Stjepan Tomašević, kralj Bosne

Strona	Autorzy	Nota
[1]	[2]	Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskam. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskam są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Strona	Autorzy	Nota
[3]	[4]	Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku chorwackam. Treści pochodzące z Wikipedii w języku chorwackam są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka Poprzednik: Król Bośni 1461 – 1463 Następca: Stjepan Tomaš Okres osmański (Matija Radivojević) Poprzednik: Serbski despot 1459 – 1459 Następca: Stefan Branković Okres osmański Notka Stjepan Tomašević (pol. Stefan Tomaszević Kotromanić, węg. Tomašević István, chor. Stjepan Tomašević Kotromanić) (* przed 1444 w Jajcach, †  czerwiec 1463 r.) – despota Serbii od 1 kwietnia 1459 do 21 czerwca 1459, król Bośni z dynastii Kotromanowiczów, sprawujący władzę od 1461 r. Syn Stefana Tomasza Kotromanicia z jego pierwszego związku małżeńskiego zawartego z Vojačą. Życiorys Stjepan Tomašević był synem króla Stjepana Tomaša i chrześcijanki Vojačy, pochodzącej ze wsi Lug w Ramie. Po ogłoszeniu Stjepana Tomaša królem Bośni, Vojača nie została uznana za odpowiednią do tytułu królowej bośniackiej, dlatego Stjepan Tomaš szukał kobiety wyższego urodzenia. Ponieważ Vojači już wcześniej przyrzeczono małżeństwo, co w Kościele katolickim, do którego należał Stjepan Tomaš, uznawano za umowę przedmałżeńską, papież Eugeniusz IV. musiał złamać tę obietnicę. Stjepan Tomaš poślubił następnie Katarinę Kosačę, córkę księcia Stjepana Kosačy, która dzięki temu małżeństwu został bośniacką królową i macochą Stjepana Tomaševicia. Panowanie Despota Serbii 1 kwietnia 1459 r. na mocy porozumienia zawartego między jego ojcem Stefanem Tomaszem a możnowładcami serbskimi został ożeniony z córką despoty serbskiego Łazara II – Heleną Marią (Jelena Branković), co umożliwiło jego wprowadzenie na tron serbski 8 kwietnia 1459 r. Jelena Branković, dwunastoletnia córka serbskiego despoty Łazara II i bizantyjskiej księżniczki Jeleny, po śmierci męża pozostała de facto władczynią Serbii. Małżeństwo zostało zawarte po to, aby Stjepan Tomašević za jej pośrednictwem uzyskał prawo do serbskiego despotatu, a negocjacje małżeńskie prowadzili będąca już wówczas wdową matka Jeleny oraz król Stjepan Tomaš. Twierdza Smederewo iz 15. st. Pozostałości bośniackiej twierdzy królewskiej Bobovac Stjepan Tomašević był także zaręczony z nieślubną córką księcia Mediolanu, Francesco Sforzą, najprawdopodobniej Drusianą, ale zaręczyny zostały zerwane. Ojciec informuje o tym niczego niepodejrzewającego chłopaka w liście z 1 maja: "Teraz ogłaszam wam jasność, że mój ukochany syn, bystry Stjepan, ósmego dnia po Wielkanocy wziął za żonę córkę byłego despoty Łazara i przejął całe jego panowanie na Węgrzech i w Rašce, której Turcy jeszcze nie podbili; ponadto został despotą w miejsce swego zmarłego teścia Łazara przez czystego króla węgierskiego Macieja, i to za jednomyślną wolą całego ludu Rasy.." Jednak interwencja Turcji, której zwierzchność uznawała Serbia szybko doprowadziła do zajęcia stolicy kraju – Smederewa i likwidacji despotowiny. Stefan uciekł wtedy na dwór swojego ojca. Król Bośni 2 lata później objął tron bośniacki po tym jak zmarł jego ojciec – Stefan Tomasz, o którego śmierć podejrzewano Stefana Tomaszevicia. Przejął on rządy w trudnej sytuacji polityczno-społecznej zaraz po przymusowej katolicyzacji patarenów. Stjepan Tomašević doszedł do władzy w Bośni po śmierci ojca 10 lipca 1461 r. Świadomy grożącego mu niebezpieczeństwa Tomašević w liście do papieża w 1461 roku przepowiedział inwazję osmańską na dużą skalę i poprosił go o pomoc. Ponieważ Turcy zagrażali coraz bardziej, nowy król pogodził się z księciem Stjepanem i pisemnie błagał władców europejskich, aby pomogli mu w obronie Bośni. Na znak poparcia ze strony papieża Piusa II. wysłał mu koronę, dzięki której został koronowany na króla Bośni przez delegata papieża w kościele Najświętszej Marii Panny w Jajce w listopadzie 1461 roku. Wydarzenie to wywołało konflikt z królem węgierskim Maciejem Korwinem, który uważał Bośnię za swój kraj wasalny. dzięki pośrednictwu papieskiemu doszło rok później do zażegnania konfliktu, a Stefan Tomaszević uznał się za lennika węgierskiego. Stjepan Tomašević uznał zwierzchnictwo chorwacko-węgierskiego króla Macieja Korwina, mając nadzieję na obiecaną pomoc. Przy tej okazji zawarto sojusz antyturecki z Węgrami, Albanią, Wenecją i Hercegowiną. 3 czerwca 1462 roku odmówił sułtanowi Mehmedowi II. zapłaty podatków. Na początku 1463 roku ponownie zwrócił się do Wenecjan, ostrzegając ich, że Turcy planują tego lata zająć całą Bośnię i że zagrożą także posiadłościom weneckim w Dalmacji. List do Papieża Fragment listu ostatniego króla bośniackiego Stjepana Tomaševicia do papieża z 1461 roku: "A mój upadek pociągnie za sobą wielu innych. Do mojego królestwa dotarła wieść, że cesarz turecki Mahomet zamierza zaatakować mnie swoją armią następnego lata i że w związku z tym przygotował wszystko, co konieczne. Ja sam nie mogę się oprzeć takiej sile tureckiej. Usilnie błagałem panów Węgrów i Bneczaku oraz Jurija Kastriota, aby pospieszyli mi z pomocą w tej sytuacji, o co proszę również Was, szanowny, zdolny i oświecony panie i ojcze. Nie szukam gór złota, ale chcę, aby moi wrogowie i naród mojego kraju wiedzieli, że Twoja pomoc mnie nie zawiedzie. Wierzę, jeśli Bośniacy zobaczą, że nie będą w tej wojnie sami i że wielu im pomoże – pójdą na wojnę i będą walczyć odważniej, a wtedy armia turecka nie wślizgnie się nagle bez strachu pod moje rządy. Wejście do mojego kraju jest bardzo trudne i w wielu miejscach ciężkie, co nie pozwala im przedostać się do mojego Królestwa.." Stjepan Tomašević Kotromanić, część listu skierowanego do papieża Piusa II, 17 października 1461 r. Żaden z europejskich władców nie odpowiedział Stjepanowi, nie mówiąc już o wysłaniu pomocy. Jedynym wsparciem Watykanu była korona papieska, którą koronowano go na króla. Tomašević był jedynym królem Bośni koronowanym koroną z Watykanu. Zachód obojętnie patrzył na upadek Bośni. Dopiero gdy 14 czerwca 1463 roku (środkowa) Bośnia odcięła się od Wenecji, napisano we Florencji, że „na oczach świata spłonęło wybitne królestwo” ("pred očima svijeta izgorjelo jedno ugledno kraljevstvo".). Upadek Bośni W 1462 r. dyplomacji osmańskiej udało się uśpić czujność sojuszników poprzez zawarcie pokoju z Węgrami w listopadzie 1462 r. i tak na początku 1463 r. sułtan Mehmed II osobiście stanął na czele wyprawy wojskowej przeciwko Bośni, której nikt nie udzielił pomocy. Wielka armia osmańska pod dowództwem Mehmeda II. Zdobywcy zebrała się wiosną 1463 roku w Adrianopolu (Edirne) i wyruszyli do Bośni. Król Stjepan Tomašević uciekł z królewskiego miasta Bobovac, które 20 maja 1463 roku zostało poddane bez oporu przez dowódcę Radaka. Stjepan Tomašević schronił się najpierw w Jajcach, a następnie w ufortyfikowanym mieście Ključ nad Saną. W czerwcu 1463 r. wojska tureckie zajęły twierdzę bośniacką Ključ, biorąc do niewoli samego króla. Tam Mehmet-paša Anđelković obiecał na piśmie i pod przysięgą, że oszczędzi mu życie i pozwoli mu iść, dokąd chce, jeśli podda miasto. Kiedy poddał się po negocjacjach, schwytał go i zabrał do sułtana Mehmeda II do Jajców, który zmusił go do podpisania rozkazu dla wszystkich dowódców poddania miast Osmanom. Na mocy wymuszonego rozkazu schwytanego króla bośniackiego Stjepana Tomaševicia Turcy zajęli około 70 twierdz miast bośniackich i umieścili w nich swoje załogi. W tym samym czasie sułtan Mehmed II. unieważnił przysięgę i 25 maja nakazał egzekucję Stjepana Tomaševicia, jego wuja Radivoja i wielu bośniackich władców w jego obozie pod Jajcami. W ten sposób wraz ze śmiercią ostatniego króla Bośni Bośnia utraciła niepodległość i stała się osmańskim bośniackim sandżakiem. Kraj został opanowany bardzo szybko. Ludność siłą zmuszana do zmiany wiary i nienawidzenia miejscowej dynastii nie stawiała większego oporu najeźdźcy. Rodzina Grb Kotromanića Stjepan Tomašević poślubił Jelenę 1 kwietnia 1459 r. Jelena miała dwanaście lat, gdy wyszła za mąż, i szesnaście, gdy została wdową. Gdyby Jelena urodziła dziecko, najprawdopodobniej umarłaby w wyniku porodu, ponieważ była bardzo młoda. Warto dodać, że jej siostra Milica w wieku czternastu lat urodziła syna Karla Toccę i zmarła przy porodzie. Żona Stefana Helena Maria uratowała się z tej rzezi dzięki ucieczce na wybrzeże Morza Adriatyckiego. Według brytyjskiego historyka Stevena Rucimana Maria Helena trafiła potem do haremu jednego z tureckich oficerów. Z kolei według szesnastowiecznego Manuskryptu Massarelli Stefan i Helena Maria mieli dzieci, jednak żadne z nich nie jest znane z imienia. Najprawdopodobniej Stjepan Tomašević nie miał dzieci, ale źródła podają, że miał dwoje dzieci. Jeśli te dzieci istniały, albo zostały stracone, gdy miały 3-4 lata, albo nawróciły się na islam. Męczeństwo Austriacki historyk Joseph von Hammer-Purgstall w swojej Historii państwa osmańskiego podaje, że stary szejk Ali Bestami ściął głowę królowi, gdy bez żadnego rozkazu wprowadzono go do namiotu sułtana, aby zabiegać o względy jego sułtana. Według Ćiro Truhelki król został stracony po 29 maja, a przed 10 czerwca 1463 r. Jeśli przyjąć, że wieść docierała z Bośni do Wenecji z największą szybkością przez pięć dni, można przyjąć, że król zginął 5 czerwca. Salih Sidki Hadžihusejnović Muvekit w dziele Tarih-i Bosna pisze, że sułtan próbował własnoręcznie zabić króla, a gdy mu się to nie udało, wydał go katom. Gianantonio Bommani w pracy Storia della Dalmazia, Croazia e Bosna podaje, że nieszczęsnego króla żywcem obdzierano ze skóry, a następnie przywiązano do pala i umieszczono na celowniku łuczników. Królewski grób W 1888 r. chorwacki archeolog Ćiro Truhelka odnalazł grób króla w Jajce. Pod koniec XIX wieku Ćiro Truhelka zapisał legendę o śmierci ostatniego króla bośniackiego Stjepana Tomaševicia: »Gdy król zobaczył, że jest za słaby i chcąc stawić opór sułtanowi Mehmedowi Fatihowi, uciekł z Gojakiem i ÄŚubretićem do Ključa, gdzie został zdradzony i wpadł w ręce Turków. Kiedy go doprowadzono przed sułtana w Jajce, na podstawie fatwy skazano go na śmierć, ale sułtan chciał, aby król cierpiał nie tylko za jego życia, ale i po jego śmierci, więc wydał zwłoki skazanego króla janczarom, którym polecił, aby położyli go na Humie koło Jajce, grzebiąc ich w miejscu, które widać z Jajce, ale z którego samego Jajec nie widać. Mieszkańcy Jajców zawsze mieli przed oczyma pamięć kary, jaką poniósł ich król. Kiedy procesja się rozpoczęła, sułtan spojrzał na kondukt pogrzebowy, przed którym niesiono flagę, a gdy czubek flagi zniknął mu z oczu, dał znak, aby procesja się zatrzymała i tam pochowano króla.« Mówi się, że obdarli króla ze skóry i zrobili z niej bębny, w które uderzali, niosąc króla na pochówek. Ćiro Truhelka urodził się w 1888 r. zbadał grób, który ludzie Jaja nazywają Grobem Króla. Według powszechnego przekonania dotkniecie króla jest cudem, ponieważ ludność zamieszkująca Jajce, zarówno katolicy, jak i muzułmanie, wierzy, że na niektóre choroby pomoże, jeśli trzykrotnie obejdzie się wokół nagrobka. W klasztorze franciszkanów w Jajcach przechowywane są szczątki króla Stjepana Tomaševicia. Podczas wojny w Bośni i Hercegowinie w 1992 r. trumnę ze szczątkami króla Tomaszevicia wywieziono do Splitu, a w 1998 r. zwrócono klasztor franciszkanów w Jajcach. Tradycja pielgrzymek do Kraljewa Grebu jest kontynuowana także w naszych czasach. Wiadomość o śmierci króla Ĺąródła historyczne o śmierci króla mówią o wydarzeniach w Bośni przed upadkiem Turków, ostatnia wiadomość zachowała się z 29 maja 1463 roku i znajduje się w archiwum Libri rogatorum w Dubrowniku. Tam jest napisane, że wuj króla Radivoj Ostojić zwrócił się do Republiki Dubrownika z prośbą o przesłanie prochu do Krešewa w celu obrony Bośni przed inwazją turecką. Radivoj został później stracony wraz z królem. Już 10 czerwca do Wenecji dotarła pierwsza wieść o męczeństwie króla. Trzy dni później rada wenecka poinformowała swojego admirała Alvisa Loredana o kłopotach Bośni, a następnego dnia przesłała raport papieżowi. Po otrzymaniu wiadomości o egzekucji króla papież Paweł II. wydał bullę do całego chrześcijaństwa, w której poinformował, że król w Bośni został oszukańczo wydany Turkom, którzy własnoręcznie go rozstrzelali. Po bulli papieża historycy opisują śmierć króla jako jeszcze bardziej przerażającą. Przypisy Bibliografia I. Czamańska, Stefan Tomasz, [w:] Słownik władców Europy Ĺšredniowiecznej, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Wyd. Poznańskie, Poznań 1998, s. 347. W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, wyd. Ossolineum, Wrocław 1985. Linki zewnętrzne Stjepan Tomašević (1461. – 1463.): slom srednjovjekovnoga Bosanskog Kraljevstva – Materiały z Konferencji Naukowej, która odbyła się 11 i 12 listopada 2011 r. w Jajcach

Stjepan Tomašević król Stjepan Tomašević Król Bośni Okres 10 lipca 1461 – czerwiec 1463 Koronacja listopad 1461 Poprzednik Stjepan Tomaš Kotromanić Następca Matija Radivojević Nikola Iločki Serbski despot Okres 1 kwietnia 1459 – 21 czerwca 1459 Poprzednik Stefan Branković Poprzednik nikt Regent Radivoj Ostojić Żona Jelena Branković (Mara) Dzieci nieznane Dynastia Kotromanići Ojciec Stjepan Tomaš Matka Vojača Śmierć 5 czerwca 1463 Miejsce Jajce Miejsce Klasztor franciszkanów w Jajcach Wyznanie katolik Stjepan Tomašević (bos.) Stefan Tomaszević Kotromanić ((pol.) Tomašević István (węg.) Stjepan Tomašević Kotromanić (chor.) Stjepan Tomašević despota Serbii Okres 1459 1459 Poprzednik Stefan V Ĺšlepy Następca brak – likwidacja despotowiny przez Turcję (zob. Despoci Serbscy na Węgrzech) król Bośni Okres 1461 1463 Poprzednik Stefan Tomasz Kotromanić Następca brak, ponieważ Turcy zdobywają Bośnię Dynastia Kotromanowicze / Kotromanići Państwo Królestwo Bośni Dane biograficzne Urodziny przed 1444 Śmierć czerwiec 1463 Ojciec Stefan Matka Vojača Rodzeństwo Zygmunt Katarina Żona Helena Maria Branković od 1 kwietnia 1459 do 5 czerwca 1463