Rzeczpospolita Józefa Piłsudskiego

Dedykacja

Drogim Krajanom Staszkowi Medekszy

oraz Mundkowi Małachowiczowi

dedykuje

autor

We współpracy naszej Fundacji z profesorem Ryszardem Natusiewiczem, nakładem wydawnictwa Urbanistyka ukazały się następujące teki: Rok 1994 Teka nr 2:   Kraków – Opactwo Benedyktynów w Tyńcu Teka nr 3:   Wilno Teka nr 4:   Wilno i okolice Rok 1995 Teka nr 14:    Suchowola i Okopy Teka nr 15:    Niepokalanów Świętego Maksymiliana Teka nr 16:   Dwa tysiąclecia chrześcijaństwa Teka nr 20    Błogosławiona Salomea Klaryska Rok 1996 Teka nr 22:    Polska Karola Wojtyły Rok 1997 Teka nr 24:    Błogosławiona Jadwiga Królowa Teka nr 25:    Kościoły Krakowa Teka nr 36:    Rzeczpospolita Józefa Piłsudskiego

Anna Walentynowicz

Od Wydawcy

Zamierzeniem niniejszej publikacji jest pokazanie i przypomnienie miejsc związanych z życiem i pobytem Józefa Piłsudskiego, a więc Zułowa, Wilna, Krakowa, Sulejówka i Warszawy.

Lata dziecięce spędził „Ziuk” w Zułowie – do czasu pożaru dworu w 1874 roku. W Wilnie, zwanym przez Niego „Miłym Miastem:, upłynęła młodość; po śmierci serce Marszałka Polski spoczęło w krypcie na historycznym cmentarzu na Rossie u stóp trumny Matki Marii Piłsudskiej 12 maja 1936 r., w sąsiedztwie mogił Jego ¯ołnierzy poległych w kwietniu 1919 r. w walkach o wyzwolenie Wilna.

Z Krakowa, z Oleandrów, w sierpniu 1914 roku Komendant Józef Piłsudski wyruszył z Drużynami Strzeleckimi na bój o wolną Polskę. Po śmierci spoczął w Katedrze Wawelskiej, początkowo w krypcie św. Leonarda (1935-37), a następnie w 1937 r. w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie spoczywa obecnie. Na Sowińcu, jednym ze wzgórz Krakowskich, wdzięczny Naród w latach 1934-37 usypał kopiec Pierwszemu Marszałkowi Rzeczypospolitej.

Podwarszawski Sulejówek był kolejnym „miejscem postoju” Józefa Piłsudskiego. Wreszcie Warszawa – przez ostatnie dziewięć lat życia (1926-1935) Belweder był siedzibą Marszałka Polski i prywatnym domem Jego i Rodziny – po warszawskich ulicach spacerował ze swoimi córkami Wandą i Jadwigą.

Zamieszczone tutaj rysunki powstały w latach 1960, 83,92,93,94 i 96 – ich autor pragnie na tym miejscu wyrazić serdeczne podziękowanie swojemu przewodnikowi po Wilnie, Panu Grzegorzowi Rutkowskiemu – „Grzesiowi” – wielkiemu miłośnikowi zabytków i czcicielowi pamięci „Ziuka: (tak nazywali Wilnianie Marszałka) za Jego ofiarny trud oprowadzania po mieście i pokazanie dawnej, urokliwej architektury, a szczególnie miejsc związanych z osobą Józefa Piłsudskiego.

Ten pouczający „spacer: po Wilnie – był uzupełniony bogatym w fabułę, swoistym, wileńskim komentarzem Pana Grzegorza.

Marek Natusiewicz

Spis ilustracji

• 1. Marszałek Józef Piłsudski (1867-1935)
• 2. Powiewiórka k/Podbrodzia, kościół pw. św.Kazimierza, w którym Józef Piłsudski został ochrzczony
• 3. Powiewiórka k/Podbrodzia, dzwonnica kościoła pw. św.Kazimierza
• 4. Wilno, ul. Trocka nr 20 (obecnie Traku 18), prawdopodobnie tu na I p. mieszkali Piłsudscy w latach 1874-1877 po spaleniu się ich dworu w Zułowie k/Podbrodzia
• 5. Wilno, ul. Św. Anny 2 (Maironiu 4), drugie mieszkanie Piłsudskich w latach 1877-1878
• 6. Wilno, ul. Bakszta 10 (Bokśto 10), tu mieszkali Piłsudscy w latach 1878-1881
• 7. Wilno, ul. Nadbrzeżna, potem Zygmuntowska 24 (Zygimantu 24), w tym dworku następne krótkotrwałe mieszkanie Piłsudskich – dworek
• 8. Wilno, ul. Miłosierna (Maironiu) w tym domu w r. 1884 zmarła matka Marszałka Maria z Billewiczów Piłsudska
• 9. Wilno, ul. Dominikańska 9 (Dominikonu 9), tu mieszkali Piłsudscy; w 1885 r. Józef – Ziuk zdawał egzamin dojrzałości
• 10. Wilno, ul. Nowogródzka 12 (Naugaraduko 12) i Makowa l (Aguonu l), mieszkanie ulubionej ciotki Marszałka Stefanii Lippmanówny – często tu Ziuk bywał
• 11. Wilno, ul. Trocka 10 (Traku 10), prawdopodobnie tu w oficynie tego domu w roku 1887 aresztowano J. Piłsudskiego za udział w organizowaniu zamachu na cara
• 12. Wilno, ul. Tatarska 22 (Totoriu 22) z basztą, tu u ojca w 1982 r. zamieszkał J. Piłsudski po powrocie z pięcioletniego zesłania na Syberię
• 13. Wilno, ul. Portowa 32 (Pamenkalnio 32), mieszkanie siostry Zofii (Zuli) Kadenacowej z Piłsudskich – tu często przebywał J. Piłsudski
• 14. Zakopane, ul. Kościeliska, stary kościół – dzieło cieśli St. Gąsienicy Sobczaka (1847)
• 15. Kraków, ul. Topolowa 18, dom, w którym mieszkał Marszałek Józef Piłsudski w latach 1906-1910
• 16. Kraków, ul. Szlak 31, dom, którym mieszkał J. Piłsudski w latach 1910-1915
• 17. Kraków, ul. Dunajewskiego l, dom, w którym w r. 1914 podjęta została decyzja o wymarszu I-ej Kompanii Kadrowej
• 18. Komendant Józef Piłsudski
• 19. Kraków-Oleandry, Dom im. Józefa Piłsudskiego – dzieło arch. A. Szyszko-Bohusza, widok od strony południowej
• 20. Kraków-Oleandry, Dom im. Józefa Piłsudskiego, wnętrze, hali główny
• 21. Kraków-Oleandry, Dom im. Józefa Piłsudskiego, tablica pamiątkowa w 70-lecie odzyskania niepodległości – dzieło art. rzeźbiarza A. Kostrzewy
• 22. Kielce, pałac biskupów krakowskich fundacji biskupa Józefa Zadzika (1637-41), widok ogólny
• 23. Kraków, Rynek Główny, pałac Krzysztofory, w którym formowany był 2 pułk piechoty Legionów
• 24. Kraków, Cmentarz Rakowicki, kwatera Rokitniańczyków, pomnik – dzieło arch. J. Gałęzowskiego
• 25. Kraków, Cmentarz Rakowicki, kwatera Rokitniańczyków, centralna część pomnika
• 26. Kraków, Cmentarz Rakowicki, Kwatera Legionowa z Pomnikiem Legionistów Polskich. Na pierwszym planie grób generała B. Wieniawy Długoszowskiego
• 27. Kraków, Cmentarz Rakowicki, Kwatera Legionowa, fragment Pomnika Legionistów Polskich, Grupa Legionistów brak
• 28. Kraków, Plac Wszystkich Świętych, pałac Wielopolskich, w jego dziedzińcu jest tablica ze słowami J. Piłsudskiego
• 29. Warszawa, kolumna króla Zygmunta III Wazy, widok na Stare Miasto z katedrą pw. św. Jana
• 30. Warszawa, Plac Zamkowy z kolumną króla Zygmunta III Wazy (1643-44)
• 31. Marszałek Józef Piłsudski (1867-1935)
• 32. Sulejówek, dom dla Marszałka, dzieło arch. Kazimierza Skórewicza, ofiarowany mu przez żołnierzy polskich, wzniesiony w 1923
• 33. Warszawa, Belweder, tu 12 maja 1935 r. umarł Marszałek Józef Piłsudski
• 34. Wilno, archikatedra pw. św. Stanisława, przebudowana w końcu XVIII w. przez arch. W. Gucewicza, widok ogólny
• 35. Wilno, kaplica nad Bramą Ostrą z cudownym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej, widok ogólny
• 36. Wilno, kaplica nad Bramą Ostrą z cudownym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej, wnętrze
• 37. Wilno, fragment Uniwersytetu i pałacu Rzeczypospolitej. Z inicjatywy J. Piłsudskiego reaktywowano w 1919 r. uczelnię jako Uniwersytet Stefana Batorego (USB)
• 38. Wilno, Uniwersytet, dziedziniec główny z Aulą i wieżą Kościoła Uniwersyteckiego pw. św. Jana
• 39. Wilno, Uniwersytet, dziedziniec główny, elewacja Kościoła Uniwersyteckiego pw. św.Jana brak
• 40. Wilno, Pałac Reprezentacyjny Rzeczypospolitej, elewacja główna od północy, tu często gościł J. Piłsudski
• 41. Wilno, Pałac Reprezentacyjny Rzeczypospolitej, elewacja główna – ryzalit, widok od południa
• 42. Wilno, Teatr na Pohulance, gdzie parokrotnie Marszałek przemawiał np. na Zjeździe Legionistów
• 43. Wilno, Pałac Tyszkiewiczów ul. Trocka l (Traku l), tu odbyły się uroczystości ku czci Józefa Piłsudskiego i Wojska Polskiego z okazji wyzwolenia Wilna w 1919 r. brak
• 44. Pikieliszki (20 km na północ od Wilna nad jeziorem), skromna letnia rezydencja Marszałka
• 45. Wilno, Zaułek Montwiłowski nr 7 (Krażiu 7), tu 19 marca 1935 r. w dniu swoich imienin gościł u swojego brata Adama, wiceprezydenta m. Wilna zmarłego również w 1935 w grudniu
• 46. Kraków, Wzgórze Wawelskie, widok od zachodu
• 47. Kraków, królewska Katedra, krypta św. Leonarda, tu po śmierci Marszałek spoczął (1935-37), a następnie w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie spoczywa obecnie. Serce Marszałka zostało umieszczone w srebrnej urnie, w 1935 r. przewiezione do Wilna i prowizorycznie umieszczono je w niszy kościoła Św. Trójcy koło Ostrej Bramy, gdzie spoczywało w latach 1935-36 przed przeniesieniem na Rossę
• 48. Kraków-Wawel, Katedra, Wieża Srebrnych Dzwonów i Wieża Zegarowa
• 49. Kraków-Wawel, Katedra, wejście do krypty pod Wieżą Srebrnych Dzwonów, baldachim – dzieło arch. A.
  Szyszko-Bohusza
• 50. Kraków-Wawel, Katedra, krypta J. Piłsudskiego, widok ogólny
• 51. Kraków-Wawel, Katedra, krypta J. Piłsudskiego, wnętrze
• 52. Kraków-Wawel, Katedra, krypta J. Piłsudskiego, popiersie Marszałka – dzieło art. rzeźbiarza K. Laszczki
• 53. Kraków-Sowiniec (358 m n.p.m.), kopiec J. Piłsudskiego, projekt arch. F. Mączyńskiego (1934-37), widok od strony wschodniej
• 54. Kraków-Sowiniec, kopiec J. Piłsudskiego, widok na Kraków
• 55. Wilno, ul. Ostrobramska (Auros Vartu) z kościołem pw. św. Teresy, tu w latach 1935-1936 spoczywała urna z sercem Józefa
  Piłsudskiego przed przeniesieniem na Rossę
• 56. Wilno, cmentarz wojskowy na Rossie, gdzie obok grobowca Piłsudskich „Matki i Serce Syna” (1936) oraz
  nagrobków żołnierzy Wojska Polskiego z 1919-1920 wykonano duże trzyrzędowe kwatery żołnierzy AK poległych w lipcu 1944 r. według projektu przebudowy prof. arch. Edmunda Małachowicza – uroczyste poświęcenie przebudowanego cmentarza
  odbyło się 11 lipca 1993 roku.
• 57. Wilno, cmentarz wojskowy na Rossie I
• 58. Wilno, cmentarz wojskowy na Rossie II
• 59. Wilno, Trzy Krzyże na Górze Trzykrzyskiej, dzieło utalentowanego architekta wileńskiego Antoniego Wiwulskiego
  (1870-1919)
• 60. Wilno, panorama „Miłego Miasta”, fragment – widok z Góry Trzykrzyskiej