Układ monachijski
| Strona | Autorzy | Nota |
| [1] | [2] | Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach. |
{{W}
Notka Układ monachijski (dyktat monachijski) – porozumienie zawarte na konferencji w Monachium w dniach 29–30 września 1938 dotyczące przyłączenia części terytoriów Czechosłowacji do Rzeszy Niemieckiej. Został zawarty pomiędzy Niemcami, Włochami, Wielką Brytanią i Francją, przy nieobecności Czechosłowacji, pomimo że jej terytorium państwowe i suwerenność nad nim były przedmiotem konferencji. Przyczyny zwołania konferencjiKonferencja dotyczyła sprawy Niemców sudeckich, którzy od zakończenia I wojny światowej mieszkali na terenach nowo utworzonej Pierwszej Republiki Czechosłowackiej. W 1921 mieszkało tam 3 218 000 Niemców, którzy stanowili 23,6% ludności państwa[1]. W 1930 na terenie Czechosłowacji mieszkało 3 231 688 Niemców. Ich odsetek spadł do 22,3% ludności państwa[2]. Kraj Sudetów, obszar pogranicza ciągnącego się wzdłuż granic z Niemcami i Austrią, zamieszkany był w 85% przez ludność niemiecką, a równocześnie stanowił 40% potencjału ekonomicznego Czechosłowacji i – ze względu na ukształtowanie powierzchni oraz istniejące umocnienia – był dogodną linią obrony tego kraju w razie niemieckiej agresji. Przywódca Partii Sudeckoniemieckiej Konrad Henlein domagał się w imieniu Sudetoniemców przyłączenia Kraju Sudetów do Rzeszy Niemieckiej[3]. Wódz i kanclerz Niemiec Adolf Hitler prowadził politykę ekspansji terytorialnej. Pozostałe mocarstwa zachodnioeuropejskie – Francja i Wielka Brytania – preferowały politykę ustępstw wobec Hitlera, aby przede wszystkim nie dopuścić do wybuchu nowej wojny[4]. Ponadto do tej pory uważały, że o wiele większym zagrożeniem dla zachodniej Europy był sowiecki komunizm, dlatego wolały nie osłabiać Niemiec, ponieważ w ich pojęciu jedynie one mogły być zaporą przed ZSRR[5]. Dla Adolfa Hitlera Kraj Sudetów stał się kolejnym polem walki o niemiecki Lebensraum po włączeniu Austrii do III Rzeszy, dokonanym w marcu 1938. Pogranicze stało się punktem zapalnym, grożącym wybuchem kolejnej wojny o trudnych do przewidzenia rozmiarach, a Liga Narodów w takich sytuacjach nie sprawdzała się. Zwołując konferencję państwa zachodnie liczyły na pokojowe zażegnanie sporu, Niemcy zaś na prawne usankcjonowanie aneksji[6]. III Rzesza powoływała się na zasadę samostanowienia narodów, która była podstawą rozstrzygnięć traktatów pokojowych 1919-1920 i żądała zastosowania tej zasady w odniesieniu do Niemców sudeckich poprzez plebiscyt terytorialny. Była to strategia niezręczna dla mocarstw zachodnich, wobec pacyfistycznego stanowiska opinii publicznej Wielkiej Brytanii i Francji. Czechosłowacja była związana sojuszem z Francją (traktat w Locarno)[7] i ZSRR[8], jednak Hitler był gotów najechać Czechosłowację. Uważał, że Brytyjczycy nie będą chcieli zaangażować się w nową wojnę po rzezi I wojny światowej, natomiast Francuzi nie staną do walki bez Wielkiej Brytanii. Hitler czytał raporty z sierpnia i września, z niemieckiej ambasady w Moskwie, z których nie wynikało, by ZSRR przygotowywał się do wojny, a jeśli wykazywał jakąś aktywność wzdłuż swojej zachodniej granicy, to była ona skierowana przeciwko Polsce[9]. Mocarstwa zachodnie zaleciły Czechosłowacji przeprowadzenie mobilizacji powszechnej 23 września 1938, jednak w następnych dniach przywódcy Wielkiej Brytanii i Francji zmienili zdanie[10]. Konferencja i jej postanowienia Rzesza Niemiecka w stanie terytorialnym z 31 grudnia 1937 (Stara Rzesza) reprezentowała ostatni niekwestionowany status Niemiec w prawie międzynarodowym do 1990 roku Następstwa porozumienia monachijskiego, takie jak rozpad Czechosłowacji w 1939 r., Zakończyły politykę ustępstw Chamberlaina i doprowadziły do przyrzeczenia pomocy ze strony europejskich mocarstw zachodnich dla Polski.
 Oddział Czechosłowacji: 1. Sudety przyłączone jest do Rzeszy Niemieckiej (październik 1938). 2. region Olsa z czeski Cieszyn jest zajęty przez Polskę (od 2 października 1938). 3. Obszary z większością Węgier są przeklasyfikowywane na Węgry zgodnie z Pierwszy arbitraż wiedeński (2 listopada 1938); 4. Karpacka Ukraina zostaje przeniesiony na Węgry (16-23 marca 1939) Wrócił 4 kwietnia 1939. 5. W marcu 1939 roku reszta Republiki Czeskiej zostaje zajęta przez Niemców i podporządkowana Rzeszy Niemieckiej jako Protektorat Czech i Moraw . 6. Słowacja (dzień wcześniej) stanie się własnym państwem. .png) 1 – zajęty przez Rzeszę Kraj Sudetów 2 – tereny zajęte przez Węgry 3 – Ukraina Karpacka (nadana autonomia, później węgierska) 4 – Zaolzie zajęte przez II RP 5 – późniejszy Protektorat Czech i Moraw 6 – późniejsza Słowacja 30 września 1938 z datą 29 września 1938 roku szefowie rządów Neville Chamberlain (Wielka Brytania), Édouard Daladier (Francja), Adolf Hitler (Niemcy) i Benito Mussolini (Włochy) podpisali układ[11]. Oderwanie obszarów od Czechosłowacji rozłożono na okres od 1 do 10 października. Ostateczne ustalenie nowej granicy niemiecko-czechosłowackiej miało być zadaniem dla specjalnej komisji złożonej z przedstawicieli mocarstw oraz Czechosłowacji. Najpóźniej do końca listopada w pewnych okręgach według uznania komisji miał zostać przeprowadzony plebiscyt. Zachód powiadomił Pragę, by wysłała delegata do Monachium. Jego rola sprowadzała się do zapoznania się z wręczonym mu przez Chamberlaina tekstem postanowień i złożenia podpisu. W Paryżu i Londynie doszło do wybuchu radości z ogólnego przekonania o zażegnaniu groźby wojny[12]. Układ monachijski przewidywał ponadto zwołanie nowej konferencji międzynarodowej w sprawie rozstrzygnięcia sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją o część Śląska Cieszyńskiego, zwanego Zaolziem, oraz kwestii przynależności Wolnego Miasta Gdańska. Konferencja taka nie doszła jednak do skutku. Polska wykorzystała osamotnienie oraz dramatyczną sytuację polityczną Czechosłowacji i w dniu podpisania układu przy wystosowaniu noty dyplomatycznej zażądała od rządu tego kraju pokojowego przekazania Zaolzia, zamieszkiwanego w większości przez ludność polską[13]. 2 października 1938 roku Zaolzie zostało włączone do Polski[14]. Odzyskanie przez Polskę etnicznie polskich ziem Śląska Cieszyńskiego było wówczas i pozostaje nadal uznawane za przyłączenie się do polityki roszczeń terytorialnych III Rzeszy, pomimo że było konsekwencją cesji terytorialnych Czechosłowacji wobec Niemiec, przyjętych przez rząd Czechosłowacji i zaakceptowanych przez mocarstwa zachodnie na konferencji monachijskiej[15][16]. Przeciwko wykorzystaniu Monachium do odzyskania Zaolzia wśród członków Rządu RP był tylko wicepremier Eugeniusz Kwiatkowski, co omal nie doprowadziło do przesilenia gabinetowego[17]. W wyniku układu monachijskiego przyłączono do III Rzeszy 28 943 km² wykrojone z Czech, Moraw i Śląska, co stanowiło niemal 40% ich powierzchni. Zamieszkiwało tam 2 819 000 Niemców i 727 000 Czechów. Na terenie Czechosłowacji pozostało ok. 360 000 Niemców, z tego 156 000 na Słowacji i Rusi Zakarpackiej, 189 000 na obszarze wysp językowych wokół Igławy, Brna i Ołomuńca i 13 000 żyjących w rozproszeniu. Niemcom tym III Rzesza zakazała korzystania z prawa opcji. Granicę czechosłowacko-niemiecką III Rzesza wytyczyła arbitralnie i z tego względu Hitler zrezygnował z przeprowadzenia plebiscytu[18]. Konsekwencją układu monachijskiego było powstanie federacyjnej Czecho-Słowacji. Rządy brytyjski i francuski, milcząco przyznając sprzeczność z prawem międzynarodowym swej zgody na aneksję Kraju Sudetów, zaniechały – wbrew warunkom stawianym przez traktat wersalski w art. 18 – rejestracji układu w Sekretariacie Ligi Narodów, co oznaczało, iż de iure nie nabrał on mocy. Przed upływem 6 miesięcy od podpisania układu Hitler (wbrew oświadczeniu jakoby wszystkie roszczenia Rzeszy zostały zaspokojone) demonstracyjnie złamał go przeprowadzając w połowie marca 1939 okupację reszty Czecho-Słowacji, tworząc Protektorat Czech i Moraw i formalnie suwerenną, a de facto wasalną Słowację. Posunięcie to, wraz z przyłączeniem Kłajpedy (koniec marca 1939), zmusiło Londyn do spóźnionego porzucenia polityki ustępstw i ogłoszenia gwarancji dla Polski i innych krajów w razie zaatakowania ich przez Rzeszę[19]. Po roku 1945 układ monachijski został uznany przez państwa koalicji antyhitlerowskiej i NRD za nielegalny. Również Układ CSRS-RFN z 1973 uznał go za nieważny z powodu zawarcia pod groźbą siły[20]. Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
