Tárnokmester

Z Europa Środkowa
Wersja z dnia 09:27, 17 sie 2023 autorstwa Natus (dyskusja | edycje) (→‎Czasy Arpadów)
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Mistrz skarbu (magister tavernicorum regalium[1]) lub wódz főtárnok (camerarius) to jeden z dostojników baronialnych, początkowo nadzorca dworów królewskich, zarządca jego finansów, kustosz jego skarbów. Pod koniec średniowiecza stopniowo przekształcił się w urząd sędziowski, który w XII wieku stał się niefunkcjonalną funkcją.

Stanowisko wzorowane było na samej frankońskiej organizacji państwowej z czasów powstania państwa, w krajach sąsiednich, w Europie Środkowo-Wschodniej, nazywane było camerarius[2].

Rola ekonomiczna

I. Károly tárnokmesterének Nekcsei Demeter tárnokmesternek a címere a Nekcsei-biblia miniatúráján

Niestety dokumnety króla I. Istvána ledwo wspominają o jednym lub dwóch dostojnikach, o godnościach dworskich wiemy tylko z statutu Tihany. Zarządzającym dochodami królewskimi był naczelny főtárnok (camerarius), który stał na czele Tárnok organizacji dworskiej. Zarządzał "kamaráját", dlatego później főkamarás „komnatą” króla, więc później nazwano ją główną komnatą.[3]

Po raz pierwszy został wymieniony w 1148 r. jako prezes izby królewskiej királyi kamara elnöke (presidens camere regie), następnie w 1198 r. I kilkakrotnie później posiadał tytuł mistrza komnat kamarások mestere (magister cubiculariorum). Po raz pierwszy pojawił się w 1214 roku jako tárnokmester (magister tavarnicorum). Początkowo palatyn kierujący dworem nie był już w stanie wykonywać wszystkich swoich obowiązków i potrzebni byli nowi dygnitarze specjalizujący się w niektórych zadaniach[4].

Około 1200 r. dochody majątków królewskich zaczęły tracić na znaczeniu. Odtąd tárnokmester steward zarządzał innymi dochodami skarbowymi (królewskie, królewskie podatki miejskie itp.).[5] Dénes, jeden z mistrzów początku XIII wieku, syn (m) strąka, odegrał ważną rolę w kształtowaniu nowej polityki gospodarczej opartej na dochodach pieniężnych.[6] Reformy Karola Roberta znacznie zwiększyły jego rolę w pierwszej połowie XIV wieku[7], kiedy był on już szefem finansów publicznych, faktycznym kierownikiem polityki finansowej i gospodarczej oraz głównym organem administracyjnym i sądowniczym powiązanych organizacji. Obejmował również dobra koronne i pozostałe folwarki zamkowe. W jego działalności gospodarczej pomagał mu porucznik i generał porucznik. W drugiej połowie XIV w. obowiązki gospodarcze stopniowo, ostatecznie całkowicie, przejmował jego zastępca, kincstartó (thesaurarius).[5][6]

Rola sądowa

W grupie wolnych miast królewskich, tzw. miastach dworu królewskiego mistrz królewski osądzał Budę jeszcze przed 1376 r., ale w tym czasie nawet palatyn i sędzia kraju byli w stanie rozpatrywać ich sprawy.

W wyniku reform Ludwika Wielkiego w latach 1376–1378 oddzielny sędzia sądu miejskiego, zachowując swój urząd sędziego, działał po 1378 r., gdy funkcję sędziego wspierał sędzia i notariusz.[6]

W sprawach cywilnych miast miast królewskich odwołanie musiało zostać złożone na dworze królewskim u prezydentów cywilnych.

W XV wieku Buda, Bratysława, Trnawa, Sopron, Koszyce, Preszów i Bardiów składały się z miast pogańskich. Jeszcze zanim Mohács dołączył do nich Pest, a ich liczba stale rosła, szczególnie w XVI-XVII wieku. wieku. W 1848 r. Było ich 28. Podczas okupacji tureckiej królewskie krzesło znajdowało się w Bratysławie[5].

Od początku XVI wieku mistrz skarbu był czwartą świecką godnością. Palatyn lub. w przypadku przeszkody dla sędziego kraju przewodniczył on również posiedzeniom izby wyższej, a następnie Rady Siedmiu. Po 1867 roku nadal istniał jako niewyłączny tytuł batalionu.[5]

Lista mistrzów skarbu

Czasy Arpadów

Nazwisko
(Urodziny–Śmierć)
Okres Monarcha
(Lata panowania)
Uwagi
Ják I. Mika 1099-1201 [8] I. László
Miska, syn Salamona 1214[6] II. András
Atyusz Salamon 1214–1215
Dénes, syn Apoda 1215–1222[4] / (1224–1230[6]) Osl Beled mistrz skarbu (1216–1236)
Tomaj II. Dénes 1224–1230[4] Tomaj
Miklós, syn Miklósa 1231–1235[6]
Csák Pósa
(Pous, Pózs)
1235[4][6] IV. Béla Csák
Rátót I. Domokos 1238–1241[4][6] Rátót
wakat 1241–1242 Meggyesi Móricz, mistrz skarbu (magister tavernicorum), (fl. 1241-69)
Csák I. Máté[4] 1242–1246[4][6] Csák I. Máté
Türje II. Dénes 1246–1248[4][6] Türje
Hahót I. Csák 1248–1260[4][6] Hahót
Pok Móric 1260–1270[4][6] Pok
Ákos Ernye 1272[6] V. István Ákos
Gutkeled Joakim (pierwszy raz) 1272–1273[6] IV. László Gutkeled
Rátót I. István 1273[6] Rátót
Gutkeled Joakim (drugi raz) 1273–1274[6] Gutkeled
Monoszló II. Egyed (pierwszy raz) 1274[6] (1270–1272; 1274–1275)
Gutkeled Joakim (trzeci raz) 1274[6] Gutkeled
Monoszló II. Egyed (drugi raz) 1274–1275[6] Monoszló
Gutkeled Joakim (czwarty raz) 1275[6] Gutkeled
Csák II. Máté[4] 1275–1276[6] Csák II. Máté
Kőszegi Iván (János) 1276–1277[6] Héder, Kőszegi
Csák III. Ugrin[4] 1277–1279[6] Csák, gałąź Újlaki
Aba II. Lőrinc (pierwszy raz) 1279–1280[6] Aba
Aba Péter 1281–1283[6] Aba
Aba II. Lőrinc (drugi raz) 1284–1286[6] Aba
Kőszegi Iván (drugi raz) 1290–1291[6] Héder, Kőszegi
Porc István 1291–1292[6] Rátót
Rátót II. Domokos 1293–1301[6] (1302[8]) Rátót, syn Istvána Porca, przodka klanu Pásztói

Czasy Andegawenów

Nazwisko
(Urodziny–Śmierć)
Okres Monarcha
(Lata panowania)
Uwagi
Kőszegi II. Henrik 1302–1305 Kőszegi
Kőszegi III. Miklós 1307 Kőszegi
Csák III. Ugrin 1307–1309[6] I. Károly Csák, gałaź Újlaki
Csák III. Máté 1310–1311[6] Csák gałąż Trencséni
Kőszegi III. Miklós 1311–1314[6] Kőszegi
Borsa Beke 1314–1315[6] Borsa
Nekcsei Demeter 1315–1338[6][7] Aba
Szécsényi I. Tamás (pierwszy raz) 1339–1342[6] (1341-ig procurator, megbízott[8]) Szécsényi
Sirokai Miklós 1341[8]
Lackfi I. István (pierwszy raz) 1342[6] I. Lajos Lackfi
Szécsényi I. Tamás (drugi raz) 1342–1343[6] Szécsényi
Lackfi I. István (drugi raz) 1343–1344[6] Lackfi
Tót Lőrinc 1344–1346[6] ojciec Miklósa Konta
Paksi Olivér (pierwszy raz) 1347–1352[6]
Lackfi I. István (trzeci raz) 1353[6]
Pomázi Cikó 1353–1359[6]
Paksi Olivér (drugi raz) 1359–1360[6] Bebek II. István de Pelsőc († przed 23.6.1369), mistrz skarbu (1359-60)
Zsámboki János (pierwszy raz) 1360–1371[6] Kanizsai I. Miklós mistrz skarbu (1367–1404)
Dunajeci János 1371–1372[6]
Zsámboki János (drugi raz) 1373–1376[6] młodszy ?
Szepesi Jakab 1376[6]
Szentgyörgyi IV. Tamás 1378–1382[6]
Zámbó Miklós (pierwszy raz) 1382–1384[6] Mária
Treutel János 1384–1385[6]
Zámbó Miklós (drugi raz) 1385–1388[6]

Szécsi Frank - Skarbnik królewski (1394-1396)

Czasy królów elekcyjnych

Nazwisko
(Urodziny–Śmierć)
Okres Monarcha
(Lata panowania)
Uwagi
Bebek I. János 1410-17 Bebek
Perényi III. János 1438-58 Albert, I. Ulászló, V. László Perényi
Dóczy Orbán 1494-96 Dóczy

XVI wiek

Nowa era

Tavernicorum regalium magistri, Königliche Ober–Schatzmeister[9]

Nazwisko
(Urodziny–Śmierć)
Okres Monarcha
(Lata panowania)
Uwagi
Thurzó Elek 1523–1527 II. Lajos Bethlenfalvi Thurzó
Báthori IV. András 1527. november 10 – 1534 I. Ferdinánd[9] Báthori, gałąź Ecsedi († 1534)
Drugeth Ferenc 1527 – 1533 I. János[9] homonnai; Drugeth
Nádasdy Tamás 1536 – 1543 I. Ferdinánd[9] Nádasdy
Kendy Ferenc 1539 I. János[9]
Báthori András 1544. január 1 – 1554 június 1. I. Ferdinánd Báthori ecsedi ága (†1566)
Perényi Gábor 1554. november 5 – 1557
Zrínyi Miklós 1557. november 23 – 1566. szeptember 7. I. Ferdinánd, I. Miksa gróf (†1566); Zrínyi
Zrínyi György 1567 – 1603 I. Miksa, Rudolf gróf (†1603); Zrínyi
Erdődy Tamás 1603. augusztus 19 – 1608 Rudolf, II. Mátyás monyorókeréki gróf (†1624); Erdődy
Forgách Zsigmond 1608. december 1 – 1610 II. Mátyás gimesi báró; Forgách
Draskovich János 1610. január 25 – 1613. május 11.
üresedés 1613 – 1615
Erdődy Tamás 1615. április 27 – 1624. január 15. II. Mátyás, II. Ferdinánd monyorókeréki gróf (†1624); Erdődy
üresedés 1624. január – 1625. október II. Ferdinánd
Bánffy Kristóf 1625. október 8 – 1643 II. Ferdinánd, III. Ferdinánd alsólendvai gróf; Bánffy
Csáky István 1644. március 15 – 1662. november 5. III. Ferdinánd, I. Lipót körösszegi gróf; Csáky
Erdődy György 1662. november 22 – 1663 I. Lipót monyorókeréki gróf (†1663); Erdődy
Forgách Ádám 1663. június 8 – 1679 gimesi gróf; Forgách
Erdődy Imre 1679. augusztus 21 – 1690 gróf; Erdődy
Zichy István 1690. június 12 – 1693 vázsonykői gróf; Zichy
Erdődy György 1693. április 7 – 1704. január 15. gróf
üresedés 1704 – 1705
Csáky Zsigmond 1706. november 17 – 1739 I. József, III. Károly gróf; Csáky
Nádasdy Lipót Flórián 1739. május 9 – 1746. augusztus 2. III. Károly, Mária Terézia Nádasdy
Esterházy Ferenc 1746. augusztus 3 – 1754. augusztus Mária Terézia galántai gróf (†1754); Esterházy
Illésházy József 1755. november 24 – 1759. augusztus 21. gróf; Illésházy
Batthyány Ádám 1759. augusztus 21 – 1782. Mária Terézia, II. József Batthyány
Csáky János 1782. október 18 – 1783. augusztus 14. II. József körösszegi gróf; Csáky
Niczky Kristóf 1783. augusztus 14 – 1786. december 21. gróf; Niczky
Jankovics Antal 1786. december 21 – 1789 daruvári gróf (†1789); Jankovics
Végh Péter 1789. április 27 – 1795. július 21. II. József, II. Lipót, Ferenc
Majláth József 1795. július 23 – 1797 Ferenc székhelyi; Majláth
Szentiványi Ferenc 1797. október 21 – 1802. április 16. szentiványi; Szentiványi
Brunszvik József 1802. április 16 – 1825. március 18. korompai gróf; Brunszvik
Cziráky Antal Mózes 1825. április 3 – 1827 ciráki gróf; Cziráky
Pálffy Fidél 1828. március 18 – 1836 Ferenc, V. Ferdinánd erdődi gróf; Pálffy
Eötvös Ignác 1836. augusztus 9 – 1841 V. Ferdinánd vásárosnaményi gróf; Eötvös
Keglevich Gábor 1842. január 12 – 1848 buzini gróf; Keglevich

Kapcsolódó szócikkek

A magyar uralkodó osztály

Przypisy

  1. Országzászlósok az újkorban. Az országbíró, a horvát bán és a tárnokmester, tankonyvtar.hu
  2. Györffy, György. István király és műve, 2. kiadás, Gondolat, Budapest, str. 524. (1983). ISBN 963-281-221-2
  3. Györffy, György. István király és műve, 2. kiadás, Gondolat, Budapest, str. 241. (1983). ISBN 963-281-221-2
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 Fügedi, Erik. Ispánok, bárók, kiskirályok. Magvető, str. 47-48. (1986). ISBN 963-14-0582-6
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Magyar történelmi fogalomtár, szerkesztette Bán Péter, Gondolat, Budapest, str. 194-195. ISBN 963 282 202 1 (1989)
  6. 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 6,27 6,28 6,29 6,30 6,31 6,32 6,33 6,34 6,35 6,36 6,37 6,38 6,39 6,40 6,41 6,42 6,43 6,44 6,45 6,46 6,47 6,48 6,49 6,50 szerk.: Kristó Gyula (főszerk.), Engel Pál, Makk Ferenc: Korai magyar történeti lexikon (9-14- század). Akadémiai Kiadó, Budapest, str. 662. (1994). ISBN 963-05-6722-9.
  7. 7,0 7,1 Kristó Gyula, Makk Ferenc. Előszó., Károly Róbert emlékezete. Európa Könyvkiadó Budapest 1988. ISBN 963-07-4394-9.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 Markó, László. A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig. Magyar Könyvklub. ISBN 963 547 085 1 (2000)
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Fallenbüchl, Zoltán. Magyarország főméltóságai. Maecenas (1988). ISBN 963-02-5536-7

Więcej informacji