2%).

==Miasta==
[[Plik:Poprad centrum 01.JPG|thumb|Plac św. Idziego w [[Poprad (miasto)|Popradzie]]]]
[[Plik:Ólubló - Castle.jpg|thumb|[[Zamek Lubowelski|Zamek starostów spiskich]] w [[Lubowla (Słowacja)|Lubowli]] – dawnej stolicy polskiego Spisza]]
{| class="standard" style="max-width 70%"
!
!miasto
!populacja<br />(2016)
!państwo<br />(2017)
!państwo<br />(1412-1772)
|-
|1.
|[[Poprad (miasto)|Poprad]]
| align="right" |51 750
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
|2.
|[[Nowa Wieś Spiska]]
| align="right" |37 472
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
|3.
|[[Kieżmark]]
| align="right" |16 562
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Flag of Vladislaus II of Hungary.svg|border|22px]] [[Królestwo Węgier|Węgry]]
|-
| 4.

|[[Lubowla (Słowacja)|Lubowla]]
| align="right" |16 333
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
|5. 
|[[Lewocza]]
| align="right" |14 800
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Flag of Vladislaus II of Hungary.svg|border|22px]] [[Królestwo Węgier|Węgry]]
|-
|6.
|[[Krompachy]]
| align="right" |8 848
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Flag of Vladislaus II of Hungary.svg|border|22px]] [[Królestwo Węgier|Węgry]]
|-
|7.
|[[Świt (Słowacja)|Świt]]
| align="right" |7 748
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |miasto powstało później
|-
| 8.
|[[Biała Spiska]]
| align="right" |6 619
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" | [[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
|9.
|[[Gelnica]] 
| align="right" |6 124 
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Flag of Vladislaus II of Hungary.svg|border|22px]] [[Królestwo Węgier|Węgry]]
|-
|10.
|[[Wysokie Tatry]] 
| align="right" |4 069
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |miasto powstało później
|-
|11.
|[[Spiskie Podgrodzie]]
| align="right" | 4 022
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
| 12.
|[[Spiskie Włochy]] 
| align="right" |3 536
| align="center" |{{Państwo|SVK}} 
| align="center" |[[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
|13.
|[[Podoliniec]]
| align="right" |3 187
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Kingdom of Poland-flag.svg|border|22px]] [[Korona Królestwa Polskiego|Polska]]
|-
|14.
| [[Stara Wieś Spiska]] 
| align="right" |2 279
| align="center" |{{Państwo|SVK}}
| align="center" |[[Plik:Flag of Vladislaus II of Hungary.svg|border|22px]] [[Królestwo Węgier|Węgry]]
|}

==Zobacz też == 
*[[Zastaw spiski]]
*[[Polski Spisz]]
*[[Zmiany granicy polsko-słowackiej]]

== Przypisy==
{{izvori}}

==Bibliografia== 
*Kamocki J., Skawiński M., ''Problemy etniczności a narodowości na przykładzie Spiszu'', [w:] R. Gładkiewicz, M. Homza (red.), ''Terra Scepusiensis. Stan badań nad dziejami Spiszu'', Lewocza – Wrocław 2003, [[index.php?title=Special:BookSources/8388430254|ISBN 83-88430-25-4]].
*Trajdos T.M., ''Niemcy na górnym Spiszu'', „Płaj. Almanach karpacki”, nr 19 (jesień 1999), ISSN 1230-5898.
*Radziszewska J., ''Studia spiskie'', Katowice 1985.

==Linki zewnętrzne== 
*[http://www.spisskyhrad.sk/pl.html Zamek Spiski]
*[http://mbc.malopolska.pl/publication/7148 Spisz i Orawa : zbiór artykułów / pod red. T. M. Trajdosa. – Kraków, 1995. – ISBN 83-904802-0-4 (djvu)]
*[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/115 Spiż] w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola. Warszawa 1890.
*[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XV_cz.2/614 Spiż] w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.

|

{{Kraina historyczna infobox
 |nazwa             = Spisz
 |nazwa oryginalna  = Scepusium (łac.)<br>Spiš (słow.)<br>Zips (niem.)<br>Szepes (węg.)
 |nazwa_polska      = 
 |nazwa_dopełniacz  = Spisza
|0x1 = tak
 |flaga        = 
 |herb         = COA-Szepes-vármegye.svg
 |opis herbu = Herb
 |lokalizacja_obraz = Slovakia Spis.gif
 |opis grafiki = 
 |państwa           = {{państwo|SVK}}, {{państwo|POL}}
 |stolica           = [[Lewocza]], [[Lubowla (Słowacja)|Lubowla]]
 |ważniejsze miasta = 
 |commons           = Category:Spiš
 |wikisłownik = Spisz
 |wikiźródła =
 |wikicytaty =
}}
|}

[[Kategoria:Historia]]
[[Kategoria:Historia Królestwa Węgier]]
[[Kategoria:Spisz]]
[[Kategoria:Polskie krainy historyczne]]