Teka 092 – Architektura śródziemnomorska I

Architektura śródziemnomorska I

Dedykacja

Bez dedykacji

Od Autora

Rysunki przedstawione w albumie z lat 1972-1988 pochodzą z kilkunastu podróży studialnych ze szkicownikiem w ręku do następujących krajów: Egiptu, Libanu, Syrii, Grecji, Włoch z Sycylią, Francji, Hiszpanii, Maroka, Algierii tzn. rejon Morza Śródziemnego, gdzie na przestrzeni 3000 lat rozstrzygały się losy Europy.

Autor – inżynier architekt jednocześnie z nauczaniem rysunku wykonał i zrealizował w tym okresie szereg projektów urbanistyczno-architektonicznych na terenie Wrocławia i Dolnego Śląska, zatem publikacja ta jest dziełem inżyniera-architekta-budowniczego i zarazem rysownika.

Rysunki są ułożone zgodnie z ogólnie przyjętym poglądem na temat rozwoju sztuki budowlanej w rejonie Morza Śródziemnego. Jednakże nie „…od dzieł starożytnych Greków” jak się często każda opowieść zaczyna, ale od Egiptu, który łącznie z dorobkiem kulturalnym ludów egejskich i achajskich wywarł wielki wpływ na ówczesną archaiczną sztukę budowlaną narodów Hellady (takie nazwy jak: Egipt, faraon są pochodzenia greckiego). Wielka historia Egiptu – Starego Państwa (2850-2051 r. p.n.e.), Średniego (do 1570 r. p.n.e.) i Nowego (do 1085 r. p.n.e.) – trwająca kilka tysięcy lat do czasu podbojów Persów, Greków, Rzymian, Arabów (dopiero w VII w. n.e.) pozostawiła wspaniałe dzieła materialne, przede wszystkim z zakresu architektury sakralnej, rzeźby, malarstwa, rzemiosła artystycznego i innych.

Z około roku 2700 p.n.e. pochodzi jedna z najstarszych piramid schodkowych w Sakkara dla faraona Dżesera z III dynastii wzniesiona przez architekta Imphotepa – pierwszego znanego w historii twórcę architekta. Za panowania IV dynastii (ok. 2613-2494 r. p.n.e.) powstają w Gizeh piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa, zaś za XVII dynastii (ok. 1567-1320 r. p.n.e.) budowle sakralne w Karnaku, Luksorze (poz. str. 10-11), wznoszone według kanonu świątyni egipskiej. Znany jest dorobek wielu ówczesnych architektów, wśród nich wymienia się nazwiska jak: Ineni, Senmut, Amenhotep syn Hapu, Hapuseneb, Puimre, Hori, Suti. Oprócz architektury sakralnej arcydzieła rzeźby egipskiej i malarstwa znajdujące się w wielu muzeach świata stały się symbolami Egiptu i zarazem dziełami stale podziwianymi (poz. str. 12-14). Z czasem sztuka jak i kultura Egiptu stała się coraz bardziej zależna od wpływów hellenistycznych, ale one niewiele wniosły do rodzimej sztuki egipskiej.

Helladę – kraj moich dziecinnych marzeń poznałem stosunkowo późno, z resztą świadomie – by jej poznanie oderwać od ładunku wiedzy z historii, historii sztuki, literatury i oczywiście architektury.

Grecja to niepowtarzalny krajobraz o swoistym kolorycie nieba i ziemi i wody, wszechobecne morze i "morze" dramatycznych, wtopionych w plener i wynurzających się zeń okruchów doskonałego antyku, Wyniosły, dostojny Akropol Ateński, tajemnicze Delfy, samotnie stojące w krajobrazie świątynie, zachowane bądź w zarysach całości monumentów architektonicznych – stanowią dzisiaj niemal całkowitą pozostałość czystego antyku Hellady. Bezpośredni z nim kontakt oszołomił i zachwycił, uprzytomnił zarazem, że Grecja to niestety tylko antyk. Renesans, barok i rokoko były czasem jałowego twórczo panowania tureckiego w Grecji; epoka bizantyjska nawet z jej wspaniałą Mistrą nie mogła konkurować ze starożytnością.

Parotygodniowy pobyt w Helladzie ze szkicownikiem w ręku, szczególnie przejazd przez Peloponez nie zawiódł nadziei wielkiej przygody – sprawił oczarowanie antykiem i jednocześnie wzbudził nową tęsknotę urzeczywistnienia następnych kontaktów celem dalszego poznawania.

Dalszym ciągiem tego poznawania była wyprawa na grecki zachód a przede wszystkim na Półwysep Apeniński do tzw. Wielkiej Grecji (poz. str. 15) i na Sycylię.

Zwłaszcza urzekła mnie ta cudowna wyspa, pełna uroku dla jej krajobrazu, klimatu i bogatej przestrzeni historycznej.

Stanowiła zawsze pomost wiodący z Europy do Afryki i z powrotem (analogicznie do przypadku Półwyspu Pirenejskiego). Stąd właśnie znajdujemy dzisiaj na tak małym jej terytorium ślady całej niemal historii powszechnej. W starożytności żyli tu Sikanowie, Sikelowie, Elimerowie, Fenicjanie, Kartagińczycy, Grecy i Rzymianie. W okresie wędrówki ludów pojawili się Wandalowie i Gotowie, w wieku VI – Bizantyjczycy, w VII-XI – Arabowie, w XI-XII – Normanowie. Kolejno nastąpiły okresy panowania Niemców (Hohenstaufów), Francuzów (Andegawenów), Hiszpanów, Burbonów. W roku 1860 wyspa włączona została do utworzonego Królestwa Italii.

Taki to przebieg historii spowodował nawarstwianie się tutaj epok, kultur i ich reliktów, których wyspa jest prawdziwym skarbem. Świat grecki reprezentują wspaniałe ruiny miast antycznych, teatry plenerowe i świątynie. Prowincjonalny styl dorycki ukazują wspaniałe zabytki Selinuntu, Agrygentu i Syrakuz (poz. str. 16). Tylko nieliczne zostały pieczołowicie odtworzone z autentycznych fragmentów, większość z nich przetrwała i pozostała w postaci malowniczych, pełnych tragizmu ruin – dzieło częstych tutaj trzęsień ziemi i następstwo wojen.

Okres świetności i bujnego rozkwitu artystycznego przeżywa Sycylia w XII w. pod panowaniem Normanów. Wówczas to w architekturze Palermo, Monreale, Cefalù i innych elementy tradycji bizantyjskiej i arabskiej splotły się z motywami normandzkimi z północnej Francji.

Długi, ponad 500 lat trwający okres rządów Hiszpanii, wywarł duży wpływ na oblicze architektoniczne wyspy. Miasta często niszczone przez trzęsienia ziemi odbudowywały się bądź rozbudowywały się dynamicznie i z fantazją pod wpływem sztuki hiszpańskiej. W miastach takich jak Palermo, Modica, Raguza, Noto, Syrakuzy, Katania i inne znajdujemy liczne stylowe zespoły urbanistyczne, wspaniałe barokowe klasztory i kościoły o pysznych fasadach, okazałe pałace patrycjuszy, domy mieszkalne, bramy, fontanny (poz. str. 16-17).

Italia, to znane, wspaniałe w architekturze dziedzictwo cesarskiego Rzymu (poz. str. 16-20), średniowiecza z romańszczyzną i gotykiem (poz. str. 18-24) i okresu nowożytnego z renesansem, barokiem, rokokiem i neoklasycyzmem (poz. str. 24)) gdzie w wielu miastach przez wieki kwitło bujne życie w różnych warunkach politycznych i gospodarczych.

Cesarski Rzym promieniował nie tylko cały okręg śródziemnomorski; liczne świątynie, urządzenia publiczne jak mosty, akwedukty, drogi, łuki triumfalne, bramy i inne  o tym świadczą. Wskutek upadku kultury starożytnej Grecji, sztuka rzymska oparta na Greckiej zyskała w świecie duże znaczenie (poz. str. 25).

Południowa nadmorska część Francji posiada szereg zabytków architektonicznych z różnych epok. Po roku 1000 rozwija się w Europie wielki ruch budowlany, połączony z bujnym życiem klasztornym. W całej Francji realizuje się śmiałe przedsięwzięcia budowlane już w duchu romańskim  z bogatą dekoracją rzeźbiarską. Także powstają wybitne dzieła średniowiecznej architektury wojennej – Carcassonne jest tu celnym przykładem, aczkolwiek w XIX w. uległo gruntownej konserwacji przeprowadzonej przez arch. E, Viollet-le-Duca, oraz Avignon – miasto i zamek papieski z lat 1384-1368, wyraźnie już gotyckie (poz. str. 26,27).

Na powstanie bogactwa sztuki hiszpańskiej oddziaływała również jak i w przypadku Sycylii, wielka i burzliwa przeszłość historyczna Półwyspu Iberyjskiego. Byli więc tutaj oprócz gospodarzy Celtiberów: Fenicjanie, Grecy, Kartagińczycy, Rzymianie, po 70 r. po Chrystusie ¯ydzi, Wizygoci, Arabowie, Berberowie, Frankowie. W historii półwyspu bardzo ważną rolę odegrali Arabowie nazywani później Maurami – podbojów w VIII w. Dokonali Arabowie i Berberowie, koczownicy muzułmańscy, stojący na niższym poziomie kulturalnym od podbitej ludności rzymsko-wizygockiej.

W następstwie jednak tej inwazji przeniknęły na Półwysep Iberyjski kulturalne wpływy świata antycznego, Bliskiego Wschodu (np. Persji), Bizancjum i innych krajów.

Tu również istniały liczne miasta., których rozwój następował i utrwalał się także w różnych warunkach politycznych, gospodarczych i religijnych – po odzyskaniu ich przez chrześcijan w wyniku rekonkwisty.

Wspomniani wyżej zdobywcy muzułmańscy oprócz Hiszpanii i Sycylii wznieśli w północnej Afryce, na Bliskim Wschodzie i na Bałkanach wiele interesujących dzieł architektonicznych, zwłaszcza meczetów, pałaców i obiektów militarnych. Do najstarszych w tym rejonie należą meczety: Omara w Jerozolimie z 691r. , Omajjadów w Damaszku z 735r., w Kairze meczety Amra z VII w., Ibn Tuluna 876-879, Al Azhar 970-972, przy którym otwarto Uniwersytet Muzułmański istniejący do dzisiaj.

Losy Europy – jak już wspominano – na przestrzeni 3000 lat rozstrzygały się nad Morzem Śródziemnym: wielka przeszłość historyczna tego obszaru miała wpływ na jego bogactwo sztuki budowlanej i dlatego ten obszar jest stale celem licznych wojaży, zwłaszcza wojaży studialnych inżynierów-architektów.

 

Ryszard Natusiewicz

Spis ilustracji

  • 1-9. Wstęp i tekst autora
  • 10,11. EGIPT FARAONÓW
  • 12-14. GRECJA
  • 15-17. SYCYLIA, okres GRECKI, NORMANDZKI i HISZPAÑSKI
  • 18-24. ITALIA
  • 25. SYRIA, LIBAN
  • 26,27. POŁUDNIOWA FRANCJA
  • 28,29. HISZPANIA, okres ISLAMU i KRÓLESTWA HISZPANII
  • 29-32. KRAJE
    ISLAMU
  • 33-35. Informacje prasowe

I strona okładki: Północna Afryka, Ceuta, widoki od Morza Śródziemnego
II i III strona okładki: wystawy rysunków arch. Ryszarda Natusiewicza
Strony następne: Wystawy rysunków Ryszarda Natusiewicza i informacje prasowe
IV strona okładki: Barcelona, replika karaweli Krzysztofa Kolumba Santa Maria

Stan: przygotowana do druku
ISBN: makieta publikacji

Rok: 2003
Pozycja wydawnicza: 253
Numer: 92
Typ: Teka