Wojewoda

Strona	Autorzy	Nota
[1]	[2]	Ten artykuł został przetłumaczony z Wikipedii w języku angielskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku angielskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Notka

Voivode także voivod, voievod lub voevod i znany również jako vaivode, voivoda, vojvoda (pol. wojewoda) to tytuł oznaczający przywódcę wojskowego lub watażkę w Europie Środkowej, Południowo-Wschodniej i Wschodniej, używany od wczesnego średniowiecza. Dotyczyło to przede wszystkim średniowiecznych władców państw zamieszkanych przez Rumunów oraz namiestników i dowódców wojskowych kozaków ukraińskich, narodu węgierskiego, bałkańskiego, rosyjskiego i innej ludności słowiańskojęzycznej.

W Rzeczypospolitej zamiennie używano słowa wojewoda z palatynem. W carstwie rosyjskim gubernatorem wojskowym był wojewoda. Wśród księstw naddunajskich wojewoda uchodził za tytuł książęcy.

Etymologia

Także: Strategos

Termin wojewoda ma dwa korzenie. Łaciński Voi jest powiązany z wojującym, podczas gdy vod w języku starosłowiańskim oznacza „przewodnictwo”, razem oznaczające „przywódcę wojennego” lub „władcę wojennego”. W tłumaczeniu łacińskim (łac. comes palatinus) oznacza to głównego dowódcę sił zbrojnych, pełniącego funkcję zastępcy monarchy. We wczesnosłowiańskim vojevoda oznaczało (łac. bellidux), dowódcę wojskowego w bitwie. Termin ten rozprzestrzenił się również na języki niesłowiańskie, takie jak rumuński, węgierski i albański, na obszarach o wpływach słowiańskich.

Historia

Kapelusz Wojewody (heraldyka)

W czasach Cesarstwa Bizantyjskiego odnosiło się to do dowódców wojskowych, głównie ludności słowiańskojęzycznej, zwłaszcza na Bałkanach, przy czym Cesarstwo Bułgarskie było pierwszym na stałe powstałym państwem słowiańskim w regionie. Tytuł (łac. voevodas) (gr. βοεβόδας) pierwotnie pojawia się w dziele cesarza bizantyjskiego Konstantyna VII z X wieku w jego De Administrando Imperio, w odniesieniu do węgierskich dowódców wojskowych.

Tytułu używano w średniowieczu: Czechach, Bośni, Bułgarii, Chorwacji, Grecji, Węgrzech, Macedonii, Mołdawii, Polsce, Rugii, Imperium Rosyjskim, Ukrainie, Serbii, Transylwanii i Wołoszczyźnie. W późnym średniowieczu wojewoda, w tłumaczeniu łacińskim (łac. come palatinus) oznacza głównego dowódcę sił zbrojnych, zastępca monarchy stopniowo stawał się tytułem namiestników terytorialnych w Polsce, na Węgrzech i na ziemiach czeskich oraz na Bałkanach.^{[potrzebne wyjaśnienie]}

Podczas osmańskiej administracji Grecji osmański Voivode Aten rezydował w starożytnym gimnazjum Hadriana.

Serbska Autonomiczna Prowincja Wojwodina wywodzi się z serbskiej Wojwodiny, ze Stevanem Šupljikacem jako Vojvodą lub księciem, która później stał się województwem Serbii i Banatem Temeszwar.

Stopień wojskowy

Główny artykuł: Wojwoda (Serbia i Jugosławia)

Pagony na stopień wojewody (Królestwo Serbii i Królestwo Jugosławii) (1901–1918)		(1918–1945)

W Królestwie Serbii i jego późniejszej wersji, Królestwie Jugosławii, najwyższym stopniem wojskowym była Wojwoda. Po drugiej wojnie światowej nowo utworzona Jugosłowiańska Armia Ludowa zaprzestała używania królewskiego systemu rankingowego, przez co nazwa stała się przestarzała.

Tytuł szlachecki i gubernator prowincji

Główny artykuł: [Voivodeship

Przejście wojewody z dowódcy wojskowego na wysoką rolę obywatelską w administracji terytorialnej (samorząd lokalny) nastąpiło w większości krajów słowiańskojęzycznych i na Bałkanach w okresie późnego średniowiecza. Były wśród nich Bułgaria, Czechy, Mołdawia i Polska. Ponadto na ziemiach czeskich, ale także na Bałkanach był to tytuł arystokratyczny odpowiadający duxowi, lub kneziowi. Wiele rodzin szlacheckich Illyricum nadal posługuje się tym tytułem pomimo sporów o samo istnienie szlachty na Bałkanach.

Rzeczpospolita Obojga Narodów

W XVI-wiecznej Polsce i na Litwie wojewoda pełnił funkcję obywatelską o randze senatorskiej i nie był ani dziedziczny, ani tytuł szlachecki. Jego uprawnienia i obowiązki zależały od jego lokalizacji. Najmniej uciążliwą rolę pełnił na Rusi, najpotężniejszy wojewoda w Prusach Królewskich. Początkowo pełnił tę funkcję na ziemiach koronnych jako nadzorca administracyjny, ale jego uprawnienia miały głównie charakter ceremonialny. Z czasem został reprezentantem w sejmikach lokalnych i ogólnokrajowych, Sejmie. Jego funkcje wojskowe zostały całkowicie zredukowane do nadzorowania masowej mobilizacji i w praktyce skończył jako niewiele więcej niż nadzorca miar i wag.

Mianowania na to stanowisko dokonywał zwykle do 1775 roku król. Wyjątkiem byli wojewodowie polłoccy i witebscy, wybrani w lokalnym plebiscycie elektorów męskich do zatwierdzenia przez monarchę. W 1791 r. zdecydowano się zastosować tę procedurę w całym kraju, jednak XVIII-wieczne rozbiory Polski położyły temu kres. Wojewodowie polscy podlegali Prawu Niezgodności (1569), które uniemożliwiało im jednoczesne sprawowanie na swoim terenie urzędów ministerialnych lub innych funkcji obywatelskich.

Druga Rzeczpospolita

[...]

Polska Rzeczpospolita Ludowa

[...]

1973–1990

[...]

Współczesna Polska

Główny artykuł: Voivodes of Poland (since 1999)

1991–1999

[...]

1999 – obecnie

[...]

Imperium Osmańskie

Plik:Mohammed Rushien Efendi, voivod of Athens, by Louis Dupré - 1827.jpg

Mohammed Rushien Efendi, Ottoman Voivode of Athens, 1827

W niektórych prowincjach i państwach wasalnych Imperium Osmańskiego tytułem voivode (lub voyvoda) posługiwali się wyżsi administratorzy i lokalni władcy. Było to szczególnie powszechne w księstwach naddunajskich, które chroniły północne granice imperium i były rządzone przez greckich fanariotów. Tytułowa „Wojwoda” zmieniła się na przełomie XVII i XVII w. w inną pozycję. Gubernatorzy prowincji i sanjakowie wyznaczali osobę z własnych gospodarstw domowych lub osobę z lokalnych elit do zbierania dochodów.

In some provinces and vassal states of the Ottoman Empire, the title of voivode (or voyvoda) was employed by senior administrators and local rulers. This was especially common in the Danubian Principalities, which protected the northern borders of the empire and were ruled by the Greek Phanariotes. The title "Voyvoda" turned into another position at the turn of the 17th century. The governors of provinces and sanjaks would appoint someone from their own households or someone from the local elites to collect the revenues.

Osmańska Grecja

The chief Ottoman administrator of Athens was also called the voivode. One such holder of this title, Hadji Ali Haseki, was voivode on five separate occasions before his final banishment and execution in 1795 after angering both the Greek and Turkish residents of Athens and making powerful enemies at the Porte.

Bibliografia

• Mile Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918–1941. Belgrade: wyd. Institut za novu istoriju Srbije. (2004) ISBN 8670050390.
• Franz Ritter Etymologisches Wörterbuch der slavischen Sprachen. wyd. W. Braumüller. (1886) s. 393. ISBN 9780598710079.
• Konstantin Staat und gesellschaft im mittelalterlichen Serbien: studien zur kulturgeschichte des 13.15. jahrhunderts. wyd. In Kommission bei Alfred Hölder. (1912)
• Béla Köpeczi, ed. History of Transylvania, vol. I., 411, 457. (zarchiwizowane URL)
• voivode. (n.d.). Webster's Revised Unabridged Dictionary. Pobrano 15 listopada 2007 r. z Dictionary.com
• F.Adanir, "Woywoda", The Encyclopaedia of Islam (XI: 215 a)
• M. Kokolakis, “Mia autokratoria se krisi, Kratiki organosi-Palaioi Thesmoi-nees prosarmoges” [An Empire in Crisis: State Organization – Old Institutions – New Adjustments], in Istoria tou neou ellinismou, Vol. 1, publ. Ellinika Grammata, Athens 2003, s. 49.