Od Wydawcy
Rysunki przedstawione w publikacji pochodzą z kilku podróży studialnych ze szkicownikiem w ręku w rejon Krynicy i Muszyny. W niezwykle uroczym górskim, zalesionym krajobrazie zachowało się jeszcze wiele przykładów ludowej sztuki budowlanej. Z uwagi na ich wysokie walory plastyczne określamy je mianem dziel architektury. Stanowią je w pierwszym rzędzie drewniane obiekty sakralne – cerkiewki i kościoły. Rozległe na tym terenie lasy dostarczały taniego materiału budowlanego.
Obszary te, zwłaszcza okolice Muszyny zamieszkiwali zwarcie Łemkowie – ludność pasterska pochodzenia ruskiego, która napłynęła tu ze wschodu i południa w XVI-XVII w. Otrzymali oni przywilej zakładania wsi na tzw. prawie wołoskim. Każda z tych wsi posiadała obiekt sakralny. Te grecko-katolickie cerkiewki tworzą grupę niezwykle pięknych budowli, odznaczających się wysokim poziomem technicznym i artystycznym.
Układ przestrzenny cerkiewek uwarunkowany przez wymagania liturgii kościołów wschodnich tworzą trzy elementy, ustawione na osi licząc od zachodu ku wschodowi babiniec, nawa, a za nią oddzielona ścianą ikonostasu – część kapłańska. Największa z nich, nawa rozwiązana jest przeważnie na rzucie kwadratu o boku od 5 do 8 m, część kapłańska i babiniec są od niej węższe i krótsze.
Jedną z charakterystycznych cech tych świątyń-cerkiewek i świątyń katolickich jest krycie gontem dachu i ścian. Gontowa powłoka chroni konstrukcję od niszczących wpływów atmosferycznych, reguluje mikroklimat wnętrza i ożywia fakturę budowli. Na uwagę zasługuje forma wieży: założona na kwadracie, zwęża się ku górze i niesie izbicę. Baniasty hełm wieży i wieńczący krzyż – dzieło sztuki z metaloplastyki – są świadectwem wielkiego artyzmu budowniczych-majstrów plastyków i bezimiennych architektów.
Świątynie te są z zasady usytuowane na zadrzewionych wzgórzach, niekiedy wyposażone są w dzwonnice-furty, ogrodzenia – czynią niezapomniane wrażenia różnorodnością swych form i swą malowniczością.
Marek Natusiewicz
Spis ilustracji
Krynica nad Kryniczanką i jej dopływem Palenicą Uzdrowisko o europejskiej sławie zwane „Perłą polskich wód”. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1547, opis właściwości źródeł mineralnych z roku 1721. Bujny rozwój uzdrowiska w latach 1860-1890 dzięki działalności balneologa prof. Józefa Dietla, ostatnio znacznie rozbudowane.
- Wystawa prac – kościoły drewniane Ziemi Krynickiej, Wrocław kościół w. Macieja 1990.
- 1. Obraz – dzieło znanego malarza „prymitywnego” Łemka Epifana Drownika, zwanego Nikiforem Krynickim (zmarł 1968)
- 2,3. Góra Parkowa, kaplica nakryta kopułą z latarnią, dzieło arch. F. Księżarskiego (1827-1831) I, II
Powroźnik – wieś n/Muszynką, założona w 1565 r. i należąca niegdyś do tzw. państwa muszyńskiego. Obecnie miejscowość letniskowa i wypoczynkowa.
- 4,5. Kryta gontem drewniana cerkiewka, od roku 1956 kościół, jedna z najstarszych drewnianych świątyń (1643) i najcenniejszy zabytek ludowego budownictwa łemkowskiego. Stała się ona niejako modelem dla późniejszych cerkiewek w tym regionie. Wieża zbudowana na zrąb na rzucie kwadratu, zwieńczona izbicą I, II
- 6,7. Widok ogólny świątyni
Wojkowa
- 8-11. Wieś, cerkiewka i szczegół wieży, obok wsi ślady dawnych okopów konfederatów barskich – obozowiska warownego z lat 1770-1772 I-IV
Muszyna – miasto i uzdrowisko położone w kotlinie u ujścia Szczawnicy i Muszynki do Popradu. Wzmiankowana w 1209 r. Prawa miejskie 1364. Starostwo muszyńskie tzw. państwo muszyńskie należało do biskupów krakowskich od 1288 do 1772 (z przerwą 1335-1391)
- 12-14. Kapliczki, widoki I-III
Leluchów
- 15. Drewniana cerkiewka (1861, odnowiona 1917), widok ogólny
- Złockie – wieś letniskowa ze źródłami mineralnymi i borowinami lokowana w 1580 r., do 1946 r. zamieszkana przez Łemków.
- 16-19. Drewniana cerkiewka (1873), widok ogólny I-IV
- 20,21. Cerkiewka, szczegóły świątyni I, II
Jastrzębik – wieś letniskowa położona nad rzeczką Jastrzębik, w okolicy występują liczne źródła mineralne, a ze szczelin skalnych wydobywa się gaz – dwutlenek węgla
- 22-25. Drewniana cerkiewka (XVII), widok ogólny I-IV
- 26-29. Cerkiewka, szczegóły ogrodzenia i samej świątyni I-IV
Szczawnik – wieś letniskowa nad rzeczką Szczawnikiem ze źródłami mineralnymi
- 30-33. Drewniana cerkiewka (1841), od r. 1946 kościół, widok ogólny I-IV
- 34-37. Kościółek, szczegóły świątyni I-IV
Tylicz – niegdyś Ornawa położona u zbiegu rzeczek Mochnaczki i Muszynki, osada z XIII w. pod nazwą Miastko (łacińskie Novum Oppidum), prawa miejskie w 1363 roku. Układ rynku i sąsiednich ulic z okresu lokacji. Współczesna nazwa pochodzi od biskupa krakowskiego P. Tylickiego, który po upadku średniowiecznej gminy miejskiej z XIV w. lokował miasto w 1612 r. W latach 1391-1781 Tylicz należał do klucza muszyńskiego biskupów krakowskich.
- 38. Drewniany kościółek o konstrukcji zrębowej, widok ogólny
- 39-41. Kościółek, szczegół świątyni I-III
- 42. Kościółek, wnętrze
- 43. Szczegół kamiennego ogrodzenia z sygnaturką
- 44-47. Drewniana unicka cerkiewka z 1743 r. z kwadratową wieżą w stylu budownictwa zachodnio-łemkowskiego, obecnie kościół rzymsko-katolicki. We wnętrzu, w bocznym ołtarzu obraz św. Barbary, według tradycji pochodzi z obozu konfederatów barskich z lat 1770-1772.
- 48-51. Drewniana zabudowa mieszkalna I-IV
Muszynka – wieś pochodząca z XIV w.
- 52-54. Szczegół wejścia do świątyni, we wnętrzu w bocznym ołtarzu obraz w. Barbary pochodzący według tradycji z obozu konfederatów barskich z lat 1770-1772 (podobnie jak obraz w Tyliczu).
- 55. Cerkiewka, szczegół świątyni
Słotwiny – stara wieś założona w 1595 r., silne źródła wody mineralnej „Słotwinka”, która doprowadzane są do głównej pijalni w Krynicy
- 56,57. Drewniana cerkiewka (1887), wzniesiona na miejscu starszej I, II
Łosie – wieś
- 58,59. Drewniana cerkiewka w zalesionym krajobrazie I, II
Przysłup k/Magury Małastowskiej
- 60. Kościółek drewniany – rys. Ewa M. Jasieńska (zima 1973)
Tylicz
- 61. Dzwonnica, widok
- 62. Wystawa prac Ryszarda Natusiewicza – „Świątynie drewniane Ziemi Krynickiej” – Wrocław, kościół św. Macieja 1990
I strona okładki: Muszynka, drewniana świątynia (XVIII) w malowniczym otoczeniu
III i IV strona okładki: Powroźnik, zabytkowa œświątynia (1643)
|