Zastaw spiski

Z Europa Środkowa
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Strona Autorzy Nota
[1] [2] Ten artykuł pochodzi z Wikipedii w języku polskim. Treści pochodzące z Wikipedii w języku polskim są oparte na licencji Creative Commons 3.0 – Uznanie Autorstwa – Na tych samych warunkach. Kopiując je lub tłumacząc, należy podać ich autorów i udostępnić na tych samych warunkach.

Szablon:Lenna Polski

Na niebiesko i zielono zaznaczono zastawione tereny Spisza. Kolorem zielonym zaznaczono dominium lubowlańsko-podolinieckie z siedzibą w Lubowli.

Zastaw spiski – umowa zawarta 8 listopada 1412 w Zagrzebiu między krĂłlem węgierskim i niemieckim Zygmuntem Luksemburskim a krĂłlem Polski WĹ‚adysĹ‚awem JagieĹ‚Ĺ‚Ä…. Zastaw Lubowli, PodoliĹ„ca i Gniazd oraz 13 innych miast spiskich, wydzielonych z tzw. Prowincji XXIV Spiskich Miast Saskich, stanowiĹ‚ zabezpieczenie zwrotu poĹĽyczki, ktĂłrej JagieĹ‚Ĺ‚o udzieliĹ‚ Zygmuntowi. PoĹĽyczona zostaĹ‚a kwota 37 000 kop groszy praskich, czyli ĂłwczeĹ›nie okoĹ‚o 7,5 tony czystego srebra (ponad 8 ton monet). PieniÄ…dze te pochodziĹ‚y gĹ‚Ăłwnie z odszkodowaĹ„ wojennych wypĹ‚aconych Polsce przez KrzyĹĽakĂłw po pokoju toruĹ„skim z 1411 r. PoĹĽyczka miaĹ‚a zostać zwrĂłcona w tej samej wysokoĹ›ci i w tym samym miejscu, gdzie jÄ… wypĹ‚acono – na węgierskim wĂłwczas zamku w Niedzicy.

W skĹ‚ad zastawu weszĹ‚y tereny naleĹĽÄ…ce wczeĹ›niej (krĂłtko w poĹ‚owie XII wieku) do Polski: Lubowla wraz z zamkiem, Podoliniec i Gniazda oraz 13 miast spiskich wraz z przynaleĹĽnymi do nich terenami: BiaĹ‚a Spiska, Lubica, Matejowce, Nowa WieĹ› Spiska, Poprad, Spiska Sobota, WierzbĂłw, StraĹĽe, Ruszkinowce, Wielka, Spiskie Podgrodzie (ale bez spiskiego zamku), Spiskie WĹ‚ochy, TwaroĹĽne i 15 wsi. Z zastawionych terytoriĂłw utworzono starostwo spiskie z siedzibÄ… w Zamku LubowlaĹ„skim, skĹ‚adajÄ…ce się z dominium lubowlaĹ„skiego (ktĂłre potraktowano jako ziemie odzyskane – w jego obręb oprĂłcz Lubowli wchodziĹ‚y jeszcze Podoliniec i Gniazda wraz z okolicami), oraz 13 miast spiskich. Obszar zastawu nie byĹ‚ zwarty terytorialnie, skĹ‚adaĹ‚ się z 5 enklaw, z ktĂłrych największa – okręg podoliniecki stykaĹ‚a się bezpoĹ›rednio z terytorium Polski. PozostaĹ‚e enklawy stanowiĹ‚y okręgi: BiaĹ‚ej Spiskiej, Popradu, Nowej Wsi Spiskiej oraz Podegrodzia Spiskiego z WĹ‚ochami[1].

Jednym z pierwszych starostĂłw spiskich byĹ‚ w latach 1420–1428 Zawisza Czarny z Garbowa, najsĹ‚ynniejszy polski rycerz. NajdĹ‚uĹĽej starostwo spiskie spoczywaĹ‚o w rękach rodu Lubomirskich, dla ktĂłrych staĹ‚o się jednym z gĹ‚Ăłwnych ĹşrĂłdeĹ‚ finansowej potęgi.

PozostaĹ‚e przy Węgrzech miasta Spisza utworzyĹ‚y Prowincję XI Miast Spiskich, ktĂłrej gĹ‚Ăłwnym oĹ›rodkiem byĹ‚ Spiski Czwartek. PosiadaĹ‚y one szerokÄ… autonomię, ale szybko zaczęĹ‚y tracić na znaczeniu i juĹĽ w 1465 r. staĹ‚y się częĹ›ciÄ… „paĹ„stwa spiskiego”, ktĂłrego wĹ‚aĹ›cicielem byĹ‚ pan na Zamku Spiskim.

Skutkiem zastawu byĹ‚o przyĹ‚Ä…czenie tych terytoriĂłw do Polski, najpierw na czas dopĂłki poĹĽyczka nie zostanie spĹ‚acona, ale gdy Węgry kilkadziesiÄ…t lat później (bez spĹ‚acenia poĹĽyczki) podjęĹ‚y prĂłbę odzyskania zastawionych miast, wyrokiem sÄ…du papieskiego, ktĂłry odbyĹ‚ się we WrocĹ‚awiu w 1489 r., tereny te pozostaĹ‚y przy Polsce (z powodu wewnętrznego zamieszania w KrĂłlestwie Węgier pod panowaniem HabsburgĂłw) - aĹĽ do 1769 r. Tym niemniej sejmy węgierskie nie raz jeszcze, choć dopiero od koĹ„ca XVI wieku, wysuwaĹ‚y pod adresem kolejnych krĂłlĂłw Węgier ĹĽÄ…dania podjęcia staraĹ„ do odzyskania zastawu (w formie wykupu).

WiosnÄ… 1769 r., oddziaĹ‚ konfederatĂłw barskich, dowodzony przez JĂłzefa BierzyĹ„skiego podjÄ…Ĺ‚ nieudanÄ… prĂłbę opanowania zamku w Starej Lubowli, będÄ…cego w posiadaniu Kazimierza Poniatowskiego. Ten poprosiĹ‚ wĂłwczas AustriakĂłw o zajęcie starostwa spiskiego (będÄ…cego prywatnym zastawem krĂłlĂłw polskich)[2].

W 1769 r., na rozkaz cesarza i krĂłla Węgier JĂłzefa II Habsburga, wojska austriackie przywrĂłciĹ‚y formalne wĹ‚adztwo paĹ„stwowe na terytorium administrowanym przez starostę spiskiego, co byĹ‚o wstępem do zagarnięcia w 1770 r. kolejnych starostw: czorsztyĹ„skiego, nowotarskiego i sÄ…deckiego. Austriacka okupacja Spisza i Podhala trwaĹ‚a do 1772 r., gdy tereny te staĹ‚y się oficjalnie częĹ›ciÄ… Węgier, rzÄ…dzonych wĂłwczas przez HabsburgĂłw.

Zobacz teĹĽ

Przypisy

  1. ↑ KsztaĹ‚towanie się karpackich granic Polski (w X - XX w.). geopol.geo.uni.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
  2. ↑ WĹ‚adysĹ‚aw KonopczyĹ„ski, JĂłzef BierzyĹ„ski, w: Polski SĹ‚ownik Biograficzny, KrakĂłw 1936, t. II, s. 86

Bibliografia

Źródło: „https://natusiewicz.pl/europa/index.php?title=Zastaw_spiski&oldid=26838”